BIOLOGIA KLASA VI DZIAŁ II. OD PARZYDEŁKOWCÓW DO PIERŚCIENIC

1. PARZYDEŁKOWCE - NAJPROSTSZE ZWIERZĘTA TKANKOWE

W JAKIM ŚRODOWISKU ŻYJĄ PARZYDEŁKOWCE?

Parzydełkowce żyją wyłącznie w środowisku wodnym, głównie w morzach i oceanach, (wody słone).

JAK ZBUDOWANE SĄ PARZYDEŁKOWCE?

  1. Warstwa zewnętrzna nabłonka
  2. Galaretowata substancja
  3. Warstwa wewnętrzna nabłonka
  4. Jama chłonąco-trawiąca (prowadzi do niej otwór gębowy)
  5. Otwór gębowy (otoczony ramionami i czułkami)
  6. Czułka i ramiona

JAKIE SĄ RÓŻNICE POMIĘDZY POLIPEM A MEDUZĄ?

POLIP

KSZTAŁT CIAŁA – workowaty

POŁOŻENIE OTWORU GĘBOWEGO – po górnej stronie ciała

ILOŚĆ SUBSTANCJI GALARETOWATEJ MIĘDZY  NABŁONKAMI – cienka warstwa

TRYB ŻYCIA – przytwierdzony do podłoża za pomocą stopy

WYSTĘPOWANIE – żyje jako pojedynczy osobnik lub tworzy kolonie

 

MEDUZA

KSZTAŁT CIAŁA – parasolowaty lub dzwonkowaty

POŁOŻENIE OTWORU GĘBOWEGO – po spodniej stronie ciała

ILOŚĆ SUBSTANCJI GALARETOWATEJ MIĘDZY NABŁONKAMI – bardzo gruba warstwa

TRYB ŻYCIA – unosi się swobodnie na wodzie, pływa dzięki skurczom ciała

WYSTĘPOWANIE – żyje jako pojedynczy osobnik

CECHY PARZYDEŁKOWCÓW

– Wszystkie są drapieżnikami i żyją w wodzie

– polipy żyją pojedynczo lub tworzą kolonie

– kolonie unoszą się w wodzie albo są przytwierdzone do dna

– meduzy występują pojedynczo i pływają dzięki regularnym skurczom ciała

– chełbia modra występuje zarówno w postaci polipa, jak i meduzy

– Stułbia płowa występuje tylko w postaci polipa

 

PRZEDSTAWICIELE PARZYDEŁKWCÓW

– Chełbia modra (żyje w wodach słonych, w większości swojego życia ma postać meduzy)

– Stułbia płowa (występuje w Polsce, żyje w rzekach, jeziorach i stawach, przyczepiona do liści lub łodyg roślin)

– Koral szlachetny (żyje w koloniach, w których białe polipy wytwarzają wspólny czerwony szkielet, szkielet ten ma kształt krzewu i osiąga wysokość ok. 30 cm)

– Ukwiały (mają postać pojedynczych polipów, wokół ich otworu gębowego znajdują się tysiące czułków zaopatrzonych w liczne komórki parzydełkowe, dzięki nim ukwiały mogą obezwładniać duże zwierzęta morskie, w tym ryby)

– Rafy koralowe (żyją tylko w ciepłych wodach słonych i występują tylko w postaci polipów, większość przedstawicieli koralowców wytwarza twardy, wapienny szkielet i to właśnie z tych szkieletów obumierających koralowców i innych zwierząt morskich powstają rafy koralowe)

 

ZNACZENIE PARZYDEŁKOWCÓW W PRZYRODZIE

Największe znaczenie wśród parzydełkowców mają koralowce.

Zwierzęta te:

– stanowią główny składnik raf koralowych;

– są pokarmem (głownie dla ryb);

– wchodzą z innymi zwierzętami w związki przynoszące korzyści.

