BIOLOGIA KLASA VIII DZIAŁ II. EWOLUCJA ŻYCIA

CZYM JEST EWOLUCJA?

To proces stopniowych, ciągłych zmian organizmów prowadzący do powstania nowych gatunków. Ewolucję potwierdzają dowody bezpośrednie i dowody pośrednie.

BEZPOŚREDNIE DOWODY EWOLUCJI
skamieniałości	szczątki i ślady organizmów zachowane w osadach skorupy ziemskiej np. kości, muszle, całe organizmy oraz ich tropy i gniazda
formy pośrednie	organizmy łączące w sobie cechy dwóch grup systematycznych, np. tiktaalik (posiada cechy charakterystyczne zarówno dla ryb jak i dla płazów)
żywe skamieniałości	są to pojedyncze gatunki, których ewolucja przebiegała bardzo powoli, np. dziobak – ssak o wielu gadzich cechach
POŚREDNIE DOWODY EWOLUCJI
narządy szczątkowe	narządy u współcześnie występujących organizmów, będących zbędnymi pozostałościami organów funkcjonujących u ich ewolucyjnych przodków, np. kość ogonowa
rozmieszczenie organizmów na kuli ziemskiej	występowanie gatunków blisko spokrewnionych w sąsiednich rejonach, a gatunków daleko spokrewnionych najczęściej na różnych kontynentach np. liczne gatunki torbacze żyjące w Australii
jedność budowy i funkcjonowania	podobieństwo organizmów na poziomie składu chemicznego oraz budowy komórkowej i tkankowej, a także wykonywanych czynności życiowych, np. wszystkie organizmy oddychają, odżywiają się, rosną i rozmnażają się
narządy homologiczne	Narządy, które zajmują to samo miejsce w planie budowy, pomimo, że inaczej wyglądają i pełnią różne funkcje, np. skrzydło nietoperza i przednia kończyna konia.
Narządy analogiczne	Narządy, które wyglądają podobnie i pełnią podobne funkcje, ale mają różne plany budowy, np. skrzydło ptaka i skrzydło owada.

W JAKICH WARUNKACH MOŻE POWSTAĆ SKAMIENIAŁOŚĆ?

Aby utworzyła się skamieniałość, martwy organizm musi zostać szybko pogrzebany np. w osadach przenoszonych przez wodę. Wówczas następuje proces skamienienia, polegający na zastąpieniu muszli, kości lub innych części ciała przez minerały, takie jak krzemionka czy węglan wapnia.

Martwa ryba opada na dno morza. Miękkie części jej ciała są rozkładane przez bakterie.
Z czasem szczątki ryby przykrywa warstwa osadu. Twarde części organizmu ulegają przemianom chemicznym (skamienieniu).

Skamieniały szkielet ryby pod wpływem nacisku przykrywających go warstw osadów ulega sprasowaniu. Dodatkowo w wyniku ruchów skorupy ziemskiej może zmieniać swoje położenie.
Po ustąpieniu morza, skały tworzące jego dno są narażone na działanie temperatury powietrza, wiatru i opadów. Pod wpływem tych czynników ulegają erozji, która niszczy ich kolejna warstwy.
Długotrwała erozja doprowadza do odsłonięcia skamieniałego szkieletu z otaczających go skał.

PORÓWNANIE SZKIELETU SKRZYDŁA NIETOPERZA ZE SZKIELETEM KOCZYNY GÓRNEJ CZŁOWIEKA

Kończyna konia jest doskonale przystosowana do biegu, tak samo jak skrzydło nietoperza do lotu.

Kończyna konia różni się wyglądem od skrzydła nietoperza, ale składają się z tych samych kości (kość ramienna, kość przedramienia, kość nadgarstka, śródręcza i palców) – wspólne pochodzenie ewolucyjne.

Obie kończyny są strukturami homologicznymi, ponieważ mają wspólne pochodzenie i podobną budowę wewnętrzną.

KAROL DARWIN – TWÓRCA TEORII EWOLUCJI

Główne założenia teorii ewolucji:

– wszystkie gatunki wywodzą się od wspólnego przodka

– izolacja geograficzna doprowadza do powstania nowego gatunku

– organizmy konkurują ze sobą o zasoby środowiska (tzw. walka o byt)

– dobór naturalny sprawia, że przeżywają tylko osobniki najlepiej dostosowane do warunków środowiska

– cechy przodków są dziedziczone, co oznacza, że najlepiej przystosowane organizmy przekazują swoje geny potomstwu

RODZAJE DOBORU – PORÓWNANIE

Dobór naturalny – mechanizm sprawiający, że przeżywają osobniki najlepiej przystosowane do środowiska

Dobór sztuczny – działania prowadzące do utrwalenia u organizmów pożądanych dla człowieka cech

DOBÓR NATURALNY	DOBÓR SZTUCZNY
o selekcję osobników decydują warunki środowiska	o selekcji osobników decyduje człowiek
jest procesem przypadkowym	jest procesem celowym
przeżywają osobniki najlepiej przystosowane do życia w danych warunkach środowiska	do rozrodu są dopuszczane osobniki o pożądanych przez człowieka cechach
prowadzi do powstania nowych gatunków	prowadzi do powstania hodowlanych ras i odmian

POCHODZENIE CZŁOWIEKA

Ludzie należą do gatunku człowiek rozumny (homo sapiens). Wśród obecnie żyjących gatunków zwierząt najbliżej spokrewnione
z ludźmi są małpy człekokształtne: orangutany, gibony, goryle oraz szympansy.

CECHY CZŁOWIEKA

Wspólne z małpami człekokształtnymi

Charakterystyczne tylko dla człowieka

– obuoczne widzenie pozwalające postrzegać świat w trzech wymiarach

– rozróżnianie barw

– długie koniczyny z obrotowymi stawami

– chwytne dłonie sprzeciw wystawnym kciukiem

– rozbudowane mięśnie mimiczne

– zredukowany ogon

– długi okres dzieciństwa

– umiejętność mowy

– dwunożność

– duży mózg i związana z nim zmiana w budowie czaszki

– wyprostowana postawa ciała

– wysokie zdolności manualne

– zredukowane owłosienie ciała

– tworzenie kultury i rozbudowane system wartości

ĆWICZENIA - SPRAWDŹ WIEDZĘ PRZED SPRAWDZIANEM

Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.

Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