BIOLOGIA KLASA V DZIAŁ III. BAKTERIE, WIRUSY, PROTISTY I GRZYBY
KLASYFIKACJA ORGANIZMÓW
Co to jest systematyka?
Systematyka to dziedzina biologii, która zajmuje się opisywaniem, klasyfikowaniem i nazywaniem organizmów. (inaczej – podział organizmów na mniejsze grupy według określonych zasad).
Te organizmy grupuje się w jednostki klasyfikacji biologicznej. Największą z nich jest królestwo.
U zwierząt głównymi jednostkami klasyfikacji są: Królestwo, Typ, Gromada, Rząd, Rodzina, Rodzaj i Gatunek.
Natomiast u roślin jednostkami klasyfikacji są: Królestwo, Gromada, Klasa, Rząd, Rodzina, Rodzaj, Gatunek.
Podział organizmów
Organizmy dzielą się na pięć królestw: bakterii, grzybów, protistów oraz roślin i zwierząt.
Co to jest gatunek?
Gatunek jest podstawową jednostką klasyfikacji biologicznej. To grupa organizmów o podobnej budowie i zbliżonych wymaganiach życiowych, które mogą się swobodnie rozmnażać płciowo i mają płodne potomstwo.
Co zawiera klucz do oznaczania gatunków?
Zawiera krótkie opisy ich budowy zewnętrznej i wskazuje cechy, dzięki którym możemy takie gatunki rozpoznać.
WIRUSY I BAKTERIE
CZYM SĄ WIRUSY?
To bardzo małe cząstki zakaźne, które mają zdolność wnikania do innych komórek organizmów i wywoływać u nich choroby.
Wirusy nie należą do organizmów, ponieważ nie mają budowy komórkowej i nie wykonują żadnych czynności życiowych.
Wirusy nie rozmnażają się, ale mogą zwiększać swoją ilość (namnażać się).
Jak zbudowany jest wirus grypy?
Wirus grypy ma otoczkę z białek oraz kwas nukleinowy.
CZYM SĄ BAKTERIE?
Bakterie to organizmy jednokomórkowe, które nie mają jądra komórkowego. Zawierają nić DNA zanurzoną w cytozolu. Komórki bakterii są otoczone ścianą komórkową.
Gdzie żyją bakterie?
Część żyje na powierzchni innych organizmów lub w ich wnętrzu. Niektóre bakterie potrafią przeżyć w trudnych (skrajnych) warunkach środowiska np. w wodzie o temperaturze powyżej 100 stopni Celsjusza.
Jakie kształty mają bakterie?
Ze względu na kształt, bakterie dzielimy na: kuliste (ziarniaki, gronkowce, paciorkowce, dwoinki), podłużne (pałeczki, laseczki) oraz spiralne (śrubowce, przecinkowce, krętki).
Odżywianie się bakterii?
Większość bakterii jest cudzożywna, a niektóre są pasożytami (pobierają pokarm z ciał innych organizmów i wywołują ich choroby).
Nieliczne są samożywne, ale niektóre z nich przeprowadzają fotosyntezę.
Jak bakterie uzyskują energię?
Dzięki oddychaniu tlenowemu lub fermentacji.
Jak oddychają bakterie?
Jedne bakterie oddychają tylko tlenowo, a inne – tylko bez udziału tlenu. Są też takie które oddychają na oba sposoby (zależne od tego czy w środowisku jest tlen).
Jak rozmnażają się bakterie?
Bakterie rozmnażają się bezpłciowo, przez podział komórki. Jedna komórka bakterii dzieli się na dwie komórki zwane komórkami potomnymi. Przy dobrych warunkach bakterie mogą dzielić się co 20 minut.
CHOROBY WIRUSOWE
Przenoszone są drogą kropelkową. Wirusy wydostają się z organizmu chorej osoby podczas kaszlu (z kropelkami śliny), krążą w powietrzu, a dostają się do innego organizmu wraz z wdychanym powietrzem.
Jakie są choroby wirusowe i ich objawy?
- GRYPA
Objawy: gorączka, bóle głowy, mięśni, stawów, dreszcze, suchy kaszel i katar.
- OSPA WIETRZNA
Objawy: gorączka, wysypka w postaci czerwonych grudek albo grudek z osoczem, które po kilka dniach zasychają.
- ODRA
Objawy: gorączka, wysypka, ból gardła, duszności i kaszel
- RÓŻYCZKA
Objawy: gorączka, czerwone plamki na ciele.
- ŚWINKA
Objawy: gorączka, bolesne powiększenie ślinianek przyusznych.
Jak można uchronić się przed chorobami wirusowymi?
Można wykonać szczepienia ochronne, starać się unikać kontaktu z chorymi, przestrzegać zasad higieny np. myć ręce.
- INNĄ CHOROBĄ WIRUSOWĄ JEST AIDS
AIDS jest to choroba przenoszona przez krew lub drogą płciową. Najpierw ma się HIV, a po dziesięciu latach tworzy się śmiertelna choroba AIDS.
Jak można zarazić się tą chorobą?
Do zakażenia dochodzi przez kontakt z zarażoną krwią lub podczas kontaktów płciowych z osobami zakażonymi.
Objawy: spadek odporności organizmu, do śmierci może doprowadzić każdy kontakt z drobnoustrojami chorobotwórczymi.
Jak można uchronić się przed tą chorobą?
Unikać kontaktu z zakażoną krwią np. przez stosowanie jednorazowych igieł oraz rękawiczek i unikania kontaktu płciowego z zakażoną osobą.
CHOROBY BAKTERYJNE
Są to choroby przenoszone przez krew.
Jakie są choroby bakteryjne i ich objawy?
