HISTORIA KLASA VII. DZIAŁ 1 PRZEŁOM XIX WIEKU I XX WIEKU. I WOJNA ŚWIATOWA

WYNALAZKI PRZŁOMU XIX I XX WIEKU

Druga połowa XIX wieku i początek XX dokonano wielu wynalazków i odkryć naukowych przydatnych do dziś w życiu codziennym

– dzięki elektryczności usprawniono transport (tramwaj elektryczny, lokomotywa elektryczna, metro) i łączność (droga radiowa);

– silnik spalinowy pozwolił na skonstruowanie samochodu i samolotu;

– dzięki wynalezieniu radia, kinematografu i gramofonu zaczął kształtować się tzw. przemysł rozrywkowy;

– wynalazki medycyny np. szczepionki przyczyniły się do skutecznej walki z chorobami.

WYNALAZKI

Michael  Faraday – zbudował pierwszy model silnika elektrycznego

Ernest Werner von Siemens – zbudował pierwszą sieć trakcyjną

Thomas Alva Edison – żarówkę

Alexander Graham Bell – telefon

Guglielmo Marconi – radiotelegraf

Orville i Wilbur Wright – bracia amerykanie wzbili się w powietrze w maszynie z silnikiem

Gottlieb Daimler – udoskonalił silnik spalinowy

Friedrich Benz – użył silnika spalinowego do napędzania trójkołowego samochodu

Louis Pasteur – szczepionka przeciw wściekliźnie

Wilhelm Konrad von Röntgen – odkrył promienie X

Maria Skłodowska-Curie – pierwiastki promieniotwórcze rad i polon

Dmitrij Mendelejew – układ okresowy pierwiastków

Alfred Nobel – dynamit

Auguste i Louis Lumiere – kinematograf

JAKIE SĄ NAJWAŻNIEJSZE WYNALAZKI XIX WIEKU?

– tramwaj elektryczny, samochód, samolot, parowce i kolej – wpłynęły  na rozwój komunikacji miejskiej i lądowej;

– żarówka elektryczna, telefon, radio, fonograf – wynalazki techniczne wpłynęły na ułatwienie życia codziennego ludziom;

– elektrokardiograf, stetoskop, opatrunek gipsowy, tablica to badania ostrości wzroku (tablica Snellena) – miały wpływ na rozwój medycyny i wydłużenia życia ludziom;

– kinematograf – wpłynął na rozwój i upowszechnienie kultury masowej w XIX wieku.

JAK ZMIANY ZACHODZIŁY W WYGLĄDZIE MIAST W XIX WIEKU?

– poszerzano i brukowano ulice;

– budowano kanalizację i wodociągi;

– dzięki zastosowaniu betonu budowano wyższe i bardziej okazałe budynki;

– obok dorożek pojawiały się tramwaje i pierwsze samochody;

– w Londynie (1863 r.) uruchomiono pierwsze metro;

– na budynkach pojawiały się pierwsze reklamy;

– w wielu miastach wybudowano dworce kolejowe (z restauracjami, poczekalniami i zadaszeniem chroniącym przed deszczem);

– pojawiały się pierwsze taksówki;

– w Stanach Zjednoczonych powstawały drapacze chmur.

NARODZINY KULTURY MASOWEJ. PRZEMIANY OBYCZAJOWE

Kultura masowa – wytwory kultury przeznaczone dla dużej liczby odbiorców (niekoniecznie zamożnych i wykształconych) m.in. widowiska sportowe takie jak mecze piłki nożnej, biegi, wyścigi kolarskie.

CO WPŁYNĘŁO NA POPRAWĘ ZDROWIA SPOŁECZEŃSTW?

Przede wszystkim postęp w higienie i medycynie. W XIX wieku dokonały się zmiany w społeczeństwie dotyczące dbania o zdrowie. Ludzie zaczęli uprawiać sporty, chodzić na spacery.

– wprowadzono kanalizację i wodociągi;

– zamożniejsi budowali w swoich domach łazienki;

– społeczeństwo zaczęło sobie uświadamiać, że higiena jest podstawą zdrowia (zaczęto się myć, czyścić i sprzątać);

– wodę zaczęto traktować jako środek zdrowotny;

– odkryto szczepionki przeciw chorobom zakaźnym np. wściekliźnie i cholerze;

– opracowano sposób odkażania ran;

– odkryto znaczenie witamin;

– Maria Skłodowska-Curie wraz z mężem Piotrem Curie odkryli pierwiastki promieniotwórcze: rad i polon.

NA CZYM POLEGAŁY ZMIANY W OBYCZAJOWOŚCI W II POŁ. XIX WIEKU?

