GEOGRAFIA KLASA V DZIAŁ II. KRAJOBRAZY POLSKI CZĘŚĆ II

WYŻYNA ŚLĄSKA

JAK POWSTAŁ MIEJSKO-PRZEMYSŁOWY OBSZAR WYŻYNY ŚLĄSKIEJ?

Na Wyżynie Śląskiej znajdują się bogate złoża węgla kamiennego. Odkrycie złóż i jego wydobywanie zaludniło tę część terenów, które były porośnięte przez lasy. Z czasem zaczęły powstawać kopalnie, a później zakłady przemysłowe. Wokół nich budowano osiedla oraz miasteczka, które się rozrastały aż powstał z nich obszar miejski połączony siecią dróg i linii kolejowych. Tak ukształtował się miejsko-przemysłowy krajobraz Wyżyny Śląskiej.

JAKIE BYŁY SKUTKI ROZWOJU PRZEMYSŁU NA WYŻYNIE ŚLĄSKIEJ?

Rozwój przemysłu doprowadził do silnego zanieczyszczenia środowiska na tym terenie. Ogromne ilości odpadów górniczych usypywane były jako hałdy, a unoszące się z nich pyły i inne substancje przedostawały się do atmosfery. Również jakość powietrza oraz stan śląskich rzek uległa pogorszeniu. Poważnym problemem są nieczynne podziemne chodniki kopalń, które pomimo zabezpieczeń zapadają się w wielu miejscach, co grozi zniszczeniem budynków stojących  nad nimi.

Hałdy – wzniesienia utworzone z odpadów przemysłowych. Mogą mieć wysokość ok. 130 metrów (w Rydułtowach).

JAK WYGLĄDA OBECNIE TEREN WYŻYNY ŚLĄSKIEJ?

Wiele terenów z hałdami przekształcono w tereny zielone np. Park Śląski, w którym można spędzać wolny czas i wypoczywać. Na kominach montowane są filtry ochronne, co zmniejsza ilość szkodliwych gazów i pyłów przedostających się do atmosfery. Uruchomiono oczyszczalnie ścieków, co spowodowało poprawę wód.

ATRAKCJE TURYSTYCZNE WYŻYNY ŚLĄSKIEJ

– Góra Świętej Anny (pozostałość po dawnym wulkanie);

– Zamek w Pszczynie;

– Hala spodek w Katowicach (odbywają się tam koncerty, targi);

– Szlak Zabytków Techniki (obejmuje 27 śląskich miast, należą do nich nieczynne kopalnie, huty, elektrownie i fabryki np. Kopalnia Królowa Luiza w Zabrzu czy Sztolnia Czarnego Pstrąga w Tarnowskich Górach.

ŻYCIE I ZWYCZAJE MIESZKAŃCÓW ŚLĄSKA

Mieszkańcy Wyżyny Śląskiej nazywani są Ślązakami. Wielu z nich nadal posługuje się gwarą śląską czyli regionalną odmianą języka polskiego charakterystyczną dla tego obszaru.

Najważniejszym świętem górników jest Barbórka obchodzona 4 grudnia.

Elementem śląskiej kultury jest również kuchnia śląska np. rolady wołowe, kluski śląskie.

WYŻYNA LUBELSKA

JAK WYGLĄDA TEREN WYŻYNY LUBELSKIEJ?

Wyżynę Lubelską tworzą zarówno tereny równinne, jak i obszary pagórkowate. Znajdują się tam doliny rzeczne i wąwozy. Na tym terenie przeważa krajobraz rolniczy.

CO TO SĄ WĄWOZY?

Wąwozy to doliny o stromych zboczach i wąskim dnie, którymi płynie woda opadowa. Formy te powstały na obszarach pokrytych lessem, czyli zwięzłej skale, którą można łatwo rozkruszyć na mniejsze bryłki i pył.

 

JAK POWSTAJĄ WĄWOZY?

Ulewne deszcze żłobią w skale (lessie) zagłębienia. Na skutek ciągłego wypłukiwania, trwającego wiele lat powstają wąwozy.

CO UMOŻLIWIA ROZWÓJ ROLNICTWA NA WYŻYNIE LUBELSKIEJ?

Żyzne gleby brunatne i płowe oraz czarnoziemy, które powstały na lessach oraz dość wysoka temperatura powietrza i wystarczające opady umożliwiają rozwój rolnictwa. Uprawia się tam pszenicę, buraki cukrowe, tytoń oraz chmiel.

CO WARTO ZOBACZYĆ NA WYŻYNIE LUBELSKIEJ?

Największym miastem tego terenu jest Lublin, który jest ważnym ośrodkiem przemysłowym i naukowym. Znajduje się tam wiele zabytków oraz odbywają się tam ciekawe wydarzenia artystyczne i kulturalne np. Noc Kultury czy Carnaval Sztukmistrzów.

Drugim znanym miastem jest Zamość – zabytkowe miasto założone przez Jana Zamoyskiego, wpisane na Listę UNESCO.

Kolejne znane miasto odwiedzane przez turystów to Kazimierz Dolny z pięknymi zabytkowymi kamieniczkami. Odbywają się tam liczne wydarzenia artystyczne, np. Festiwal Filmu i sztuki „Dwa Brzegi”.