- BORELIOZA
Tą chorobę przenoszą kleszcze. Bakterie dostają się do organizmu w wyniku ugryzienia przez zakażonego nimi kleszcza.
Objawy: rumień na skórze, gorączka, ból głowy, osłabienie, objawy ze strony układu nerwowego.
Jak zapobiegać? Należy nosić odpowiednią odzież podczas wypraw na łąki, do lasu lub przebywaniu w miejscach, gdzie mógłby na nas przejść kleszcz. Po każdym przyjściu należy umyć się i obejrzeć dokładnie ciało. Można stosować preparaty odstraszające.
- TĘŻEC
Bakterie do organizmu dostają się poprzez ranę zabrudzoną ziemią.
Objawy: zaburzenia czucia, bóle głowy, wzmożone napięcie mięśni oraz drgawki.
Jak zapobiegać? Należy wykonywać szczepienia ochronne przeciw tężcowi. Osobą, które się nie zaszczepiły podaje się surowicę.
Co to jest surowica?
Surowica to preparat leczniczy zawierający duże stężenie przeciwciał, które – wprowadzone do organizmu – przyczyniają się do szybkiej likwidacji infekcji.
- CHOROBA PRZENOSZONA DROGĄ POKARMOWĄ TO SALMONELLOZA.
Bakterie przenoszone są z pokarmem np. zawierającym surowe jaja.
Objawy: gorączka, silne bóle brzucha, biegunka, nudności i wymioty.
Jak zapobiegać? Należy przestrzegać zasad higieny, właściwie przygotowywać i przechowywać żywność.
- CHOROBA PRZENOSZONA DROGĄ KROPELKOWĄ TO GRUŹLICA.
Bakterie dostają się do organizmu z wdychanym powietrzem.
Objawy: Gorączka, kaszel, ból w klatce piersiowej, spadek masy ciała.
Jak zapobiegać? Należy wykonywać okresowe prześwietlenia płuc i szczepienia ochronne.
PROTISTY
PANTOFELEK
Żyje w kałużach, stawach i jeziorkach. Należy do drapieżników. Poluje np. na bakterie.
BUDOWA PANTOFELKA
Pantofelek należy to protistów jednokomórkowych.
Odżywianie: cudzożywne.
Oddychanie: tlenowe.
Rozmnażanie: bezpłciowe przez podział komórki.
EUGLENA
Żyje w kałużach, stawach i jeziorach. Dzięki chloroplastom może przeprowadzać fotosyntezę, ale gdy nie ma dostępu do światła, staje się cudzożywna.
BUDOWA EUGLENY
Euglena należy do protistów jednokomórkowych.
Odżywianie: samożywne lub cudzożywne.
Oddychanie: tlenowe.
Rozmnażanie: bezpłciowe przez podział komórki.
LISTOWNICA
Żyje w wodach słonych np. Morzu Bałtyckim. Przypomina rośliny lądowe.
BUDOWA LISTOWNICY
Listownica należy to protistów wielokomórkowych.
Odżywianie: samożywne.
Oddychanie: tlenowe.
Rozmnażanie: bezpłciowe lub płciowe (komórki jajowe i plemniki).
ZNACZENIE PROTISTÓW
– protisty, które żyją w wodach mają zdolność do fotosyntezy, dostarczają tlen i są pokarmem dla innych organizmów
– protisty, żyjące w żołądku zwierząt roślinożernych np. krów, umożliwiają trawienie pokarmu roślinnego, który zawiera celulozę
– protisty żyjące w morzu używane są przez człowieka np. do sushi.
– protisty pasożytnicze wywołują choroby min. malarię (przenosi ją samica komara widliszka przez krew) oraz toksoplazmoza (przenoszona przez odchody kota, lub w surowym mięsie)
GRZYBY
- GRZYBY JEDNOKOMÓRKOWE
To grzyby, które są zbudowane z jednej komórki i mają zazwyczaj mikroskopijne rozmiary. Do takich grzybów zaliczane są drożdże. Wyjątkiem jest ciało pleśniaka. Jest to długa, rozgałęziająca się strzępka.
- GRZYBY WIELOKOMÓRKOWE
BUDOWA GRZYBA
Owocnik to część grzyba, w której powstają zarodniki czyli komórki umożliwiające rozmnażanie. Powstaje on ze strzępek, które są ciasno ze sobą splecione. Zarodniki powstają na spodzie kapelusza. Owocniki składają się z kapelusza i trzonu.
BUDOWA POROSTU
- GRZYBY JEDNOKOMÓRKOWE
To grzyby, które są zbudowane z jednej komórki i mają zazwyczaj mikroskopijne rozmiary. Do takich grzybów zaliczane są drożdże. Wyjątkiem jest ciało pleśniaka. Jest to długa, rozgałęziająca się strzępka.
- GRZYBY WIELOKOMÓRKOWE
BUDOWA GRZYBA
Owocnik to część grzyba, w której powstają zarodniki czyli komórki umożliwiające rozmnażanie. Powstaje on ze strzępek, które są ciasno ze sobą splecione. Zarodniki powstają na spodzie kapelusza. Owocniki składają się z kapelusza i trzonu.
Porosty zbudowane są: ze strzępek grzybów i z komórek glonu.
Funkcje glonów: dostarcza grzybowi pokarmu, który produkuje podczas fotosyntezy.
Funkcja strzępków grzybni: szybko się rozrasta
Dlaczego porosty nazywane są organizmami pionierskimi?
Porosty to organizmy pionierskie, ponieważ są odporne na czynniki środowiska i mogą żyć w warunkach ubogich w związki organiczne. Mają niewielkie wymagania życiowe.
ĆWICZENIA - SPRAWDŹ WIEDZĘ PRZED SPRAWDZIANEM
Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.
Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ
