BIOLOGIA KLASA VII DZIAŁ I. BIOLOGIA – NAUKA O ŻYCIU

1. BIOLOGIA JAKO NAUKA

CZYM ZAJMUJE SIĘ BIOLOGIA?

To nauka zajmująca się budową i funkcjonowaniem organizmów żywych (w tym wszystkich roślin i zwierząt) oraz zależnościami między nimi a środowiskiem.

JAKIE WSPÓLNE CECHY CHARAKTERYSTYCZNE MAJĄ JEDNOKOMÓRKOWE BAKTERIE, ROŚLINY ORAZ ZWIERZĘTA (W TYM CZŁOWIEK)?

– budowę komórkową,

– wzrost i rozwój,

– ruch,

– reakcje na bodźce,

– odżywianie się,

– oddychanie,

– wydalanie,

– rozmnażanie się.

ETAPY PROWADZENIA BADAŃ METODĄ NAUKOWĄ

Metoda naukowa ma określony schemat:

Obserwacja.
Problem badawczy.
Hipoteza.
Przeprowadzenie doświadczenia.
Wynik.
Wniosek (potwierdzenie lub odrzucenie hipotezy).

CO ODKRYTO DZIĘKI DOŚWIADCZENIOM PRZEPROWADZONYM NA ZWIERZĘTACH?

– insulinę dla chorych na cukrzycę;

– środki znieczulające stosowane podczas zabiegów chirurgicznych;

– opracowano szczepionki.

SKĄD CZERPAĆ WIEDZĘ BIOLOGICZNĄ?

– zajęcia w terenie (można korzystać z przewodników do oznaczania roślin i zwierząt zwanych kluczami);

– wycieczki do ogrodów zoologicznych i botanicznych;

– wycieczki do muzeów przyrodniczych;

– Atlasy (zdjęcia pospolitych grzybów roślin i zwierząt);

– Atlasy anatomiczne;

– książki i czasopisma popularnonaukowe;

– Internet;

– filmy przyrodnicze.

2. KOMÓRKOWA BUDOWA ORGANIZMÓW

CZYM JEST KOMÓRKA?

– To najmniejsza struktura budująca organizm, która posiada wszystkie cechy istoty żywej.

– Występują organizmy składającej się tylko z jednej komórki zdolnej do samodzielnego życia (np. bakterie) jak również są organizmy wielkokomórkowe (zwierzęta, część roślin, grzyby).

– Komórki różnią się wielkością oraz kształtem.

RÓŻNORODNOŚĆ KSZTAŁTÓW KOMÓREK

– męska komórka płciowa (plemnik) ma długą wić, która umożliwia plemnikowi dotarcie do żeńskiej komórki płciowej;

– komórki nabłonka mają regularny kształt, dzięki czemu nie ma między nimi wolnych przestrzeni;

– komórka nerwowa posiada długie wypustki, które łączą się z innymi komórkami przekazując do nich impulsy nerwowe;

– komórka jajowa ma kształt kuli i wypełniona jest substancjami zapasowymi, umożliwiającymi rozwój organizmu potomnego.

BUDOWA KOMÓRKI ZWIERZĘCEJ I ROŚLINNEJ

BUDOWA KOMÓRKI ZWIERZĘCEJ

– jądro komórkowe,

– aparat Golgiego,

– mitochondrium,

– cytozol,

– siateczka śródplazmatyczna,

– błona komórkowa,

– wakuola (wodniczka),

– wić (rzęska),

– rybosomy.

BUDOWA KOMÓRKI ROŚLINNEJ

– jądro komórkowe,

– aparat Golgiego,

– mitochondrium,

– cytozol,

– siateczka śródplazmatyczna,

– błona komórkowa,

– ściana komórkowa,

– wakuola (wodniczka),

– rybosomy,

– chloroplast.

CZYM RÓŻNI SIĘ KOMÓRKA ZWIERZĘCA OD ROŚLINNEJ?

KOMÓRKA ZWIERZĘCA	KOMÓRKA ROŚLINNA
Ściana komórkowa – nie	Ściana komórkowa – tak
Chloroplasty – nie	Chloroplasty – tak
Wić (plemnik) – tak	Wić – nie

BUDOWA KOMÓRKI BAKTERII I GRZYBA

BUDOWA KOMÓRKI BAKTERII

– ściana komórkowa,

– błona komórkowa,

– otoczka śluzowa,

– cytozol,

– substancja jądrowa,

– rybosom,

– rzęska.

BUDOWA KOMÓRKI GRZYBA

– ściana komórkowa,

– błona komórkowa,

– jądro komórkowe,

– mitochondrium,

– aparat Golgiego,

– cytozol,

– siateczka śródplazmatyczna,

– wodniczka.

PYTANIA

CO TO JEST CHITYNA?

To wytrzymały materiał budulcowy, który jest głównym składnikiem pancerzy stawonogów np. owadów. U większości grzybów, chityna wchodzi w skład ściany komórkowej.

