PRZYRODA KLASA IV DZIAŁ IV. ODKRYWAMY TAJEMNICE CIAŁA CZŁOWIEKA

SKŁADNIKI POKARMOWE

Do składników pokarmowych należą: białka, tłuszcze, cukry, witaminy, sole mineralne i woda.

FUNKCJE SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH W ORGANIZMIE

BUDULCOWE

Białka np. mięso, mleko, rośliny strączkowe

Są podstawowym budulcem komórek ciała. Transportują różne substancje.

Sole mineralne np. ser, jaja, warzywa, owoce

Przyspieszają i regulują procesy przemiany materii. Wapń, fosfor, magnez są budulcem kości i zębów. Sole mineralne odpowiadają za pracę mięśni.

ENERGETYCZNE

Cukry (węglowodany) np. słodycze, ziemniaki, zboże, kasze

Są podstawowym źródłem energii dla komórek organizmu. Komórki nerwowe oraz czerwone krwinki mogą czerpać energię tylko z cukrów.

Tłuszcze np. olej, masło, mięso, smalec, ryby, boczek

Dostarczają organizmowi energii oraz umożliwiają wchłanianie niektórych witamin. Tłuszcze są gromadzone pod skórą jako materiał zapasowy. Dodatkowa warstwa tłuszczu zabezpiecza organizm przed utratą ciepła.

REGULUJĄCE

Regulują pracę organizmu.

Sole mineralne np. ser, jaja, warzywa, owoce

Witaminy np. pietruszka, cytrusy, masło.

Woda np. w owocach (arbuz), ogórek. Jest to główny składnik organizmu, niezbędna do życia, ponieważ wszystkie procesy w organizmie zachodzą w jej obecności.

JAKIE ZMIANY ZACHODZĄ W CIELE DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW
W OKRESIE DOJRZEWANIA?

Zmiany u dziewcząt:

– poszerzają się biodra;

– rozwijają się piersi;

– jajniki wytwarzają komórki jajowe;

– występuje miesiączka.

Zmiany u chłopców:

– poszerzają się barki;

– występuje obniżenie głosu;

– pojawia się zarost na twarzy;

– jądra wytwarzają plemniki;

– występują polucje.

Wspólne zmiany dla dziewcząt i chłopców:

– następuje szybki wzrost ciała;

– pojawia się owłosienie w okolicy narządów płciowych.

BUDOWA UKŁADU ROZRODCZEGO KOBIETY

Jajniki (wytwarzają komórki  jajowe)

Jajowody (są przewodami, które pozwalają na przesuwanie się komórki jajowej do macicy)

Macica (to narząd, w którym może rozwijać się nowy organizm)

Pochwa (przewód do którego dostają się plemniki podczas intymnego zbliżenia kobiety z mężczyzną)

Funkcje układu rozrodczego kobiety:

– Wytwarzanie komórek  jajowych;

– Zapewnienie miejsca dla rozwoju nowego organizmu.

BUDOWA UKŁADU ROZRODCZEGO MĘŻCZYZNY

Jądra (wytwarzają plemniki);

Nasieniowody (przewody, którymi plemniki przemieszczają się do cewki moczowej);

Prącie (wprowadza plemniki do narządów rozrodczych kobiety podczas intymnego zbliżenia);

Cewka moczowa (wyprowadza plemniki na zewnątrz prącia);

Worek mosznowy (chroni jądra).

Funkcje układu rozrodczego mężczyzny:

– wytwarzanie plemników;

– wprowadzenie plemników do narządów rozrodczych kobiety.

CO TO JEST ZAPŁODNIENIE?

Zapłodnienie czyli połączenie komórki  jajowej z plemnikiem. Zapłodnienie dochodzi w jajowodzie.

CO TO JEST MIESIĄCZKA?

Inaczej menstruacja, to kilkudniowe cykliczne krwawienie, które zwykle występuje co 28 dni. Polega na usunięciu na zewnątrz warstwy wyściełającej macicę przez pochwę.

CO TO SĄ POLUCJE?

Polucje to niekontrolowane się wydostawanie plemników na zewnątrz ciała.

BUDOWA UKŁADU NERWOWEGO

Mózgowie składa się z kilku części. Największą z nich jest mózg. Mózg zbiera i analizuje informacje oraz wysyła polecenia do różnych narządów. Zewnętrzną warstwę mózgu stanowi silnie pofałdowana kora mózgowa.

Rdzeń kręgowy jest połączony z mózgowiem. Przesyła on informacje między mózgowiem a innymi częściami ciała.