– w tamtym czasie zmieniła się sytuacja kobiet w społeczeństwie. Kobiety mogły studiować na uniwersytetach, w niektórych państwach miały prawa wyborcze;

– narodziło się zjawisko zwane kulturą masową, czyli sposób spędzania wolnego czasu dostępne również dla uboższych obywateli np. oglądanie kina niemego;

– zmniejszył się wpływ Kościoła na życie społeczeństwa;

– zaczęto doceniać zalety aktywności fizycznej np. powstały kluby sportowe, organizacje turystyczne;

– nowe wynalazki ułatwiały pracę np. żarówka, telefon, samochód;

– pojawiły się nowe sposoby spędzania wolnego czasu takie jak spacery, pikniki, wizyty w kawiarniach.

CO WPŁYNĘŁO NA ROZWÓJ KULTURY MASOWEJ?
JAKIE BYŁY TEGO KONSEKWENCJE?

– Na rozwój kultury masowej duży wpływ miało upowszechnienie się filmu i druku oraz coraz większa liczba ludzi chciała się rozwijać tzn. uczono się pisać i czytać;

– Na kulturę masową wpłynęły tanie sposoby spędzania czasu, które były dostępne dla różnych klas społecznych i były dostosowane do różnych gustów;

– ludzie coraz częściej odwiedzali kina, kawiarnie, teatry, kabarety, cyrki i miejskie teatrzyki oraz słuchali  muzyki dzięki płytom gramofonowym;

– rozrywką dla mas było oglądanie widowisk sportowych;

– wydarzeniem przełomowym było zorganizowanie pierwszych nowożytnych igrzysk olimpijskich zorganizowanych w Atenach w 1896 roku nawiązujących do tradycji antycznych;

– ludzie czas wolny przeznaczali na odpoczynek i uczestnictwo w kulturze masowej

JAKIE KSIĄŻKI STAŁY SIĘ POPULARNE DLA LUDZI?

Dorośli czytali głównie powieści realistyczne (Victor Hugo, Gustave Flaubert, Fiodor Dostojewski, Rudyard Kipling, Emil Zola), natomiast młodzież sięgała po powieści przygodowe Juliusza Verne’a „W osiemdziesiąt dni dookoła świata” i „ 20 000 mil podwodnej żeglugi”.

POJĘCIA

Impresjonizm – nowy kierunek w sztuce (od tytułu obrazy Claude’a Moneta, „Impresja wschód słońca”); artyści chcieli dodać ulotne wrażenia – impresje, a nie realny wygląd przedmiotów

Secesja – styl w architekturze, wystroju wnętrz i sztuce użytkowej; bardzo dekoracyjny np. Kamienica w Barcelonie zaprojektowana przez Antonia Gaudiego.

Titanic – największy i najnowocześniejszy statek pasażerski początku XX wieku.

Tytus Chałubiński – odkrywca piękna Tatr i Zakopanego; Założyciel Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego; lekarz i społecznik

Auguste i Louis Lumiere – francuscy chemicy – bracia; twórcy kinematografu; zorganizowali pierwszy w historii publiczny pokaz filmowy

Piękna epoka (la belle epoque) – czas pokoju po wojnie secesyjnej w Stanach Zjednoczonych i wojny francusko-pruskiej

Marienbad – miejscowość lecznicza w Czechach

DZIAŁALNOŚĆ KTÓRYCH WYNALAZCÓW ODEGRAŁA KLUCZOWĄ ROLĘ
W ROZWOJU KULTURY MASOWEJ?

Auguste’a i Louisa Lumière.

DZIAŁALNOŚĆ KTÓRYCH WYNALAZCÓW PRZYCZYNIŁA SIĘ DO TEGO, ŻE DRUGĄ FAZĘ REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ ZACZĘTO NAZYWAĆ EPOKĄ STALI I ELEKTRYCZNOŚCI?

Ernsta Wernera von Siemensa i Thomasa Alvy Edisona

MASY WKRACZAJĄ DO POLITYKI

Partia polityczna (stronnictwo polityczne) – zorganizowana grupa ludzi, która dąży do zdobycia władzy, mająca swój program polityczny

Związki zawodowe – były zakładane przez robotników w celu walki o swoje prawa; inaczej była to organizacja zrzeszająca robotników przemysłowych i reprezentująca ich interesy

Ustawodawstwo socjalne – było wprowadzone w celu ochrony praw robotników np. skrócenia dnia pracy, zakaz zatrudniania dzieci, ubezpieczenia dla chorych na skutek wypadków, inwalidztwa i starości.

W JAKI SPOSÓB PRZEMIANY GOSPODARCZE WPŁYNĘŁY
NA SPOSOBY SPRAWOWANIA WŁADZY?

         W krajach rozwiniętych gospodarczo wzrastała rola obywateli w życiu społecznym. Pod ich naciskiem europejscy monarchowie wprowadzili swobodę słowa i zgromadzeń, udzielali też zezwoleń na tworzenie organizacji społecznych. Nastąpił wzrost roli parlamentów.

Parlamenty uchwalały obowiązujące prawa i zatwierdzały budżet państwa. Wprowadzano stopniowo zmiany w prawach wyborczych. Wybory miały być: powszechne, tajne, bezpośrednie i równe. Rola monarchów malała. Budowę ustrojów opierano na trójpodziale władzy

NA CZYM POLEGAŁA DEMOKRATYZACJA ŻYCIA POLITYCZNEGO
W DRUGIEJ POŁOWIE XIX WIEKU?

