HISTORIA KLASA V DZIAŁ VI. POLSKA PIERWSZYCH PIASTÓW
NARODZINY PAŃSTWA POLSKIEGO
Co działo się na ziemiach polskich?
Słowianie, którzy zasiedlili polskie ziemie, dzielili się na wiele plemion. O ich sprawach (plemion) decydował wiec.
Wiec – zgromadzenie, w którym brali udział wszyscy dorośli mężczyźni.
Czym zajmowano się na wiecach?
Decydowano na nim o tym, kiedy ma rozpocząć się wojna lub budowa grodu, rozstrzygano spory oraz organizowano ceremonie religijne.
Jak wyglądało miejsce, gdzie żyły plemiona?
Każde z plemion miało główny gród, gdzie znajdowała się siedziba księcia i jego zbrojnej drużyny.
Jak wybierano księcia?
Na początku księcia wybierano na wiecu jako przywódcę na czas wojny, z czasem władza książęca stała się dziedziczna.
JAKIE BYŁY GŁÓWNE ZADANIA PLEMION SŁOWIAŃSKICH?
Plemiona głównie zajmowały się rolnictwem, czerpali korzyści z przeprowadzonych wojen, np. łupy z wojny.
Głównie książęta, wojowie i plemienna starszyzna czerpali korzyści z przeprowadzonych wojen, umacniając w ten sposób swoją pozycję nad innymi członkami plemienia.
PASTWO WIŚLAN
W drugiej połowie IX wieku, Wiślanie zorganizowali ponadplemienne państwa, których głównym grodem był Kraków.
Jak tworzono ponadplemienne państwa?
Ponadplemienne państwa tworzyły się w wyniku wojen. Silniejsze plemiona podbijały słabszych sąsiadów.
PIASTOWIE I PAŃSTWO POLAN
Polanie utworzyli ponadplemienny ośrodek władzy, z którego wyrosło państwo polskie. Ich głównym grodem było Gniezno.
W drugiej połowie IX wieku władzę książęcą w Gnieźnie objął ród Piastów. Jak legenda głosi wywodzili się oni od prostego rolnika Piasta. Potomkami mieli być Siemowit, Leszek i Siemomysł. Dopiero syn Siemomysła, Mieszko I, uznawany jest za postać historyczną i za pierwszego władcę Polski.
POCZĄTKI PANOWANIA MIESZKA I
Około 960 roku Mieszko rozpoczął swoje rządy. Podbijał plemiona, wnosił grody i osadzał w nich wojów. Obszary podbojów sięgnęły granic cesarstwa niemieckiego. Aby chronić swój kraj, Mieszko uznał zwierzchnictwo Ottona I, bo liczył, że powstrzyma najazdy niemieckich możnych na polskie ziemie.
Dlaczego Mieszko I zawarł przymierze z Czechami?
Mieszko I zawarł przymierze z księciem Czech, ponieważ nie był w stanie pokonać przeciwnika, z którym walczył (słowiańskim ludem – Wieletami).
Jakie były warunki przymierza?
Jednym z warunków przymierza był ślub Mieszka I z Dobrawą – córką władcy i przyjęcie chrztu, które odbyło się w 966 roku.
Jakie były skutki zawarcia przymierza?
Państwo Mieszka zdobyło znaczenie wśród sąsiednich monarchii. Mieszko rozpoczął również chrystianizację państwa polskiego oraz zabiegał o ustanowienie biskupstwa misyjnego, czyli podległego papieżowi.
Papież powołał również biskupstwo z siedzibą w Poznaniu, a Mieszko nie pozwolił by chrystianizację prowadzili niemieccy biskupi. Mogłoby to doprowadzić do politycznego uzależnienia Polski od cesarstwa.
Działania Mieszka I
Po zawarciu sojuszu z księciem Czech, Mieszko pokonał Wieletów. W 972 roku odparł zbrojny najazd niemieckiego morgrabiego – Hodona. Pokonał go w bitwie pod Cedynią.
Po śmierci swojej żony – Dobrawy, Mieszko zerwał sojusz z Czechami i zbrojnie odebrał Czechom Małopolskę oraz Śląsk i przyłączył je do Polski.
W 992 roku zmarł, a w skład państwa wchodziły: Wielkopolska, Małopolska, Kujawy, Mazowsze, Śląsk i prawie całe Pomorze.
KTO OBJĄŁ WŁADZĘ W PAŃSTWIE POLSKIM PO ŚMIERCI MIESZKA I?
Po śmierci Mieszka I władzę w państwie polskim objął najstarszy syn księcia – Bolesław Chrobry.