Nerwy to długie, rozgałęzione przewody, które łączą mózgowie i rdzeń kręgowy z innymi narządami.

UKŁAD ODDECHOWY

Jama nosowa to pierwszy odcinek dróg oddechowych i narząd węchu

Gardło jest wspólna częścią układu oddechowego i układu pokarmowego

Krtań narząd głosu, odcinek dróg oddechowych

Tchawica ma postać elastycznego przewodu, który rozgałęzia się na dwa oskrzela

Oskrzela wnikają do płuc, gdzie każde z nich tworzy liczne rozgałęzienia zakończone pęcherzykami

Płuca narząd wymiany gazowej, zbudowany z milionów maleńkich pęcherzyków

FUNKCJA UKŁADU ODDECHOWEGO

Zadaniem dróg oddechowych jest oczyszczanie, nawilżanie, ogrzewanie i transportowanie powietrza do płuc. W płucach odbywa się wymiana gazowa. Pobierany jest tlen i usuwany dwutlenek węgla.

UKŁAD POKARMOWY

PRZEWÓD POKARMOWY: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube

Jama ustna to miejsce, gdzie zęby rozdrabniają pokarm, a język miesza go ze śliną, w której znajdują się enzymy trawienne.

Gardło jest wspólna częścią układu pokarmowego i oddechowego. Kieruje pokarm do przełyku.

Przełyk transportuje pokarm z gardła do żołądka.

Żołądek jest narządem, w którym odbywa się mieszanie i trawienie pokarmu.

Jelito cienkie to narząd, w którym zachodzi ostatni etap trawienia, a także wchłaniają się cząstki pokarmowe do krwi

Jelito grube jest narządem, w którym z niestrawionych resztek pokarmu formuje się kał.

Odbyt to otwór kończący jelito grube, przez który usuwany jest kał.

NARZĄDY WSPOMAGAJĄCE: ślinianki, wątroba, trzustka.

W trawieniu biorą udział enzymy trawienne, czyli substancje wytwarzane przez ślinianki, wątrobę trzustkę i jelito cienkie. Cząstki strawionego pokarmu przenikają przez ściany jelita cienkiego do krwi, a wraz z nią do wszystkich komórek ciała. Tam są wykorzystywane np. jako źródło energii. Niestrawione resztki trafiają do jelita grubego, skąd usuwane są z organizmu w postaci kału przez odbyt.

UKŁAD KRWIONOŚNY

Układ krwionośny to naczynia krwionośne (tętnice, żyły i naczynia włosowate) oraz serce. Dzięki pracy serca krew cały czas krąży w naczyniach krwionośnych, docierając do każdego narządu, tkanki i komórki w organizmie.

Naczynia krwionośne wypełnione są krwią, którą transportują po całym organizmie.

Tętnicami płynie krew z serca do komórek ciała.

Żyły prowadzą krew z komórek ciała do serca czyli w odwrotnym kierunku niż tętnice.

Naczynia włosowate oplatają komórki narządów, tworząc wokół nich gęste sieci.

ZADANIA UKŁADU KRWIONOŚNEGO

Transportuje krew, która dostarcza do komórek potrzebne substancje np. składniki  pokarmowe i tlen.

Odprowadza z komórek substancje zbędne i szkodliwe np. dwutlenek węgla.

Utrzymuje stałą temperaturę ciała.

UKŁAD RUCHU

Układ ruchu dzieli się na mięśnie i szkielet.

Mięśnie w organizmie odpowiadają za:

– Ruch każdej części ciała;

– Współpracują ze szkieletem;

– Kurczą się i rozluźniają;

– Są ułożone w parach: zginacz-prostownik.

– Ruchem mięśni kieruje mózg

Szkielet:

– Czaszka, która chroni mózg;

– Kręgosłup chroni rdzeń kręgowy;

– Klatka piersiowa ochrania serce i płuca;

– Kości kończyn górnych;

– Kości kończyn dolnych.

FUNKCJE UKŁADU RUCHU:

– rusztowanie dla ciała (szkielet);

– ochrona narządów wewnętrznych (szkielet);

– wykonywanie ruchów (szkielet i mięśnie).

Dodatkowe informacje

Najmniejsze kości szkieletu znajdują się w środkowej części ucha. Należą do nich: młoteczek, kowadełko i strzemiączko.

Kształty kości:

– kość krótka;

– kość długa;

– Kość płaska;

– Kość różnokształtna.

ĆWICZENIA - SPRAWDŹ WIEDZĘ PRZED SPRAWDZIANEM

Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.

Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