– W XIX wieku wprowadzono w Europie powszechne prawo wyborcze dla mężczyzn.

– Zwiększono kompetencje parlamentów

– rozszerzono prawa, wolności i swobody obywatelskiej

– tworzono nowe partie polityczne (charakter ludowy i socjalistyczny)

– z czasem zaczęto legalizować związki zawodowe i partie polityczne

– w drugiej połowie XIX wieku narodziły się nowe ideologie: konserwatyzm, liberalizm, socjalizm, nacjonalizm, marksizm

– w 1891 roku Papież Leon XIII zainicjował nowy ruch polityczny, który był w opozycji zarówno z liberałami jak i zwolennikami socjalizmu

– ubezpieczenia dla ludzi najpierw w Niemczech później wprowadzono je we wszystkich krajach uprzemysłowionych

– przyznanie kobietom praw np. możliwość studiowania na uniwersytetach i prawa wyborcze

NAJWAŻNIEJSZE NURTY IDEOLOGICZNE KOŃCA XIX WIEKU:

– socjalizm – ustrój bez wyzysku i własności prywatnej (za twórców tzw. socjalizmu naukowego uważa się Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, uważali, że władza w państwie ma należeć do robotników;

– nacjonalizm – ideologia uznająca interes własnego narodu za najwyższą wartość; dla nacjonalistów jest to naród czyli ludzie o tym samym pochodzeniu etnicznym, posługujący się tym samym językiem, mający wspólną kulturę i tradycję.

DLACZEGO KOBIETOM ZALEŻAŁO NA UZYSKANIU PRAW WYBORCZYCH?

Kobiety chciały mieć realny wpływ na to, co dzieje się w państwie. Chciały zmian dla siebie w dotychczasowej sytuacji społecznej i politycznej. Chciały też same decydować o swoim majątku.

Ruch sufrażystek – kobiety (głownie w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii) stworzyły rodzaj instytucji, gdzie organizowały manifestacje, pisały petycje, zakłócały imprezy publiczne, zrywały połączenia telefoniczne, aby zwrócić uwagę publiczną na swoje żądania. Często były za to karane więzieniem.

Emmeline Pankhurst – brytyjska działaczka ruchu sufrażystek

KIM BYLI?

Karol Marks – twórca marksizmu, popierał dążenia niepodległościowe Polaków

Fryderyk Engels – jeden z głównych ideologów socjalizmu; współtwórca marksizmu

PARTIE POLITYCZNE NA ZIEMIACH POLSKICH W XIX WIEKU

– W XIX wieku uformowała się nowoczesna świadomość narodowa Polaków;

– W latach 90 – tych XIX w. na ziemiach polskich zaczęły powstawać partie polityczne. Programy tych partii można podzielić  na trzy nurty:

– narodowy;

– socjalistyczny;

– ludowy.

Partie polityczne: Liga Polska – Proletariat – PPS – SDKPiL – Stronnictwo Ludowe – PSL

Proletariat – pierwsza partia socjalistyczna na ziemiach polskich

Stronnictwo Ludowe – pierwsza partia chłopska na ziemiach polskich

Uspołecznienie – przejęcie na własność przez społeczeństwo lub państwo gospodarki z rąk dotychczasowych właścicieli

JAKIE CELE STAWIAŁA SOBIE ENDECJA (NARODOWA DEMOKRACJA, SKRÓT ND)?

Roman Dmowski – współzałożyciel i przywódca endecji (Narodowej Demokracji, skrót); popierał „egoizm narodowy” – sprawy polski uważał za najważniejsze

Dla endecji (Narodowej Demokracji) najwyższą wartością był naród.

Partia chciała, aby niepodległe państwo narodowe, zerwało z tradycją wielonarodowej Rzeczpospolitej sprzed rozbiorów.

CZYM PPS (POLSKA PARTIA SOCJALISTYCZNA)
RÓŻNIŁA SIĘ OD SDKPIL (SOCJALDEMOKRACJA KRÓLESTWA POLSKIEGO I LITWY)?

Józef Piłsudski – zaangażował się w pomoc robotników z walką o niepodległość oraz sprawiedliwość społeczną (wydawanie nielegalnych broszur i gazetek)

 

Partia PPS (Bolesław Limanowski współtwórca partii) – reprezentowała nurt niepodległościowy

– najważniejszym celem partii było utworzenie niepodległego państwa (Polski);

– równość wszystkich obywateli;

– swobód obywatelskich – wolność religii, słowa, druku;

– możliwość zakładania partii politycznych;

– partia walczyła o prawa robotników np. do strajku.