JAKIE SĄ RÓŻNICE W BUDOWIE KOMÓREK: BAKTERII, ROŚLIN I ZWIERZĄT?

KOMÓRKA ROŚLINNA: Ściana komórkowa, Chloroplasty

KOMÓRKA ZWIERZĘCA: Wić (plemnik), brak ściany komórkowej

KOMÓRKA BAKTERII: jest bezjądrowa (jest substancja jądrowa)

W KTÓREJ ORGANELLI KOMÓRKOWEJ ZACHODZI PROCES FOTOSYNTEZY?

Proces fotosyntezy zachodzi w chloroplastach. Podczas tego procesu z dwutlenku węgla i wody, przy udziale energii światła słonecznego, powstają związki organiczne, a jako produkt uboczny wydziela się tlen.

GDZIE W KOMÓRCE POWSTAJĄ BIAŁKA?

Rybosomy to organelle umiejscowione w komórce. Składają się z różnych białek z kwasami nukleinowymi (cząsteczki RNA), które służą do produkcji białek dla całego organizmu.

MATERIAŁ GENETYCZNY W RÓŻNYCH RODZAJACH KOMÓREK

Komórka zwierzęca i roślinna: jądro komórkowe (zawiera materiał genetyczny, który odpowiada za właściwe funkcjonowanie komórki).

Komórka bakterii: materiał genetyczny ma formę zwiniętych nici i jest nazywany substancją jądrową.

3. HIERARCHICZNA BUDOWA ORGANIZMU. TKANKI ZWIERZĘCE

POZIOMY ORGANIZACJI CIAŁA CZŁOWIEKA (HIERARCHIA) NA PRZYKŁADZIE UKŁADU SZKIELETOWEGO

Komórki kostne – mają owalny kształt i liczne wypustki.
Tkanki kostne tworzą współdziałające ze sobą komórki kostne.
Narządy tworzy tkanka kostna układu szkieletowego np. kość ramienna.
Układ szkieletowy składa się z ponad 200 kości.
Organizm tworzy układ szkieletowy, który współpracuje z innymi układami narządów.

UKŁADY NARZĄDÓW CZŁOWIEKA

Układ szkieletowy.
Układ mięśniowy.
Układ pokarmowy.
Układ krwionośny.
Układ nerwowy.
Układ oddechowy.
Układ wydalniczy.
Układ limfatyczny.
Układ hormonalny.
Układ rozrodczy.

FUNKCJE UKŁADÓW NARZĄDÓW CZŁOWIEKA

Układ szkieletowy

– jest rusztowaniem ciała

– nadaje ciału kształt

– chroni narządy wewnętrzne

Układ mięśniowy

– umożliwia przemieszczanie się ciała

– umożliwia zmianę położenia części ciała

Układ pokarmowy

– umożliwia pobieranie pokarmu

– umożliwia trawienie pokarmu

– umożliwia wchłanianie substancji odżywczych

Układ krwionośny

– transport gazów oddechowych

– transport substancji odżywczych

– transport związków regulujących pracę organizmu

Układ nerwowy

– odbiera bodźce

– wywołuje odpowiednie reakcje organizmu, dzięki czemu kontroluje jego pracę

Układ oddechowy

– umożliwia wymianę gazową

Układ wydalniczy

– usuwa z organizmu szkodliwe i niepotrzebne substancje

– reguluje ilość wody i soli mineralnych

Układ limfatyczny

– bierze udział w reakcjach obronnych organizmu

– transportuje substancje takie jak tłuszcze i wodę

Układ hormonalny

– reguluje i nadzoruje pracę innych układów narządów za pośrednictwem substancji wydzielanych do krwi

Układ rozrodczy

– umożliwia rozmnażanie się

– odpowiada za wykształcenie cech płciowych

SKÓRA – POWŁOKA ORGANIZMU

Skóra – pełnione funkcje:

– ochrania organizm;

– bierze udział w regulacji temperatury ciała;

– odbiera bodźce ze środowiska zewnętrznego.

RODZAJE TKANEK ZWIERZĘCYCH

Każdy rodzaj tkanki ma charakterystyczne cechy budowy i pełni określone funkcje.

Tkanka nabłonkowa

Budowa: jedna, kilka lub kilkanaście warstw komórek ściśle przylegających do siebie

Funkcja: ochrona ciała przed uszkodzeniami, umożliwienie wchłaniania, wytwarzania oraz wydzielania różnych substancji

Tkanka mięśniowa

Budowa: składa się z elementów, które kurczą się i rozkurcza ją

Funkcja: możliwość przemieszczania się zwierząt, krew krąży w naczyniach krwionośnych, w jelitach przesuwa się pokarm

Tkanka nerwowa

Budowa: gęsta sieć

Funkcja: zbieranie informacji ze wszystkich narządów wewnętrznych i środowiska zewnętrznego, koordynacja pracy całego organizmu

Tkanka łączna

Budowa: komórki luźno rozrzucone w substancji międzykomórkowej, występującej zazwyczaj w dużej ilości

Funkcja: podpora dla narządów, ochrona przed urazami i utratą ciepła, transport i magazynowanie różnych substancji

RODZAJE TKANEK ZWIERZĘCYCH – PODZIAŁ

Tkanka mięśniowa

– gładka,

– poprzecznie prążkowana serca,

– poprzecznie prążkowana szkieletowa.

