JĘZYK POLSKI KLASA V GRAMATYKA CZASOWNIK
CZASOWNIK
Czasownik to odmienna część mowy, która określa czynności lub stany.
NA JAKIE PYTANIA ODPOWIADA CZASOWNIK?
Czasownik odpowiada na pytania: co robi?, co się z kimś (czymś) dzieje?
PRZEZ CO ODMIENIA SIĘ CZASOWNIK?
Czasownik odmienia się przez: osoby, liczby i czasy
PRZYKŁAD:
płynęliśmy – 1 osoba, liczby mnogie, czasu przeszłego
RODZAJE CZASOWNIKÓW
W liczbie pojedynczej czasownik może mieć rodzaj: męski, żeński i nijaki
PRZYKŁADY (liczba pojedyncza)
(on) płakał – rodzaj męski
(ona) płakała – rodzaj żeński
(ono) płakało – rodzaj nijaki
W liczbie mnogiej czasownik może mieć rodzaj męskoosobowy i niemęskoosobowy.
PRZYKŁADY (liczba mnoga)
(oni) płakali – rodzaj męskoosobowy
(one) płakały – rodzaj niemęskoosobowy
PAMIĘTAJ!
Czasowniki w czasie przyszłym występują w formie prostej i złożonej.
Formy złożone, w których występuje bezokolicznik, nie odmieniają się przez rodzaje.
PRZYKŁADY:
Zagrają – forma prosta
Będą grać, będą grały, będą grali – formy złożone
JAKIE MOGĄ BYĆ FORMY CZASOWNIKA?
Czasownik może być w formie osobowej i nieosobowej.
Forma osobowa informuje o tym, kto lub co wykonuje daną czynność albo znajduje się w określonym stanie.
PRZYKŁADY:
Maluję (ja), malują (one), malujesz (ty)
Forma nieosobowa nie informuje o tym, kto wykonuje daną czynność. Bezokolicznik ma taką formę. Rozpoznajemy go po zakończeniach „ć” lub „c”
PRZYKŁADY:
Malować, wycinać, bawić się, tłuc
Oprócz bezokolicznika formami czasownika są również formy zakończone na „no”, „to”, które informują o tym, że czynność odbyła się w przeszłości oraz konstrukcje składające się z czasownika ze słowem „się”.
CO WYRAŻAMY PRZEZ TRYBY CZASOWNIKA?
Czasownik odmienia się przez tryby. Dzięki nim możemy wyrazić nasze nastawienie do czynności, o których mówimy.
JAKIE WYRÓŻNIAMY TRYBY CZASOWNIKA?
Tryb orzekający – używamy tego trybu, gdy chcemy poinformować o czynności, która właśnie się odbywa, już się odbyła lub będzie się odbywać w przyszłości np.: jedzą, śpię, tańczą, jedli, spali, tańczyli
W trybie orzekającym, czasowniki odmieniają się przez: czasy, osoby, liczby i rodzaje.
Tryb rozkazujący – stosujemy go do wydawania rozkazów, poleceń, żądań, zakazów lub do określania próśb, rad czy wskazówek. Np.: jedz, śpijcie, tańczcie, niech je, niech śpi, niech tańczy.
W trybie rozkazującym czasownik odmienia się przez: osoby i liczby (nie określamy ani czasu ani rodzaju). Nie ma formy 1 os. l.p.
Tryb przypuszczający – posługujemy się nim, gdy chcemy powiedzieć o czynności, które mogłyby się wydarzyć pod pewnymi warunkami. Służy do wyrażania przypuszczeń, pragnień, życzeń i próśb. Tryb przypuszczający tworzymy przez dodanie cząstki „by” do czasownika z końcówkami osobowymi np.: spałbym, spałbyś, spalibyśmy, spaliby.
Cząstkę „bym”, „byś”, „by” możemy zapisać przed czasownikiem np.: Chętnie bym poszła spać.
W trybie przypuszczającym czasowniki odmieniają się przez: osoby, liczby i rodzaje. Nie można określić czasu.