 

Partia SDKPiL (była przeciwko programowi PPS) – reprezentowała nurt rewolucyjny

– dążyła do obalenia caratu i utworzenia rosyjskiej republiki demokratycznej;

– uznawała patriotyzm za postawę sprzeczną z interesami klasy robotniczej;

– cele społeczne ważniejsze od narodowych;

– walkę o niepodległość uważali za niepotrzebną (inaczej odrzucali walkę o niepodległość).

DLACZEGO RUCH LUDOWY NAJWCZEŚNIEJ UFORMOWAŁ SIĘ W GALICJI
I JAKI BYŁ JEGO PROGRAM?

Ruch ludowy (chłopski) powstał w Galicji pod koniec XIX wieku. Uformował się tam najwcześniej dlatego, że chłopi stanowili tam najszerszą grupę społeczną.

Program Ruchu Ludowego:

– poprawa losów chłopów;

– wprowadzenie przedstawicieli z tej warstwy społecznej do sejmu galicyjskiego.

Najwybitniejszym działaczem Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL) był Wincenty Witos.

LIGA POLSKA

LIGA POLSKA – założona (1887 r.) w Genewie (Szwajcaria) tajna organizacja przez emigrantów popowstańczych

Zygmunt Miłkowski – działacz niepodległościowy; dowódca Ligi Polskiej

Proletariat – pierwsza partia socjalistyczna na ziemiach polskich założona przez Ludwika Waryńskiego w Warszawie. Działała krótko, rozbita przez carską policję.

Cele: walka o prawa socjalne dla robotników.

REWOLUCJA 1905 ROKU W ROSJI I W ZABORZE ROSYJSKIM

Jaki ustrój panował w Rosji przez cały wiek XIX?

Despotyzm – forma nieograniczonej i bezwzględnej władzy jednostki, oparta na przemocy i terrorze wobec przeciwników władca skupia w ręku władzę ustawodawczą, sądowniczą i wykonawczą

Styczeń 1905 r. – „krwawa niedziela”; pokojowa demonstracja mająca pozwolenie na przemarsz i wręczenie petycji carowi w Petersburgu została zmasakrowana przez wojsko

Petycja – pismo zazwyczaj zbiorowe zawierające prośbę skierowaną do władz

Strajk generalny (powszechny) – przerwanie pracy na określony czas przez wszystkie lub większość zakładów w kraju

Duma Państwowa – parlament w Rosji ustanowiony przez cara Mikołaja II pod wpływem rewolucji 1905 roku.

Bojówka – grupa działająca z użyciem siły, tworzona i kierowana zazwyczaj przez organizację polityczną

Piotr Stołypin – nowy premier Rosji w 1906 r. miał zamiar przeprowadzić ambitne reformy w kraju (chciał, aby na rosyjskich wsiach powstawały duże gospodarstwa farmerskie tak, jak w Stanach Zjednoczonych i znajdą tam zatrudnienie ludzie przyjeżdżający z zaludnionych wiosek)

Luty 1905 r. – protesty uczniów i studentów w Królestwie Polskim; chcieli oni przywrócenia języka polskiego

Czerwiec 1905 r. – wybuchy gwałtownych walk zbrojnych; do najtragiczniejszych doszło w Łodzi, gdzie zginęło blisko dwustu robotników, a kilkuset zostało rannych

Skutkiem strajku młodzieży szkolnej i studentów w Królestwie Polskim w 1905 r. było wprowadzenie języka polskiego jako języka nauczania do nowo powstałych szkół prywatnych w Królestwie Polskim

DLACZEGO W ROSJI WYBUCHŁA REWOLUCJA?

Przyczyny rewolucji w 1905 roku:

– główny powodem stała się „krwawa niedziela” w Petersburgu (wojsko strzelało do demonstrantów przed carskim Pałacem Zimowym;

– niezadowolenie mieszkańców Cesarstwa Rosyjskiego wynikający z wysokich podatków;

– przegrana Rosji w wojnie z Japonią (1904-1905) – nieudolność rządzących nimi ludźmi;

– W Królestwie Polskim – rusyfikacja i brak autonomii.

NA CZYM POLEGAŁO ODMIENNE STANOWISKO PPS I ENDECJI
WOBEC DZIAŁAŃ REWOLUCYJNYCH?

Jeden z przywódców PPS – Józef Piłsudski chciał wykorzystać chaos w Rosji („krwawa niedziela” w Petersburgu) do wywołania powstania narodowego i wskrzeszenia wolnej Polski. PPS przeprowadzało szereg zamachów terrorystycznych.

Natomiast Roman Dmowski przedstawiciel endecji (Stronnictwa Demokratyczno-Narodowe) miał inne stanowisko niż PPS. Nie wierzyli oni w powodzenie powstania narodowego i sprzeciwiali się programowi PPS. Osłabienie Rosji po wojnie z Japonią chcieli wykorzystać do wywalczenia autonomii dla ziem polskich metodami pokojowymi w ramach Cesarstwa Rosyjskiego. Przedstawiciele endecji wzięli czynny udział w wyborach parlamentarnych do Dumy, ale nie osiągnęli żadnego sukcesu.

