JĘZYK POLSKI KLASA VII FONETYKA
GŁOSKA
Głoska jest najmniejszą jednostką dźwiękową w języku. Jest to dźwięk, który wytwarzamy w procesie mówienia.
Głoski można podzielić na dwie kategorie:
– samogłoski,
– spółgłoski.
Litery, to graficzne znaki głosek. W alfabecie polskim mamy 32 litery.
Głoska może być zapisywana:
– jedną literą np. W wyrazie lampa każdej głosce odpowiada jedna litera
– dwiema literami np. W wyrazie szosa pierwsza głoska jest oznaczona dwiema literami
– trzeba literami np. Wyrazie dzieło pierwsza głoska oznaczona jest trzema literami
SAMOGŁOSKI
Samogłoski to dźwięki, które wytwarzamy przy otwartych ustach, gdy powietrze swobodnie przepływa przez gardło, język oraz usta. W języku polskim są to a, ą, e, ę, i, o, u, y.
FUNKCJA LITERY I W WYRAZACH
Litera „i” w wyrazach może pełnić różne funkcje zależnie od kontekstu. Oto kilka najczęstszych znaczeń:
Spójnik:
Przykład – „i” w zdaniu „Lubię czytać i pisać.” W tym przypadku „i” pełni rolę spójnika łączącego dwa czynności.
Przecinek zamiast znaku interpunkcyjnego:
Przykład – „i” w zdaniu „Zabrałem ze sobą długopis, kredkę i gumkę.” „i” w tym przypadku zastępuje powtórzenie przecinka, co czyni zdanie bardziej płynnym.
Część składowa złożonego wyrazu:
Przykład – „i” w wyrazie „samodzielny”. W tym przypadku „i” łączy różne elementy wyrazu w jedno.
Część wyrazu, która wpływa na jego znaczenie:
Przykład – „i” w wyrazie „ogólnoświatowy”. „i” w tym przypadku sugeruje, że coś jest i dotyczy wszystkich miejsc na świecie.
W SKRÓCIE
Podsumowując, głoska to dźwięk wytwarzany podczas mówienia. Dzielimy je na samogłoski i spółgłoski. Litery są graficznymi reprezentacjami głosek w alfabecie.
MIĘKKOŚĆ LITERY "i"
Miękkość litery „i” w wyrazach ma związek z wymową tej litery. Oto kilka wyjaśnień dotyczących miękkości litery „i”:
Miękkość „i” po spółgłoskach: W wyrazach, w których litera „i” występuje po spółgłoskach takich jak „c”, „s”, „z” czy „t”, wymawiana jest miękko jako „i”. Przykłady: „ciasto”, „siano”, „ziemia”, „tiramisu”.
Miękkość „i” po samogłoskach: W wyrazach, w których litera „i” występuje po innych samogłoskach, również jest ona wymawiana miękko jako „i”. Przykłady: „miękki”, „zieleni”, „wróciłem”.
Miękkość „i” na końcu wyrazów: W niektórych wyrazach, litera „i” na końcu jest wymawiana miękko jako „i”. Przykłady: „słowiński”, „sokowirówki”.
DZIELENIE WYRAZÓW
Reguły dotyczące dzielenia wyrazów mają na celu ustalenie zasad poprawnego podziału wyrazów na końcach linii w tekście. Oto kilka podstawowych reguł:
- Nie dzielimy słów na pojedyncze litery. Niepoprawnie: b-a-n-a-n Poprawnie: banan.
- Na końcu linii dzielimy wyrazy poprzez przesunięcie części wyrazu do kolejnej linii. Poprawnie: miłość / dźwięk / Internet.
- Wieloznakowe ligatury (np. ch, sz, rz) powinny pozostać razem. Poprawnie: chmura / szczęście / dzień.
- Nie dzielimy wyrazów na samogłoski. Niepoprawnie: a-b-o-n-a-m-e-n-t Poprawnie: abonament.
- Trzyliterowe grupy spółgłoskowe, które występują na początku lub na końcu wyrazu, nie powinny być dzielone. Poprawnie: strona / android / funkcja.
- Grupy spółgłoskowe dzielimy na granicy spółgłoski. Poprawnie: pół-książka / kost-ka / dłu-ższy.
- Jeśli wyraz zawiera tylko dwie samogłoski, należy je podzielić. Poprawnie: o-kno / te-atr.
- Zawsze rozdzielamy dwie jednakowe litery oznaczające spółgłoski np. wan-na/lek-ko.
WSKAZÓWKA
Pamiętaj, że zasady dzielenia wyrazów mogą się różnić w zależności od języka. Warto również używać automatycznego podziału wyrazów w edytorach tekstu, które znają te zasady i pomogą w odpowiednim podziale wyrazów.
UPODOBNIENIA I UPROSZCZENIA FONETYCZNE
RODZAJE UPODOBNIEŃ
UBEZDŹWIĘCZNIENIA – spółgłoska dźwięczna traci dźwięczności pod wpływem sąsiedniej spółgłoski bez dźwięcznej np. Grubszy wymowa: grupszy, twardy wymowa: tfardy
UDŹWIĘCZNIENIA – spółgłoska bezdźwięczna staje się dźwięczna pod wpływem sąsiedniej spółgłoski dźwięcznej np. Także wymowa: tagże, prośba wymowa: proźba
JAKIE MOŻE BYĆ UPODOBNIENIE?
Upodobnienie może być:
– WSTECZNE (zachodzi pod wpływem następnej głoski np. Wstać wymowa: fstać
– POSTĘPOWE (zachodzi pod wpływem poprzedzającej głoski np. Krzak wymowa: kszak
KIEDY MOŻE DOJŚĆ DO PROCESU UPODOBNIENIA?
Do procesu upodobnienia może dojść:
– wewnątrz wyrazu np. kwas wymowa: kfas
– między wyrazami np. pod stołem wymowa: pot stołem
WAŻNE!
W języku polskim na końcu ostatniego wyrazu przed pauzą wypowiedzi następuje utrata dźwięczności, np. To nie jest mój bagaż. wymowa: bagaż czyta się bagasz.
UPROSZCZENIE GRUPY SPÓŁGŁOSKOWEJ
Podczas wymawiania niektórych wyrazów zawierających grupę spółgłosek dochodzi do opuszczenia jednej z nich. Nazywa się to uproszczenie grupy spółgłoskowej. Występuje zazwyczaj w języku potocznym
PRZYKŁADY:
Pierwszy wymowa: pierszy
Jabłko wymowa: japko
Sześćdziesiąt wymowa: szeździesiont