KRAJOBRAZ WYŻYNY KRAKOWSKO-CZĘSTOCHOWSKIEJ

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska zbudowana jest ze skał wapiennych. Występują tam formy krasowe, np. doliny, skałki, jaskinie i wywierzyska.

JAK POWSTAJĄ FORMY KRASOWE?

Woda opadowa, która spływa, rozpuszcza skały wapienne na powierzchni i pod ziemią i w ten sposób powstają formy krasowe.

KRAJOBRAZ KRASOWY

Do elementów krajobrazu krasowego należą głębokie doliny o płaskich dnach i stromych zboczach, które zostały ukształtowane przez rzeki. W wielu miejscach znajdują się skałki wapienne o różnych kształtach. Występują tam też jaskinie, które zostały wydrążone przez spływającą szczelinami wodę opadową. Znajdujące się w wodzie substancje chemiczne, które powoli osadzały się w jaskiniach, doprowadziły do powstania wielu form o fantazyjnych kształtach. Najbardziej charakterystyczne z nich to:

– stalaktydy (przypominające sople)

– stalagmity (słupki wystające z dna jaskini)

– stalagnaty (kolumny powstałe z połączenia stalaktydów i stalagmitów)

Rzeki płynące w podziemnych korytarzach i jaskiniach wydostają się na zewnątrz, w miejscach zwanych wywierzyskami. Są to źródła, które dają początek niektórym rzekom Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej m.in. Warty

Rośliny występujące na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej to: brzozy ojcowskie, ciepłolubne ostnice Jana oraz rojniki górskie.

Zwierzęta występujące na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej to: nietoperze

Atrakcje turystyczne na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej

– Szlak Orlich Gniazd (tworzy go ok. 25 ruin zamków i warowni);

– Jaskinia Nietoperzowa w Jerzmanowicach;

– Drogi wspinaczkowe o różnym stopniu trudności;

– Ojcowski Park Narodowy w Pieskowej Skale a w nim znajduje się Maczuga Herkulesa (samotna skała przypominająca wyglądem maczugę).

KRAJOBRAZ TATR - GDZIE ZNAJDUJĄ SIĘ TATRY?

Gatunki fauny chronionej (zwierząt) w Tatrach: świstaki, kozice.

Gatunki flory chronionej (roślin) w tatrach: sosna limba.

KRAJOBRAZ TATR WYSOKICH I TATR ZACHODNICH

Tatry Wysokie zbudowane są głównie ze skał granitowych (wysoka odporność na działanie czynników atmosferycznych), dlatego stanowią najwyższą część Tatr i najwyższe pasmo górskie w Polsce.

Charakteryzują się:

– dużymi wysokościami względnymi i bezwzględnymi;

– głębokimi dolinami;

– stromymi stokami;

– ubogą roślinnością lub zupełnym brakiem w najwyższych partiach;

– występują charakterystyczne formy skalne takie jak: ostre szczyty (turnie); wąskie grzbiety (granie); pionowe zagłębienia (żleby); usypiska odłamów skalnych u stóp żlebów (piargi)

W Tatrach Wysokich znajdują się jeziora górskie zwane stawami. Największym jest Morskie Oko. Leży u podnóża najwyższego szczytu w Polsce – Rysów.

W Tatrach Wysokich ciągną się w dół długie i malownicze doliny o zaokrąglonych dnach np. Dolina Rybiego Potoku lub Dolina Pięciu Stawów Polskich. Utworzone zostały przez lodowce górskie.

Tatry Zachodnie zbudowane są głównie ze skał wapiennych (mniej odpornych na niszczenie niż skały granitowe), dlatego to pasmo jest niższe niż Tatry Wysokie. Wzniesienia mają zaokrąglone wierzchołki, a stoki są mniej strome.

Występuje tam wiele jaskiń i podziemnych korytarzy, wydrążonych przez wodę.

Najgłębszą i najdłuższą (24km) jaskinią w Polsce jest Wielka Jaskinia Śnieżna. Najpiękniejszym miejscem w tatrach Zachodnich są doliny ukształtowane przez lodowce górskie: Dolina Chochołowska i Dolina Kościeliska.

KRAJOBRAZY TATR

Wraz ze wzrostem wysokości, tym samym zmieniających się warunków na coraz surowsze, roślinność porastająca Tatry układa się piętrowo.

Turnie – najwyższe piętro górskie. Jest tam zimno i wietrznie. Rosną tam mchy i dzwonki alpejskie

Hale – inaczej górskie łąki. Rosną tam głównie trawy.

Piętro kosodrzewiny – Rosną tam głównie kosodrzewiny i niskie jarzębiny

Regiel górny – Porastają świerki i sosna limba

Regiel dolny – porastają lasy mieszane, głównie buki i świerki

Pogórze – najniższe piętro gór. Obecnie znajdują się tam pola uprawne i pastwiska. Dawniej rosły tam lasy liściaste.

ĆWICZENIA - SPRAWDŹ WIEDZĘ PRZED SPRAWDZIANEM

Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.

Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