JĘZYK POLSKI KLASA VII RODZINA WYRAZÓW
RODZINA WYRAZÓW
To grupa słów, w których występuje wspólna cząstka mająca określone znaczenie. Wspólna cząstka nazywa się rdzeniem. Wyrazy należące do jednej rodziny są wyrazami pokrewnymi.
Przykład
w rodzinie wyrazów: czytać, czytelnia, czytanka, czytnik, odczyt występuje rdzeń czyt- , który nadaje tym słowom znaczenie związane z czynnością czytania.
W rdzeniu może dochodzić do wymiany głosek, które nazywamy okolicznością, a różne warianty tego samego rdzenia to rdzenie oboczne np.
Stół, stołowy, stolarz, stolica
Oboczności: ó : o, ł : l : l’
Rdzenie oboczne: stół : stoł : stol : stol’
SKRÓTY I SKRÓTOWCE
Skrótowiec w języku polskim to specjalny rodzaj skrótu, który powstaje przez skrócenie jednego lub kilku wyrazów poprzez pozostawienie w skrócie tylko niektórych ich liter lub sylab. Skrótowiec można znaleźć w tekstach, na przykład w wiadomościach, ogłoszeniach, reklamach czy w nazwach organizacji.
Oto kilka przykładów skrótowców:
„np.” – oznacza „na przykład”
„itd.” – oznacza „i tak dalej”
„tel.” – oznacza „telefon”
„pkt.” – oznacza „punkt”
„b.r.” – oznacza „bieżącego roku”
Skrótowce są używane, aby skracać długie wyrazy lub zwroty, co ułatwia pisanie i czytanie. Jednak ważne jest, aby używać skrótowców w odpowiednich sytuacjach i pamiętać, że niektóre z nich mają określone reguły pisowni, jak np. „np.” zawsze piszemy małymi literami i z kropką na końcu.
Przykład zdania ze skrótowcem: „Mam wiele obowiązków, np. sprzątanie, gotowanie i pranie.”
PAMIĘTAJ!
Skrótowce należy używać z umiarem i zawsze trzeba sprawdzić ich znaczenie, jeśli nie jesteśmy pewni, aby nie wprowadzić zamieszania w komunikacji.
PODZIAŁ SKRÓTOWCÓW
Skrótowce dzielą się na:
– LITEROWCE (utworzone z pierwszych liter wyrazów ze skracanej nazwy np. PAN – Polska Akademia Nauk)
– GŁOSKOWCE (utworzone z pierwszych liter wyrazów ze skróconej nazwy, wymawiamy je jak każdy inny polski wyraz; środkową głoską tego rodzaju skrótowców jest przeważnie samogłoska np. GUS (wymawiamy: gus) – Główny Urząd Statystyczny
– GRUPOWCE (utworzone najczęściej z sylab wyrazów ze skracanej nazwy; wymawiamy je jak każdy inny Polski wyraz np. Polfa – Polska Farmacja
– MIESZANE (utworzone lub wymawiane w sposób charakterystyczny dla przynajmniej dwóch powyższych typów np. PZKol (wymawiamy: pe-zet-kol) – Polski Związek Kolarski
ODMIANA SKRÓTOWCÓW
– nie odmieniamy skrótowców, które w wymowie kończą się na samogłoskę, np. Mój brat studiuje na SGH, Magda zapisała się do ZHP
– można odmieniać skrótowce, które w wymowie kończą się na spółgłoskę (można też ich nie odmieniać) np. W PRL-u (lub PRL), do ZUS-u (lub ZUS)
SKRÓTY
Skrót to specjalny zapis, w którym używa się tylko kilku liter lub sylab w miejsce pełnych wyrazów. Skróty są tworzone, aby uprościć i przyspieszyć pisanie, szczególnie jeśli chodzi o długie czy często używane terminy, nazwy czy zwroty.
Oto kilka przykładów skrótów:
„cd.” – oznacza „ciąg dalszy”
„km” – oznacza „kilometr/y”
„wł.” – oznacza „właściciel”
„poczt.” – oznacza „poczta”
KIEDY STOSUJEMY SKRÓTY?
Skróty są często stosowane w komunikacji pisemnej, na przykład w książkach, gazetach, e-mailach czy SMS-ach. Pomagają zaoszczędzić miejsce na stronie i czas, a także są często używane w celu skrócenia długich terminów czy w nazwach organizacji.
Jednak trzeba pamiętać, że nie wszystkie wyrazy mogą być skracane, i ważne jest, aby używać skrótów zgodnie z ich znaczeniem. Czasami skróty mogą mieć różne interpretacje, dlatego trzeba być ostrożnym. Przykładowo, „cd.” może oznaczać „ciąg dalszy”, ale też „compact disc” (czyli płytę CD). W takich przypadkach kontekst jest ważny, aby zrozumieć, o co dokładnie chodzi w danym kontekście.
Skróty są przydatne, ale pamiętaj, że nie powinno się ich nadużywać i zawsze musimy sprawdzić ich znaczenie, jeśli nie jesteśmy pewni.
KIEDY NIE STAWIA SIĘ KROPKI PO SKRÓTACH?
– polskich jednostek monetarnych np. zł, gr
– jednostek miar i wag np. g (gram), ha (hektar), l (litr)
– zakończonych na ostatnią literę skracanego wyrazu np. dr (doktor), mgr (magister)
UWAGA!
Kropkę po skrócie dr. stawiamy, gdy (jest odmiana wyrazu doktor na doktora)
Przykład: Pozdrawiamy dr. (doktora) Witkowskiego
Kropkę po skrócie mgr stawiamy, gdy (jest odmiana wyrazu magister na magistra)
Przykład:
To był udany wykład mgr. (magistra) Zawadzkiego.
WYRAZY ZŁOŻONE
Wyrazy złożone to takie, które powstają przez połączenie dwóch lub więcej wyrazów. Kiedy dwa wyrazy są łączone w jeden, tworzą zupełnie nowe znaczenie.
Na przykład, słowo „wakacyjny” jest złożone z wyrazów „wakacje” i „-ny”. Oznacza ono coś, co dotyczy wakacji.
Inne przykłady wyrazów złożonych to „samolot” (składający się z „samo” – coś samo, i „lot” – lot przez powietrze) oraz „książkoholizm” (składający się z „książka” i „holizm” – namiętna miłość do czytania książek).
Wyrazy złożone mogą być bardzo ciekawe, ponieważ łączą różne słowa, aby stworzyć nowe znaczenie. To sprawia, że język jest bardziej barwny i pełen możliwości.
CZYM SĄ ZROSTY?
To takie wyrazy, które powstały z połączenia (zrośnięcia się) przynajmniej dwóch słów. Najczęściej pierwszy człon jest dopasowany formą do drugiego członu zrostu np. zmartwychwstanie, widzimisię, dobranoc.
