JĘZYK POLSKI KLASA V GRAMATYKA CZASOWNIK

CZASOWNIK

Czasownik to odmienna część mowy, która określa czynności lub stany.

NA JAKIE PYTANIA ODPOWIADA CZASOWNIK?

Czasownik odpowiada na pytania: co robi?, co się z kimś (czymś) dzieje?

PRZEZ CO ODMIENIA SIĘ CZASOWNIK?

Czasownik odmienia się przez: osoby, liczby i czasy

PRZYKŁAD:

płynęliśmy – 1 osoba, liczby mnogie, czasu przeszłego

RODZAJE CZASOWNIKÓW

W liczbie pojedynczej czasownik może mieć rodzaj: męski, żeński i nijaki

PRZYKŁADY (liczba pojedyncza)

(on) płakał – rodzaj męski

(ona) płakała – rodzaj żeński

(ono) płakało – rodzaj nijaki

W liczbie mnogiej czasownik może mieć rodzaj męskoosobowy i niemęskoosobowy.

PRZYKŁADY (liczba mnoga)

(oni) płakali – rodzaj męskoosobowy

(one) płakały – rodzaj niemęskoosobowy

PAMIĘTAJ!

Czasowniki w czasie przyszłym występują w formie prostej i złożonej.

Formy złożone, w których występuje bezokolicznik, nie odmieniają się przez rodzaje.

PRZYKŁADY:

Zagrają – forma prosta

Będą grać, będą grały, będą grali – formy złożone

JAKIE MOGĄ BYĆ FORMY CZASOWNIKA?

Czasownik może być w  formie osobowej i nieosobowej.

Forma osobowa informuje o tym, kto lub co wykonuje daną czynność albo znajduje się w określonym stanie.

PRZYKŁADY:

Maluję (ja), malują (one), malujesz (ty)

Forma nieosobowa nie informuje o tym, kto wykonuje daną czynność. Bezokolicznik ma taką formę. Rozpoznajemy go po zakończeniach „ć” lub „c”

PRZYKŁADY:

Malować, wycinać, bawić się, tłuc

Oprócz bezokolicznika formami czasownika są również formy zakończone na „no”, „to”, które informują o tym, że czynność odbyła się w przeszłości oraz konstrukcje składające się z czasownika ze słowem „się”.

CO WYRAŻAMY PRZEZ TRYBY CZASOWNIKA?

Czasownik odmienia się przez tryby. Dzięki nim możemy wyrazić nasze nastawienie do czynności, o których mówimy.

JAKIE WYRÓŻNIAMY TRYBY CZASOWNIKA?

Tryb orzekający – używamy tego trybu, gdy chcemy poinformować o czynności, która właśnie się odbywa, już się odbyła lub będzie się odbywać w przyszłości np.: jedzą, śpię, tańczą, jedli, spali, tańczyli

W trybie orzekającym, czasowniki odmieniają się przez: czasy, osoby, liczby i rodzaje.

Tryb rozkazujący – stosujemy go do wydawania rozkazów, poleceń, żądań, zakazów lub do określania próśb, rad czy wskazówek. Np.: jedz, śpijcie, tańczcie, niech je, niech śpi, niech tańczy.

W trybie rozkazującym czasownik odmienia się przez: osoby i liczby (nie określamy ani czasu ani rodzaju). Nie ma formy 1 os. l.p.

Tryb przypuszczający – posługujemy się nim, gdy chcemy powiedzieć o czynności, które mogłyby się wydarzyć pod pewnymi warunkami. Służy do wyrażania przypuszczeń, pragnień, życzeń i próśb. Tryb przypuszczający tworzymy przez dodanie cząstki „by” do czasownika z końcówkami osobowymi np.: spałbym, spałbyś, spalibyśmy, spaliby.

Cząstkę „bym”, „byś”, „by” możemy zapisać przed czasownikiem np.: Chętnie bym poszła spać.

W trybie przypuszczającym czasowniki odmieniają się przez: osoby, liczby i rodzaje. Nie można określić czasu.