Po objęciu władzy przez Bolesława Chrobrego, w Polsce pojawił się biskup Wojciech, który został wygnany z Czeskiej Pragi. Chciał udać się do pogańskich Prusów z misją chrystianizacyjną. Bolesław Chrobry pomógł biskupowi w zorganizowaniu tej wyprawy.
Co na tej pomocy zyskał Chrobry?
Polski książę pokazał się innym monarchom jako prawdziwy chrześcijański władca.
W 997 r. biskup Wojciech udał się do Prus, lecz zginął w trakcie tej wyprawy z rąk poganów, których próbował nawracać. Bolesław odkupił jego ciało. Najpierw sprowadzono głowę, a później resztę ciała Biskupa. Został on pochowany w Gnieźnie.
Dlaczego Chrobremu zależało na przywiezieniu ciała Biskupa?
Biskup Wojciech został ogłoszony przez papieża świętym męczennikiem za wiarę i uznany za patrona Polski.
Dzięki posiadaniu relikwii i własnego patrona można było w Polsce utworzyć arcybiskupstwa. Bolesław Chrobry za zgodą papieża utworzył pierwsze arcybiskupstwo w Gnieźnie oraz podległe mu biskupstwa – w Krakowie, we Wrocławiu oraz w Kołobrzegu, a później także w Poznaniu.
POJĘCIA
Relikwie – szczątki świętych otaczane czcią przez chrześcijan.
Arcybiskupstwo – w Kościele katolickim jest to biskupstwo wyższej rangi, któremu podlega kilka okolicznych biskupstw. Arcybiskupstwo z podległymi biskupstwami tworzą prowincję kościelną.
W 1000 r. na zjeździe gnieźnieńskim została uroczyście ogłoszona decyzja o powołaniu polskiej prowincji kościelnej. Wówczas też cesarz Otton III przybył z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha i obdarzył Bolesława Chrobrego godnością ,,współpracownika cesarstwa’’ ofiarowując mu swój cesarski diadem.
Co to jest diadem?
Diadem – zdobiona kamieniami opaska na czoło, symbol władzy monarszej.
Na znak porozumienia Cesarz otrzymał od Bolesława cenną relikwię – ramię św. Wojciecha, natomiast Otton III ofiarował księciu kopię włóczni św. Maurycego.
PLANY OTTONA III
– Cesarz chciał odnowić Cesarstwo Rzymskie;
– Chciał zjednoczyć europejskie państwa pod cesarskim zwierzchnictwem;
– Chciał umocnić religię chrześcijańską;
– Chciał szerzyć chrześcijaństwo na wschodzie, a Książę Bolesław Chrobry miał być jego głównym współpracownikiem w tym działaniu.
WOJNY BOLESŁAWA CHROBREGO
Po nagłej śmierci Ottona III, Chrobry wykorzystał sytuację i zajął zbrojnie Łużyce, Miśnię i Milsko – słowiańskie kraje, które były podporządkowane cesarzowi i niemieckim możnym.
Walczył parokrotnie o tron książęcy w Czechach, aż ogłosił się księciem Czech.
Henrykowi II – nowemu władcy Niemiec nie spodobały się te działania, co spowodowało wojny, które trwały od 1004 do 1018 roku między nim, a Bolesławem Chrobrym.
W 1017 roku odbyła się ostatnia zbrojna wyprawa Henryka II do Niemczy, która została obroniona przez załogę Chrobrego.
Pokój w Budziszynie
W 1018 roku został podpisany pokój w Budziszynie. Chrobry w traktacie pokojowym dostał wszystko czego chciał Milsko, Łużyce, pomoc wojsk cesarskich w planowanej wyprawie na Ruś po czym zdobył Kijów, oraz przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie.
BOLESŁAW CHROBRY - KRÓL POLSKI
W 1025 roku Bolesław Chrobry koronował się na króla.
Jakie były skutki koronacji?
- Wzmocnienie pozycji i autorytetu władcy w oczach poddanych.
- Bolesław obronił niezależność Polski od cesarstwa.
- Wywalczył dla Polski ważną pozycję.
- Dużym osiągnięciem było też utworzenie polskiej prowincji kościelnej.
UPADEK I ODBUDOWA PAŃSTWA PIERWSZYCH PIASTÓW
Rządy Mieszka II
Po śmierci Bolesława Chrobrego w 1025 roku, rządy objął jego syn, Mieszko II, który w tym samym roku koronował się na króla.
Po wielu zbrojnych wyprawach i wewnętrznych walkach w cesarstwie spadła na Polskę seria klęsk.
W 1031 roku cesarz niemiecki oraz książę Rusi Kijowskiej zawarli sojusz, a ich wojska wtargnęły na ziemie Polskie.