Tkanka nabłonkowa
Tkanka nerwowa
Tkanka łączna:

– kostna,

– chrzęstna,

– tłuszczowa,

– krew.

1. TKANKA MIĘŚNIOWA

– Komórki tkanki mięśniowej, kurcząc się i rozkurczając, umożliwiają ruch organizmu i transport różnych substancji w jego wnętrzu

– warunkują prawidłowy przebieg czynności życiowych (odżywianie, oddychanie, wydalanie, reakcja na bodźce)

– komórki mięśniowe tworzą charakterystyczne pęczki

– tkanka mięśniowa dzieli się na: gładką, poprzecznie prążkowaną szkieletową, poprzecznie prążkowaną serca

2. TKANKA NABŁONKOWA – RODZAJE

Ze względu na liczbę warstw komórek nabłonki dzielimy na:

– jednowarstwowe

– wielowarstwowe

TKANKA NABŁONKOWA – FUNKCJE

– Ochrona ciała przed urazami;

– ochrona przed wnikaniem drobnoustrojów chorobotwórczych i szkodliwych związków;

– wchłanianie substancji odżywczych i wody w układzie pokarmowym;

– wydzielanie np. Enzymów, potu, łoju i śluzu.

PODZIAŁ NABŁONKÓW

KRYTERIUM PODZIAŁU	RODZAJE NABŁONKÓW
ze względu na liczbę warstw komórek	– jednowarstwowy – wielowarstwowy
ze względu na kształt komórek	– płaski – sześcienny – walcowaty
ze względu na pełnioną funkcję	– ochronny – transportujący – wydzielniczy

3. TKANKA NERWOWA

– tworzą ją komórki nerwowe (neurony) otoczone przez komórki glejowe

POJĘCIE:

Czym są komórki glejowe?

Wypełniają przestrzenie między neuronami i stanowią dla nich podporę. Pośredniczą w przekazywaniu tlenu i substancji odżywczych z krwi do neuronów.

Czym są neurony?

Neurony składają się z dwóch części: ciała komórki nerwowej i wypustku (kilku krótkich i jednej długiej)

Budowa neuronu:

– dendryty

– jądro komórkowe

– akson (pojedyncza, długa wypustka)

– osłonka (zabezpiecza przed uszkodzeniami, zapewnia szybkie przesyłanie impulsów nerwowych)

– rozgałęzienia aksonu (łączą się z dendrytami innych neuronów)

Budowa neuronu umożliwia mu odbieranie informacji ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego organizmu oraz dalsze ich przekazywanie.

4. TKANKA ŁĄCZNA – STANOWI NAJWIĘKSZĄ CZĘŚĆ MASY CIAŁA

Tkanka ta dzieli się na:

– tkankę chrzęstną,

– tkankę kostną,

– tkankę tłuszczową,

– krew (tkanka płynna).

Komórki tej tkanki rozrzucone są luźno w substancji międzykomórkowej.

Znajdują się w niej liczne włókna.

TKANKA CHRZĘSTNA (CHRZĄSTKA)

– składa się z dużej ilości elastycznej i sprężystej substancji międzykomórkowej, w której znajdują się jamki

– wewnętrzną jamek leżą komórki chrzęstne

– tkanka chrzęstna odporna jest na urazy mechaniczne np. Rozciąganie

– występuje m.in.: w przegrodzie nosowej, małżowinie usznej, stawach

– tkanka ta łączy kości np. żebra z mostkiem, lub kręgi w kręgosłupie

TKANKA KOSTNA

– tworzy szkielet podtrzymujący ciało

– jest bardzo twarda

– składa się z: substancji międzykomórkowej, przesyconej związkami mineralnymi i mocnych włókien białkowych

– dzięki budowie zapewnia tkance wytrzymałość i odporność na urazy

– komórki kostne znajdują się w jamkach znajdujących się w substancji międzykomórkowej

TKANKA TŁUSZCZOWA

– Składa się z komórek wypełnionych głównie tłuszczem

– gdy do organizmu dostarczony jest pokarm w większej ilości niż jest potrzebny, liczba komórek tłuszczowych wzrasta i zwiększa się w nich ilość tłuszczu

KREW – TKANKA PŁYNNA

– składa się z: substancji międzykomórkowej (osocze), krwinek czerwonych, krwinek białych oraz płytek krwi

– transportuje tlen do wszystkich komórek ciała I odprowadza z nich dwutlenek węgla

– rozprowadza substancje odżywcze Po całym organizmie

– odpowiada za obronę organizmu przed czynnikami chorobotwórczymi

ĆWICZENIA - SPRAWDŹ WIEDZĘ PRZED SPRAWDZIANEM

Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.

Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