POWSTANIE TRÓJPRZYMIERZA I TRÓJPOROZUMIENIA

Jakie sprzeczne interesy dzieliły mocarstwa na przełomie XIX i XX wieku?

Cesarstwo niemieckie stało się najsilniejszym i najbardziej wpływowym mocarstwem w Europie. O wpływy na Bałkanach rywalizowały ze sobą Austro-Węgry i Rosja. Bismarck zawarł więc sojusz z Austro-Węgrami (dwuprzymierze). Oba te mocarstwa miały sobie pomóc w razie wojny z Rosją. Do sojuszu przystąpiły również Włochy (potrzebowały wsparcia w sporze z Francją) i zostało zawarte trójprzymierze (1882 r.)

W 1904 r. Francja i Wielka Brytania zawarły sojusz, do których dołączyła później Rosja. W ten sposób ukształtowało się trójporozumienie (ententa).

Na początku XX wieku głównym sporem były Bałkany, gdzie krzyżowały się interesy Rosji i Austro-Węgier.

Uczestnicy trójporozumienia (Ententy)

– Francja

– Wielka Brytania

– Rosja

Cele trójporozumienia:

– Wielka Brytania i Francja były zaniepokojone wzrostem potęgi militarnej Rzeszy Niemieckiej;

– Francja dążyła do odzyskania Alzacji i Lotaryngii utraconych na rzecz Niemiec;

– Rosja chciała podporządkować sobie  narody słowiańskie zamieszkujące Bałkany;

– głównym celem było wzmocnienie sił przeciwko zagrażającym im państwom centralnym.

Jak doszło do powstania trójprzymierza?

Skomplikowana sytuacja panowała na Bałkanach, gdzie o wpływy rywalizowały Rosja i Austro-Węgry, popierając Serbię (nowe państwo). W tej sytuacji Otto von Bismarck zawarł sojusz z Austro-Węgrami tzw. dwuprzymierze. W 1882 r. dwuprzymierze przekształciło się w trójprzymierze, ponieważ do sojuszu dołączyły Włochy, szukając wsparcia w sporze z Francją.

Skąd wzięła się nazwa sojuszu ententa?

Anglia i Francja podpisały sojusz zwany serdecznym porozumieniem, co po francusku brzmi entente cordiale

POLACY WOBEC ZBLIŻAJĄCEJ SIĘ WOJNY

Dlaczego Roman Dmowski uważał, że w nadchodzącej wojnie Polacy powinni poprzeć Rosję?

Roman Dmowski uważał, że głównym wrogiem Polski są Niemcy, zwłaszcza po Zjednoczeniu, które są silne gospodarczo, militarnie i stanowią realne zagrożenie dla polskości w zaborze pruskim. Natomiast Rosja jest państwem słabym, co pokazała wojna rosyjsko-japońska, a polityka rusyfikacji ziem polskich jest przykładem udolności organizacyjnej.

JAKIE BYŁY POGLĄDY JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO
DOTYCZĄCE ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI PRZEZ POLSKĘ?

Uważał, że monarchia habsburska zapewnia narodowi polskiemu najlepsze warunki bytu i jest naturalnym sprzymierzeńcem Polaków. Uważał, że w nadchodzącym konflikcie Polacy powinni wesprzeć Austrię i zabiegać by w przyszłości Królestwo Polskie i inne ziemie polskie zostały włączone do Austro-Węgier. Liczył, że w przyszłości Austro-Węgry zostaną przekształcone w monarchię trialistyczną (Austro-Węgry-Polska), co zapewni Polakom niepodległość.

Orientacja proaustriacka – reprezentowali ją działacze PPS (Polska Partia Socjalistyczna) z Józefem Piłsudskim na czele. Zdaniem tej orientacji najgorszym wrogiem jest Rosja, a Austro-Węgry zapewnią Polakom niepodległość.

Orientacja prorosyjska – reprezentował ją ruch narodowy z przywódcą Romanem Dmowskim, który uważał, że należy obawiać się Niemców, a poprzeć Rosję, dzięki której a przyszłości Polacy odzyskają niepodległość

Organizacje strzeleckie – czyli organizacja w składzie ze Związkiem Strzeleckim we Lwowie i Towarzystwem „Strzelec” w Krakowie. Komendantem głównym był Józefem Piłsudski. Członkowie brali udział w szkoleniach i obozach na których ćwiczyli strzelanie, szermierkę, mustrze.

WIELKA WOJNA

Na początku XX wieku ukształtowały się dwa wrogie sojusze militarne:
1) trójporozumienie (Ententa): Wielka Brytania, Francja, Rosja
2) trójprzymierze (Państwa Centralne): Niemcy, Austro-Węgry, Włochy (już w trakcie wojny Włochy przystąpiły do Ententy)

28 czerwca 1914 r. – zastrzelenie austriackiego następcę tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie – stolicy należącej do Austrii

Bezpośrednia przyczyna wybuchu I wojny światowej?