Mieszko II został zmuszony do ucieczki, a jego zastępcą został brat Bezprym. Zrzekł się tytułu królewskiego i rządził jako książę.
Utracił on wszystkie ziemie zdobyte wcześniej przez Bolesława Chrobrego. Po roku okrutnych rządów został zabity przez spiskowców.
Mieszko II ponownie objął władzę lecz tym razem pod zwierzchnictwem cesarza.
Upadek państwa
Polskę ogarnął chaos. Liczne wojny prowadzone przez Chrobrego i Mieszka II znacznie obciążyły finansowo kraj. Zaczęły wybuchać bunty poddanych, skierowane głownie przeciwko Kościołowi. Nastąpił nawrót do pogaństwa.
Po śmierci Mieszka II, państwem zaczął rządzić jego syn – Kazimierz Odnowiciel.
On również musiał uchodzić z kraju, ponieważ wybuchały bunty możnych, którzy byli niechętni do wzmocnienia władzy książęcej.
Sytuację wykorzystał książę czeski, który w 1039 roku zbrojnie najechał na Polskę.
Zagarnął Gniezno, Małopolskę i Śląsk.
Odbudowa Kraju
Kazimierz Odnowiciel wrócił z wygnania i odzyskał Małopolskę, Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie (Wschodnie) i Mazowsze. Z czasem odzyskał też Śląsk. Kazimierz za swoją siedzibę obrał Kraków, a w zniszczone Gniezno zostało siedzibą arcybiskupstwa.
Rządy Bolesława Śmiałego zwanego Szczodrym
Po śmierci Kazimierza Odnowiciela, władze objął jego syn – Bolesław Śmiały.
– Organizował wyprawy do sąsiednich krajów.
– Na Węgrzech i Rusi Kijowskiej osadził swoich kandydatów na tronie.
– Zwyciężył w wojnie z Czechami.
– brał udział w sporze pomiędzy cesarstwem a papiestwem popierając papieża Grzegorza VII
Dzięki poparciu papieża Grzegorza VII uzyskał zgodę na koronację i w 1076 roku koronował się na króla Polski.
Dokonania Bolesława Śmiałego
Odbudował arcybiskupstwo w Gnieźnie i doprowadził do ustanowienia nowego biskupstwa w Płocku.
W 1079 roku doszło do konfliktu króla z biskupem krakowskim Stanisławem.
Przebieg tego sporu oraz przyczyny nie są znane. Przypuszcza się, że król kazał zabić biskupa Stanisława.
Śmierć doprowadziła do buntu możnowładców i Bolesław Śmiały musiał uciekać z kraju.
Biskup Stanisław został ogłoszony świętym i stał się kolejnym patronem Polski.
PANOWANIE BOLESŁAWA KRZYWOUSTEGO
Możnowładcy, którzy wygnali Bolesława Śmiałego, posadzili na tronie polskim Władysława Hermana – jego brata. Nie koronował się on na króla i działał pod wpływem możnych.
Po jego śmierci, władzę sprawowali jego synowie – Zbigniew i Bolesław Krzywousty.
Starszy Zbigniew podporządkował się cesarzowi, a młodszy Bolesław rządził bardziej samodzielnie i wojowniczo. Po kilku latach pokonał brata i przepędził go z kraju.
Władca niemiecki – Henryk V wstawił się za Zbigniewem i w 1109 roku ruszył do Polski. Henrykowi V nie udało się odnieść żadnego zwycięstwa i zakończył wojnę zawieszeniem broni. Po kilku latach Bolesław pozwolił wrócić bratu, lecz gdy znalazł się w kraju oskarżył go o zdradę i kazał go uwięzić i oślepić. Okaleczony brat zmarł.
Obrona Głogowa
Gdy Henryk V zawiesił broń, wziął grupę mieszkańców Głogowa jako zakładników. Miał ich odesłać do Głogowa po ustalonym czasie, jednak tego nie zrobił. Kazał tych ludzi przywiązać do wież oblężniczych, by zmusić głogowian do poddania się, ale mieszkańcy bronili się nadal.
Zdobycie Pomorza
W 1122 roku całe Pomorze znalazło się po władzą polskiego księcia. Podczas podbojów Bolesław organizował chrystianizację zdobytych ziem. Z jego inicjatywy utworzono nowe biskupstwa: w Wolinie i we Włocławku.
Testament Bolesława Krzywoustego
Bolesław Krzywousty określił przed śmiercią sposób obejmowania rządów przez członków dynastii, aby uchronić swoich następców przed konfliktem, jaki miał on sam z bratem.
Wprowadził zasadę senioratu. Zasada polegała na tym, że władzę mógł sprawować ten, co jest najstarszy wiekiem i był przedstawicielem rodu Piastów. Wszyscy książęta mieli prawo do własnych dzielnic. Mogli tam sprawować władzę, ale mieli być posłuszni seniorowi.