 

ZNACZENIE PARZYDEŁKOWCÓW DLA CZŁOWIEKA

Niektóre gatunki parzydełkowców mają dla człowieka pozytywne znaczenie np.:

– meduzy są pożywieniem dla mieszkańców Chin i Japonii;

– niektóre koralowce wykorzystywane są do wyrobu biżuterii;

– część może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka (gatunki, które mają w komórkach silny płyn paraliżujący).

2. PŁAZIŃCE – ZWIERZETA O ZAZWYCZAJ DŁUGIM I PŁASKIM CIELE

GDZIE ŻYJĄ PŁAZIŃCE?

Większość płazińców to pasożyty, które żyją w narządach wewnętrznych (m.in. w jelicie cienkim) zwierząt kręgowych.

Te płazińce, które nie są pasożytami, żyją głównie w środowisku wodnym np. wypławki.

JAK ZBUDOWANE SĄ PŁAZIŃCE?

– mają długie i płaskie ciało, pokryte cienkim nabłonkiem;

– te gatunki, które nie są pasożytami mają na nabłonku rzęski ułatwiające poruszanie się w wodzie;

– niektóre nabłonki mają śluz, który chroni ciało przed urazami i zmniejsza opór wody podczas ruchu;

– płazińce pasożytnicze mają nabłonek bez rzęsek, który między innymi chroni płazińce przed strawieniem w jelicie żywiciela.

CECHY PRZYSTOSOWUJĄCE PŁAZIŃCÓW DO PASOŻYTNICTWA

Najbardziej znane pasożyty to tasiemiec uzbrojony i tasiemiec nieuzbrojony. Oba gatunki są przystosowane do życia w organizmach żywicieli za sprawą ich budowy ciała i czynności życiowych taki jak rozmnażanie się i rozwój.

PRZEDSTAWICIELE I ICH CECHY

TASIEMIC UZBROJONY – żyje w jelicie cienkim, ma ok. 2 m długości, jego ciało składa się z główki (zaopatrzonej w narządy czepne – cztery przyssawki i wieniec haczyków), szyjki (która umożliwia wzrost, ponieważ cały czas wytwarza nowe człony) i dużej ilości członów (bliżej główki są dojrzałe człony, które mają zarówno męskie jak i żeńskie narządy rozrodcze, a na końcu znajdują się najstarsze człony, które zawierają po kilkadziesiąt tysięcy jaj, co zwiększa szanse potomstwa na przeżycie).

TASIEMIEC NIEUZBROJONY – żyje w jelicie cienkim człowieka, jest cztery razy dłuższy od tasiemca uzbrojonego, ma inaczej zbudowaną główkę (która ma cztery przyssawki, ale nie ma haczyków).

 

CYKL ROZWOJOWY TASIEMCA UZBROJONEGO

Rozwój tasiemca związany jest z występowaniem postaci larwalnych i wymaga dwóch żywicieli: żywiciela pośredniego (gdzie żyją larwy pasożyta np. świnia – tasiemiec uzbrojony i krowa – tasiemiec nieuzbrojony) i żywiciela ostatecznego (gdzie żyją dorosłe pasożyty, a żywicielem obu gatunków jest człowiek).

  1. Człowiek zjada mięso świni, w którym znajdują się wągry (larwy tasiemca).
  2. W jelicie cienkim człowieka z wągrów rozwija się dorosła postać tasiemca.
  3. Najstarsze człony tasiemca (zawierające jaja) odrywają się i wraz z kałem człowieka trafiają do środowiska zewnętrznego.
  4. Człony z jajami są zjadane przez świnię, gdzie w mięśniach rozwijają się wągry tasiemca.

JAK ZAPOBIEGAĆ ZARAŻENIU?

– jeść przebadane mięso

– unikać spożywania surowych i niedogotowanych potraw mięsnych

3. NICIENIE – ZWIERZĘTA O NITKOWATYM CIELE

GDZIE ŻYJĄ NICIENIE?

Nicienie żyją we wszystkich środowiskach wodnych i lądowych. Większość żyje w organizmach roślin i zwierząt, w tym człowieka. Do nicieni, które najczęściej wywołują choroby człowieka należą: glista ludzka, owsik ludzki i włosień spiralny.

