CHEMIA KLASA VII DZIAŁ I. SUBSTANCJE I ICH PRZEMIANY

POJĘCIA

Co to jest obserwacja?

Spostrzeżenie dokonane podczas przeprowadzania doświadczenia chemicznego lub  w trakcie pokazu.

Co to jest wniosek?

Chemiczna interpretacja oraz uzasadnienie efektów doświadczenia

Co to jest odczynnik chemiczny?

Substancja używana w pracowni chemicznej

Co to jest substancja?

Rodzaj materii o określonych właściwościach

Co to są właściwości?

Charakterystyczne cechy substancji, które odróżniają substancję id innych substancji. Właściwości mogą być: fizyczne i chemiczne

Warunki normalne – temperatura 00 = 273K, ciśnienie 1013,25 hPa

Przykłady ciał fizycznych:

– wata cukrowa;

– drut miedziany;

– kule śniegowe;

– gwoździe stalowe;

– sztabka złota;

– puszka aluminiowe.

Przykłady substancji:

– cukier;

– miedź;

– woda;

– żelazo;

– złoto;

– glin.

Substancje dzielą się na metale i niemetale (więcej informacji poniżej).

SUBSTANCJE I WYKONANE Z NICH CIAŁA FIZYCZNE (PRZEDMIOTY)

Ciała fizycznego nie bada się,  tylko substancję, z której dany przedmiot został wykonany np.:

– drut miedziany (ciało fizyczne – przedmiot) – bada się miedź, czyli substancję;

– wata cukrowa – bada się cukier;

– kule śniegowe – bada się wodę;

– gwoździe stalowe – bada się żelazo;

– sztabka złota – bada się złoto;

– puszka aluminiowa – bada się glin.

JAK OPISYWAĆ WŁAŚCIWOŚCI SUBSTANCJI?

Właściwości substancji można podzielić na:

a) właściwości fizyczne (opisują: wygląd, zachowanie wobec czynników fizycznych, np. czy substancja jest kowalna tzn. ma zdolność do odkształcenia się podczas kucia)

– stan skupienia;

– barwę;

– połysk;

– gęstość;

– twardość;

– rozpuszczalność w wodzie i innych rozpuszczalnikach;

– temperatury wrzenia i topnienia;

– przewodnictwo elektryczne i cieplne.

b) właściwości chemiczne (opisują zachowanie wobec innej substancji)

– zapach;

– smak;

– toksyczność;

– palność;

– aktywność chemiczna (czyli zdolność do oddziaływania z innymi substancjami)

Właściwości fizyczne i chemiczne mają wpływ na przemiany, jakim ulegają (mogą się zmieniać w zależności od temperatury i ciśnienia).

Przykład:

Powstanie rdzy ma związek z właściwością chemiczną żelaza

CO TO JEST GĘSTOŚĆ?

To właściwość substancji, którą można badać podczas codziennych czynności np. wsypując cukier do herbaty.

– Jeśli gęstość jest większa od gęstości cieczy, substancja opada na dno.

– Jeśli substancja ma gęstość mniejszą od gęstości cieczy – będzie pływała po powierzchni.

Jak obliczyć gęstość? W jakich jednostkach wyraża się gęstość?

Gęstość to stosunek masy substancji do jej objętości

d = m/v [kg/m3]

d – gęstość (kg/m3)

m – masa substancji (kg)

V – objętość, jaką zajmuje masa (m3)

Inne jednostki do określania gęstości substancji

– dla substancji stałych i cieczy (g/cm3);

– dla gazów (g/dm3).

Jak obliczyć masę, znając objętość i gęstość substancji?

Należy przekształcić wzór d = m/v

Otrzymujemy:

m = d . V (masa = gęstość razy objętość)

RODZAJE MIESZANIN

  1. mieszaniny jednorodne (to takie, których składniki nie można rozróżnić patrząc ani za pomocą prostych przyrządów optycznych) np. woda z solą kuchenną
  2. mieszaniny niejednorodne (ich składniki można rozróżnić gołym okiem lub za pomocą prostych przyrządów optycznych) np. siarka z żelazem – można te składniki rozdzielić za pomocą magnesu

 

Jak rozdzielić mieszaniny?