Podział kraju na dzielnice
Książę senior poza własna dzielnicą posiadał też dzielnicę senioralną. Należały do niej ziemie centralnej części państwa: Małopolska, ziemia sieradzka, łęczycka, wschodnia Wielkopolska z Gnieznem i Kaliszem oraz Kraków – stołeczny gród seniora.
Dzielnica senioralna nie była dziedziczona i podzielna, co oznaczało, że synowie zmarłego seniora nie mogli jej przejąć i podzielić między sobą. Władze otrzymywał kolejny senior.
W 1138 roku seniorem został najstarszy syn Bolesława Krzywoustego. Władał on wszystkimi ziemiami po poprzednim seniorze oraz Śląskiem.
SPOŁECZEŃSTWO POLSKI PIERWSZYCH PIASTÓW
Większość mieszkańców była rolnikami. Gospodarz z rodziną prowadził gospodarstwo, które dziedziczył po przodkach.
Część ludności wiejskiej stanowili niewolnicy. Byli to jeńcy wojenni ich potomkowie.
Mieszkali oni w odrębnych osadach lub byli służbą w gospodarstwach możnowładców.
Czym zajmowali się rolnicy?
– Uprawiali zboża: proso, jęczmień, żyto;
– Wypasali bydło;
– W lasach hodowali pszczoły;
– Zajmowali się też myślistwem i rybołówstwem;
– Chłopi budowali chaty i zagrody, wyrabiali narzędzia, naczynia i odzież;
– Gospodarze wymieniali się swoimi produktami na lokalnych targach.
Grody i podgrodzia
W państwie pierwszych Piastów wzniesiono około stu grodów. Gród z podporządkowanym mu obszarem tworzył okręg grodowy. Grodem zarządzał urzędnik – pan grodowy, w późniejszym czasie nazywany kasztelanem. Mieszkał on w grodzie razem z oddziałem książęcej drużyny.
Przy grodach powstawały podgrodzia. W nich mieszkała służba i żyli wojowie z rodzinami, a także kupcy i chłopi (rzemieślniczy – kowale, garncarze, kołodzieje, piekarze i piwowarzy). To oni zaopatrywali mieszkańców w swoje wyroby.
Daniny i posługi
Wszyscy mieszkańcy państwa byli poddanymi władcy. Ludność wiejska płaciła daniny w postaci produktów rolnych, gotowych wyrobów lub zwierzętach. Utrzymywała w ten sposób mieszkańców dworu i grodu.
Poddani musieli też pełnić posługi, czyli wykonywać różnego rodzaju prace np. brali udział w budowaniu grodów i dróg, musieli gościć, żywić i przewozić urzędników monarszych lub samego władcę w czasie ich podróży po kraju.
Część ludności wiejskiej musiała wykonywać specjalne obowiązki. W ten sposób powstały osady służebne. Obowiązkiem było produkować określone wyroby rzemieślnicze lub hodować zwierzęta na potrzeby księcia, grodów lub drużyny.
Od usług wykonywanych w tamtych czasach powstały nazwy miejscowości, które funkcjonują do dziś np. Szczytniki (od wyrabianych tarcz, czyli szczytów).
Woje i możnowładcy
Woje stanowili inną grupę poddanych. Władca zapewniał im pełne utrzymanie. W czasie wojny mogli zabierać część łupów, dlatego byli zamożniejsi niż ludność wiejska. Kazimierz Odnowiciel zaczął nadawać ziemię swoim drużynnikom. Woje żyli na swojej ziemi, uprawiali ją sami lub mieli niewolników do pomocy.
W zamian za otrzymaną ziemię, woje musieli stawiać się na rozkaz władcy do walki i sprawiać sobie uzbrojenie.
Z czasem ukształtowała się nowa grupa społeczna – rycerstwo.
Najwyższą i najmniej liczną grupę stanowili możnowładcy. Byli urzędnikami na monarszym dworze i panami grodów.
Najważniejszym urzędnikiem był wojewoda. W zastępstwie za władcę dowodzili wojami, zarządzali jego dworem, kontrolowali ściąganie danin i sprawowali kontrolę nad grodami. Możnowładcy mieli swoje ziemie, w których osadzali ludność niewolną.
Duchowieństwo
Stanowili grupę ludzi wykształconych, posługujących się pismem. Zajmowali się sprawami dotyczącymi religii oraz prowadzili kancelarię na dworze książęcym (pisali listy do innych monarchów, wystawiano dokumenty), organizowali też szkoły.
Dzięki duchownym docierały do Polski z Europy Zachodniej wzory organizacji państwa.