JAK WYGLĄDAJĄ NICIENIE?

Nicienie mają wydłużone, nitkowate ciało, zwykle zwężone na końcach. Chroni je gruby oskórek, który jest odporny na działanie szkodliwych substancji. Stanowi on doskonałą ochronę przed enzymami trawiennymi żywiciela.

CECHY PRZYSTOSOWUJĄCE DO PASOŻYTNICTWA

– gruby oskórek odporny na uszkodzenia;

– obłe, nitkowate ciało.

PRZEDSTAWICIELE I ICH CECHY – GLISTNICA, OWSICA, WŁOŚNICA

Glistnica – choroba wywołana przez glistę ludzką, pasożytującą w jelicie cienkim.

  1. Człowiek połyka jaja glisty znajdujące się w wodzie lub na nieumytych warzywach
  2. W jelicie cienkim z jaj wylęgają się larwy glisty, które wędrują przez liczne narządy np. płuca
  3. Swoją wędrówkę kończą w jelicie cienkim, gdzie rozwijają się dorosłe samice i samce
  4. Samice glisty składają jaja, które wraz z kałem człowieka dostają się do gleby

JAK ZAPOBIEGAĆ ZARAŻENIU GLISTĄ LUDZKĄ?

Należy dokładnie myć ręce, owoce i warzywa przed zjedzeniem oraz unikać spożywania nieprzegotowanej wody.

 

Owsica – choroba zakaźna, której przyczyną jest owsik ludzki, występujący w jelicie gruby człowieka, najczęściej u dzieci.

– Najczęstszą przyczyną tej choroby jest połknięcie jaj owsików przeniesionych bezpośrednio na rękach do ust lub znajdujących się na przedmiotach codziennego użytku np. kubku.

– Objawami tej choroby jest swędzenie okolic odbytu, które nasila się w nocy, niespokojny sen, zmniejszenie apetytu, nerwowość i zaburzenia koncentracji uwagi.

JAK ZAPOBIEGAĆ ZARAŻENIU OWSIKIEM LUDZKIM?

Należy starannie myć ręce, obcinać krótko paznokcie, zabawki, które są wynoszone na podwórko myć wodą z mydłem.

Włośnica – choroba wywołana przez włośnia spiralnego. Dorosłe osobniki żyją w jelicie cienkim człowieka i innych ssaków np.: dzików, świń czy szczurów.

Do zakażenia dochodzi podczas zjedzenie surowego lub niedogotowanego mięsa świni lub dzika, które zawiera larwy włośnia.

Objawami są: nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha, a także wysoka gorączka (ponad 40 stopni C), silne bóle mięśni i obrzęk twarzy.

JAK ZAPOBIEGAĆ ZARAŻENIU WŁOŚNICĄ?

Należy spożywać tylko przebadane mięso przez lekarza weterynarii, oraz unikać potraw przyrządzonych z surowego mięsa np.: tatar

ZNACZNIE NICIENI DLA PRZYRODY I CZŁOWIEKA

Nicienie, które nie są pasożytami:

– stanowią pokarm innych zwierząt;

– zjadają bakterie, drobne protisty, grzyby oraz niewielkie bezkręgowce np. nicienie;
– odżywiają się szczątkami organizmów, które znajdują się w glebie, przyczyniając się do tworzenia próchnicy.

 

Dla człowieka mają głównie negatywne znaczenie:

– są pasożytami wywołującymi choroby;

– są pasożytami zwierząt hodowlanych (krowy wytwarzają mnie mleka);

– żerują na roślinach uprawnych np. burakach i ziemniakach powodując mniej plonów.

4. PIERŚCIENICE – ZWIERZĘTA MAJĄCE SEGMENTOWANE CIAŁO

GDZIE ŻYJĄ PIERŚCIENICE?

Większość żyje w wodach mórz i oceanów, a niektóre gatunki występują w wodach słodkich i wilgotnych środowiskach lądowych np. glebie czy ściółce.

JAK WYGLĄDAJĄ PIERŚCIENICE?