Metody rozdzielania na składniki zależą od właściwości fizycznych tych składników np. gęstości, temperatury topnienia lub wrzenia, właściwości magnetycznych lub rozpuszczalności w wodzie.

Metoda mechaniczna (np. przy użyciu sita), polega na mechanicznym rozdzieleniu substancji niejednorodnych na składniki

Sedymentacja – to proces, w którym substancja stała o gęstości większej od gęstości cieczy, do której ją dodano, opada na dno naczynia (tworzy się osad).

Dekantacja – proces oddzielania substancji stałej od cieczy poprzez zlanie cieczy znad osadu.

Sączenie (filtracja) – przelewanie mieszaniny niejednorodnej substancji stałej i cieczy przez sączek z bibuły filtracyjnej

Destylacja – metoda rozdzielenia mieszaniny jednorodnej cieczy różniących się temperaturami wrzenia.

Przykład: woda z alkoholem

Jako pierwszy odparuje składnik o najniższej temperaturze wrzenia, czyli alkohol, którego temperatura wrzenia wynosi 780C

Po ogrzaniu mieszaniny jeden składnik zmienia stan skupienia. Alkohol wrze i paruje (ciecz zamienia się w gaz). Dopiero po osiągnięciu 1000C proces powtarza się dla wody.

Pary alkoholu skraplają się, zbiera się alkohol (gaz zamienia się w ciecz)

CO TO JEST REAKCJA CHEMICZNA?

To przemiany jednej substancji w inne (powstaje nowa substancja o innych właściwościach) np. kiszenie ogórków, pieczenie ciasta, trawienie pokarmów, rdzewienie przedmiotów.

CO TO JEST ZJAWISKO FIZYCZNE?

Proces, w wyniku którego nie powstaje nowa substancja np. ogrzewanie parafiny, która się topi, kartka papieru zwinięta w kulkę

Sublimacja – zjawisko polegające na przemianie substancji stałej w gaz

Resublimacja – przemiana gazu w substancję stałą

CZYM SĄ PIERWIASTKI CHEMICZNE?

To substancje, których nie można rozłożyć na substancje prostsze.

Nazwy pierwiastków pochodzą od nazw miast, państw, kontynentów, imion bogów, nazw rzek, nazwisk wybitnych uczonych (np. polon – Polska).

Stosuje się symbole do ich oznaczania, dzięki temu we wszystkich państwach, mimo różnicy alfabetu są jednoznaczne dla wszystkich.

Symbol chemiczny zapisuje się jedną dużą literą, chyba, że nazwa pierwiastków zaczyna się tą samą literą, wówczas dodaje się drugą lub dalszą literę.

Pierwiastki chemiczne są uporządkowane w układzie okresowym pierwiastków chemicznych.

Symbole chemiczne stosuje się: do zapisywania substancji prostych, wzorów substancji złożonych (związków chemicznych np. MgO, NaCl).

CO TO SĄ ZWIĄZKI CHEMICZNE?

To substancja złożona z co najmniej dwóch różnych, trwale połączonych ze sobą pierwiastków chemicznych.

Składniki związku chemicznego łączą się trwale i nie można ich rozdzielić metodami fizycznymi np. sączeniem, dekantacją czy krystalizacją. Poza tym związek chemiczny skład ilościowy ma określony.

Mieszanina:

– zmieszana ze sobą w dowolnych proporcjach;

– ma dowolny skład ilościowy;

– substancje są tylko wymieszane;

– można rozdzielić ja na składniki wykorzystując metody fizyczne.

Metale (np. cynk, sód, magnez):

– stały stan skupienia;

– srebrzystobiałą barwę;

– metaliczny połysk;

– bezwonne;

– rtęć to jedyny metal, który w temperaturze pokojowej występuje w stanie ciekłym.

Niemetale (np. fosfor czerwony, siarka):

– w temperaturze pokojowej występują w stanie stałym lub gazowym;

– różne barwy;

– charakterystyczne zapachy;

– brak połysku;

– brom to jedyny niemetal, który w temperaturze pokojowej jest cieczą.

Korozja to powolny proces niszczenia przedmiotów metalowych. Dzieje się tak w wyniku działania różnych czynników chemicznych.

ĆWICZENIA - SPRAWDŹ WIEDZĘ PRZED SPRAWDZIANEM

Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.

Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