– zamach w Sarajewie: zabicie Franciszka Ferdynanda przez serbskiego nacjonalistę

Inne przyczyny:

– pogarszająca się sytuacja na Bałkanach – wojny bałkańskie;

– rywalizacja bloków militarnych o kolonie oraz o konflikt o flotę;

– naruszenie systemu Świętego Przymierza przez zjednoczenie Włoch i Niemiec oraz utratę przez Francję Alzacji i Lotaryngii na rzecz Niemiec (chęć odwetu).

Z jednej strony walczyły państwa: Austro-Węgry i Niemcy

Z drugiej: Serbia i Rosja, a później także Francja, Wielka Brytania i mniejsze państwa sprzymierzone z ententą

Blok państw centralnych – tak nazwano państwa Niemiec, Austro-Węgier i sojuszników – Bułgarię i Turcję

1914 r. – rozpoczęła się I wojna światowa zwana wielką wojną. Brały w niej udział prawie wszystkie państwa Europy

SPOSOBY PROWADZENIA DZIAŁAŃ WOJENNYCH
ZASTOSOWANE PODCZAS I WOJNY ŚWIATOWEJ:

– zastosowanie wojny pozycyjnej (wojny w okopach)

– zastosowano nowe rodzaje broni – gazy bojowe, czołgi, samoloty bojowe i okręty podwodne

– nowoczesna broń – karabiny maszynowe, dalekosiężna i szybkostrzelna artyleria

– okopy i schrony były chronione zasiekami z drutów kolczastych, gniazdami karabinów maszynowych i polami minowymi

DLACZEGO I WOJNĘ ŚWIATOWĄ NAZYWAMY KONFLIKTEM
O CHARAKTERZE ŚWIATOWYM?

Wojnę, która odbyła się w latach 1914-1918 nazwano konfliktem o charakterze światowym, ponieważ toczyła się ona nie tylko na terenach Europy, ale również na obszarach państw pozaeuropejskich (Afryka, Azja). Walki toczono zarówno na lądach, jak i na morzach oraz oceanach.

REWOLUCJA LUTOWA I PRZEWRÓT BOLSZEWICKI W ROSJI

Bolszewicy – zwolennicy rewolucyjnego nurtu w rosyjskiej partii socjaldemokratycznej; na czele bolszewików stał Władysław Lenin

Komunizm – ideologia, której celem jest utworzenie społeczeństwa pozbawionego ucisku i wyzysku klasowego opartego na braku własności prywatnej

Władysław Lenin – wódz bolszewików i przywódca rewolucji październikowej

Rewolucja lutowa – wybuchła w lutym 1917 r. z powodu niezadowolenia społeczeństwa z przeciągającej się wojny, która rujnowała gospodarczo Rosję. W jej wyniku car Mikołaj II zrezygnował z pełnienia swojej funkcji, a Rosja stała się republiką.

PRZYCZYNY PRZEJĘCIA WŁADZY PRZEZ BOLSZEWIKÓW:

– utrzymujący się kryzys w Rosji;

– rosnące rozczarowanie Rządem Tymczasowym;

– Władysław Lenin – przywódca bolszewików domagał się natychmiastowego zakończenia wojny i przekazania władzy państwowej Radom Delegatów (Lenin zakładał, że bolszewicy przejmą nad RD kontrolę);

– w 1917 r. podczas rewolucji październikowej bolszewicy przejęli kontrolę nad Piotrogrodem i powołali nowy rząd – Radę Komisarzy Ludowych, który w tym czasie zwołali. Nowy rząd składał się w większości z bolszewików oraz przewodniczącego Lenina.

Rządy bolszewików (metody rządzenia państwem):

– zakazali działalności partiom politycznym (poza swoją partią bolszewików);

– wprowadzili cenzurę;

– wprowadzili sądy doraźne;

– wprowadzili aparat terroru (narzędziem tzw. czerwonego terroru była Ogólnorosyjska Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem w skrócie Czeka);

– organizowali pierwsze łagry – obóz przymusowej pracy;

– zlikwidowano wielką własność ziemską;

– w Rosji wprowadzono obowiązek pracy, a dla pracujących kartki żywnościowe;

– bolszewicy uchwalili pierwszą konstytucję nowego państwa;

– osoby podejrzane o wrogość wobec bolszewików przetrzymywano i więziono w więzieniu na Łubiance w Moskwie.

Dlaczego bolszewicy podpisali niekorzystny dla siebie traktat brzeski?

W marcu 1918 r. w Brześciu Litewskim został zawarty traktat pokojowy między państwami centralnymi, a bolszewicką Rosją. Na mocy tego traktatu Rosja zrzekła się ziem utraconych w czasie wojny. Bolszewicy dążyli do przejęcia kontroli nad Rosją, dlatego poczynili ustępstwa wobec państw centralnych.