– Pierścienice mają wydłużone, walcowate lub lekko spłaszczone ciało;

– ciało podzielone jest na segmenty i pokryte cienkim oskórkiem oraz warstwą śluzu;

– U niektórych pierścienic z jednego lub kilku pierwszych segmentów ciała powstaje głowa;

– Niektóre gatunki mają po bokach ciała pęki sztywnych szczecinek, które na przykład ułatwiają poruszanie się.

PRZEDSTAWICIELE I ICH CECHY

GDZIE ŻYJĄ PIERŚCIENICE?

Większość żyje w wodach mórz i oceanów, a niektóre gatunki występują w wodach słodkich i wilgotnych środowiskach lądowych np. glebie czy ściółce.

JAK WYGLĄDAJĄ PIERŚCIENICE?

– Pierścienice mają wydłużone, walcowate lub lekko spłaszczone ciało;

– ciało podzielone jest na segmenty i pokryte cienkim oskórkiem oraz warstwą śluzu;

– U niektórych pierścienic z jednego lub kilku pierwszych segmentów ciała powstaje głowa;

– Niektóre gatunki mają po bokach ciała pęki sztywnych szczecinek, które na przykład ułatwiają poruszanie się.

Pierścienice środowisk lądowych  – należą do nich dżdżownice. Żyją one w glebie odżywiając się szczątkami organizmów. Maksymalna długość ciała dżdżownicy to 35 cm, a ich ciało zbudowane jest z ok. 100 segmentów.

Budowa dżdżownicy:

– zwężony przód ciała ułatwiający drążenie korytarzy w glebie;

– siodełko odgrywające ważną rolę podczas rozmnażania płciowego;

– malutkie pęki szczecinek ułatwiające poruszanie się;

– warstwa śluzu chroniąca ciało przed urazami i ułatwiająca poruszanie się.

Pierścienice morskie – należy do nich nereida różnokolorowa, która żyje na dnie mórz, także w Morzu Bałtyckim. Pierścienice morskie prowadzą aktywny tryb życia.

Budowa pierścienic morskich:

– mają specjalne wyrostki na ciele, na których znajdują się liczne szczecinki, dzięki którym mogą pełzać po dnie, drążyć w nim tunele lub swobodnie pływać;

– mają też głowę (na niej dwie pary oczu), a na niej narządy zmysłów (czułki i wąsy, które odbierają bodźce dotykowe oraz zapachowe);

Pierścienice wód słodkich – należą do nich pijawki, które są w większości pasożytami zewnętrznymi, żywiące się krwią zwierząt kręgowych.

Budowa pijawki:

– pijawki nie mają głowy, bocznych wyrostków ani szczecinek;

– mają dwie przyssawki, znajdujące się na obu końcach ciała;

– pośrodku przedniej przyssawki znajduje się otwór gębowy zaopatrzony w szczęki, które służą do nacinania skóry żywiciela;

– w przewodzi pokarmowym pijawki znajdują się uchyłki, służące do magazynowania krwi żywiciela.

ZNACZNIE DLA PRZYRODY I CZŁOWIEKA

Pierścienice w przyrodzie:

– są pokarmem wielu zwierząt np. kretów, szpaków, kosów, ryjówek i ryb;

– pierścienice żyjące w glebie spulchniają glebę i przyczyniają się do powstawania próchnicy;

– natomiast te żyjące w wodzie uczestniczą w oczyszczaniu jej.

Znaczenie dla człowieka:

– są pokarmem dla ryb akwariowych np. rureczniki;

– są stosowane w leczeniu chorób krążenia (ślina pijawek);

– a te pijawki, które odżywiają się krwią ryb mogą powodować duże straty w hodowli tych zwierząt;

– robaki palolo – żyją wśród raf koralowych, tylna część ich ciała podczas rozrodu wypełniona jajami lub plemnikami oddziela się od reszty ciała i wyławiana jest przez okolicznych mieszkańców, którzy uznają je za przysmak.

ĆWICZENIA - SPRAWDŹ WIEDZĘ PRZED SPRAWDZIANEM

Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.

Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