Władysław Lenin wiedział, że trwającej wojny nie da się już wygrać. Nie zamierzał dotrzymywać pokoju brzeskiego, ale najpierw musiał opanować sytuację wewnątrz kraju.

CZYM BYŁA WOJNA DOMOWA W ROSJI I JAK SIĘ SKOŃCZYŁA?

Wojna domowa rozpoczęła się po tym, jak w wyniku rewolucji październikowej bolszewicy przejęli władzę w państwie. Wkroczenie Armii Czerwonej doprowadziło do rozstrzygnięcia wojny domowej odzyskując większość obszarów dawnej Rosji.

Kalendarz juliański –  według tego kalendarza liczono lata w Rosji

SPRAWA POLSKA W OKRESIE I WOJNY ŚWIATOWEJ

Legion Puławski – ochotnicza jednostka walcząca z armią rosyjską przeciwko Niemcom

Józef Piłsudski – dowódca I Brygady Legionów

Pasywiści – działacze Narodowej Demokracji, przeciwnicy współpracy z państwami centralnymi

Aktywiści – zwolennicy współpracy z państwami centralnymi

CO TO BYŁY LEGIONY POLSKIE?

Legiony Polskie zostały zorganizowane pod zwierzchnictwem Naczelnego Komitetu Narodowego; była to pierwsza polska formacja wojskowa, która składała się z trzech brygad i liczyły 25 tys. żołnierzy.

DLACZEGO PAŃSTWA BIORĄCE UDZIAŁ W WOJNIE
PRÓBOWAŁY POZYSKAĆ POLAKÓW?

Na początku I wojny światowej, przywódcy wojsk składali obietnice Polakom, w celu zachęcenia (pozyskania) jak największej liczby polskich żołnierzy do wstąpienia w oddziały ich armii. 

W jaki sposób biorące udział w wojnie państwa chciały pozyskać Polaków?

– cesarz Niemiec i cesarz austriacki ogłosili wspólny manifest,

– wydano tzw. akt 5 listopada, który zapowiadał powstanie samodzielnego Królestwa Polskiego, jako monarchii konstytucyjnej.

JAKIE OBIETNICE ZAWIERAŁ AKT Z 5 LISTOPADA 1916 ROKU?

– utworzenie samodzielnego państwa polskiego z dziedziczną monarchią, ale bez podania kto obejmie tron);

– nie podano jednak dokładnych granic państwa polskiego;

– akt zapowiadał państwo samodzielne, a nie niepodległe

– miał też być konstytucyjny ustrój.

DLACZEGO DOSZŁO DO UMIĘDZYNARODOWIENIA SPRAWY POLSKIEJ?

Umiędzynarodowienie sprawy polskiej spowodowały niepowodzenie Niemiec i Austro-Węgier podczas I wojny światowej. W akcie 5 listopada cesarze Niemiec i Austrii zapowiedzieli utworzenie państwa polskiego.

Jednak największe poruszenie odegrała deklaracja w sprawie odbudowy państwa polskiego przez prezydenta Stanów Zjednoczonych Thomasa Woodrowa Wilsona (styczeń 1918 r.). Ogłosił on program pokojowy w 14 punktach. Jeden z nich poświęcił niepodległej Polsce (czego nie zawierał akt 5 listopada), która powinna obejmować ziemie zamieszkane przez rdzennie polską ludność i posiadać dostęp do morza. Miało to być zagwarantowane traktatem pokojowym.

POJĘCIA

Komitet Narodowy Polski – miał siedzibę i powstał w sierpniu 1917 r. w Paryżu; na czele stał Roman Dmowski, do KNP należał też Ignacy Jan Paderwski.

Polonia – Polacy, którzy żyją poza granicami naszego państwa, ale zachowują polskie tradycje

Memoriał – pismo skierowane do władz, zawierające projekty reform

Kim był Thomas Woodrow Wilson? Prezydentem Stanów Zjednoczonych w okresie I wojny światowej.

KIM BYŁ?

Thomas Woodrow Wilson? Prezydentem Stanów Zjednoczonych w okresie I wojny światowej.

WYDARZENIA CHRONOLOGICZNIE

Wydarzenia z okresu I wojny światowej w kolejności chronologicznej

– bitwa nad Marną;

– bitwa pod Verdun;

– przystąpienie Stanów Zjednoczonych do wojny;

– podpisanie traktatu pokojowego w Brześciu Litewskim;

– zawieszenie broni na froncie zachodnim.

 

Wydarzenia z okresu I wojny światowej w kolejności chronologicznej.

– bitwa pod Tannenbergiem;

– bitwa pod Verdun;

– rewolucja lutowa w Rosji;

– rewolucja październikowa w Rosji;

– zawieszenie broni na froncie zachodnim.

KTO DOWODZIŁ?

Kto dowodził Błękitną Armią, utworzoną pod koniec I wojny światowej we Francji?

Józef Haller

Kto dowodził I Brygadą Legionów, walczącą u boku armii austro-węgierskiej?

Józef Piłsudski

ZAKOŃCZENIE I WOJNY ŚWIATOWEJ

Dlaczego Stany Zjednoczone przystąpiły do I wojny światowej?

Dlatego, że niemieckie okręty podwodne zatopiły kilka amerykańskich statków handlowych bez ostrzeżenia.

Dlaczego Niemcy i państwa centralne poniosły klęskę w I wojnie światowej?

Niemcy storpedowali wycieczkowy statek Lusitiana, w którym zginęło prawie 1200 osób w tym Amerykanie. Fakt ten spowodował, że do wojny przyłączyły się Stany Zjednoczone.

Dodatkowo:

– ostatnie starcie na froncie zachodnim zakończyło się niepowodzeniem Niemiec;

– brakowało rekrutów, którzy by zasili kurczącą się armię Niemiecką;
– powstanie, które wybuchło w Berlinie;
– niewystarczające zapasy amunicji i broni.

 

11 listopada 1918 r. – podpisanie zawieszenia broni przez dowódców niemieckich; Niemcy musiały oddać większość ciężkiego uzbrojenia i wycofać się za linię Renu; I wojna światowa zakończyła się.

ODZYSKANIE NIEPODLEGŁOŚCI PRZEZ POLSKIĘ W 1918 ROKU

 Rada Regencyjna – powołana przez cesarza Niemiec i cesarza Austro-Węgier 12 września 1917 roku. Rada miała sprawować władze na odebranych Rosji terenach Królestwa Polskiego do momentu, aż na tronie zasiądzie monarcha lub regent.

Regent – uprawniona osoba, sprawująca władzę w imieniu monarchy, gdy ten nie może wykonywać swoich obowiązków, np. z powodu małoletności, bezkrólewia

GŁÓWNE POLSKIE OŚRODKI WŁADZY ISTNIEJĄCE NA ZIEMIACH POLSKICH
W PAŹDZIERNIKU I LISTOPADZIE 1918 ROKU:

– Rada Regencyjna;

– Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej;

– Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego;

– Tymczasowy Komitet Rządzący;

– Naczelna Rada Ludowa.

PODSTAWOWE PROBLEMY, PRZED KTÓRYMI STANĘŁO MŁODE PAŃSTWO POLSKIE:

– najważniejszym problemem było stworzenie rządu akceptowanego przez społeczeństwo i skupieniem władzy nad całym krajem w jego rękach;

– uzyskanie akceptacji  międzynarodowej;

– ustalenie granic państwa;

– stworzenie armii zdolnej do obrony państwa;

– należało również: powołać sejm, uchwalić najważniejsze akty prawne, wybrać prezydenta i uchwalić konstytucję;

– dodatkowo ogromne straty i zniszczenia po wojnie.

JAKIE BYŁY POSTANOWIENIA W SPRAWIE POLSKI
ZAWARTE W TRAKTACIE WERSALSKIM?

– Polsce przyznano większość Wielkopolski;

– część Pomorza Gdańskiego (bez Gdańska, które ogłoszono Wolnym miastem, nienależącym do żadnego państwa (było pod kontrolą komisarza Ligii Narodów);

–  na Górnym Śląsku, Warmii, Mazurach i Powiślu miały zostać przeprowadzone plebiscyty (poprzez głosowanie ludności w sprawie przyłączenia spornego terytorium do któregoś z istniejących państw).

JAKI BYŁ WKŁAD JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO I ROMANA DMOWSKIEGO
W ODBUDOWĘ POLSKI?

Marszałek Józef Piłsudski

– po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Józef Piłsudski musiał zmierzyć się z niemieckimi żołnierzami w stolicy. Na ulicach ruszyła akcja rozbrajania Niemców. Musieli oddać broń by wrócić do domów.

– Piłsudski otrzymał pełną władzę nad krajem. Powiadomił on kraje uczestniczące w wojnie o powstaniu państwa polskiego

– Jędrzejowi Moraczewskiemu powierzył misję tworzenia nowego rządu

– do czasu powołania sejmu Piłsudski został Tymczasowym Naczelnikiem Państwa

– nakłonił Jędrzeja Moraczewskiego do dymisji (brakowało mu poparcia ludzi), a stanowisko premiera powierzył Ignacemu Janowi Paderewskiemu, który został też ministrem spraw zagranicznych

– 11 listopada przejął zwierzchnictwo nad oddziałami Polskiej Siły Zbrojnej

 

Roman Dmowski

– był założycielem Narodowej Demokracji;

– przewodniczył w Komitecie Narodowym Polski w Paryżu, której celem była odbudowa Polski przy współpracy z państwami alianckimi;

– na konferencji pokojowej w Paryżu (styczeń1919 r.) reprezentował on Polskę razem z Ignacym Paderewskim. Na mocy traktatu wersalskiego Polsce przyznano prawie całą Wielkopolskę, część Pomorza Gdańskiego (bez Gdańska); na Górnym Śląsku, Warmii, Mazurach i Powiślu miały zostać przeprowadzone plebiscyty.