BIOLOGIA KLASA V DZIAŁ V. RÓŻNORODNOŚĆ ROŚLIN

MCHY - GDZIE WYSTĘPUJĄ?

Mchy żyją głównie na lądzie. Najbardziej lubią miejsca cieniste i wilgotne np. rosną w lesie oraz na pniach, gałęziach drzew czy w szczelinach skalnych. Nieliczne rosną w rzekach lub jeziorach np. zdrojek pospolity, żyje na dnie rzeki przytwierdzony do kamieni.

JAK WYGLĄDAJĄ MCHY?

FUNKCJE POSZCZEGÓLNYCH ELEMENTÓW MCHU

Zarodniki – wysypują się z zarodni, a następnie kiełkują w ulistnione łodyżki z chwytnikami.

Zarodnia – w niej powstają zarodniki

Trzonek – Substancje pokarmowe pobiera z ulistnionej łodyżki, ponieważ nie przeprowadza fotosyntezy

Ulistniona łodyżka – to ona wytwarza substancje pokarmowe podczas fotosyntezy

Chwytniki – utrzymują roślinę w podłożu

JAK ROZMNAŻAJĄ SIĘ MCHY?

1 Etap: Wytwarzanie zarodników

Zarodniki powstają w zarodni, a kiedy dojrzeją, wysypują się na ziemię.

2 Etap: Kiełkowanie zarodników

Zarodniki kiełkują przy odpowiedniej wilgotności i temperaturze.

3 Etap: Powstawanie ulistnionych roślin

Z zarodników rozwijają się ulistnione rośliny.

4 Etap: Wytwarzanie rodni lub plemni

Na szczycie ulistnionych łodyżek tworzą się rodnie lub plemnie.

5 Etap: Zapłodnienie

W kropli wody, plemniki przepływają z plemni do rodni, gdzie odbywa się zapłodnienie i powstaje zygota (zygota to komórka, która powstała w wyniku zapłodnienia).

6 Etap: Wzrost i rozwój trzonka z zarodnią

Z zygoty rozwija się trzonek z zarodnią.

JAKIE ZNACZENIE MAJĄ MCHY W PRZYRODZIE?

– mchy to organizmy pionierskie, rosną np. na skałkach lub nieużytkach takich jak hałdy, ponieważ mają niewielkie wymagania życiowe dotyczące podłoża na którym rosną

– magazynują duże ilości wody np. gdy topnieje śnieg lub gdy występują ulewy, natomiast podczas suszy uwalniają zgromadzoną wodę, co zapobiega wysychaniu gleby

– są ważne dla zwierząt, ponieważ dla niektórych zwierząt są schronieniem np. dla pająków, chrząszczy, mrówek czy ślimaków. Dla saren i jeleni mchy są pożywieniem, a ptaki wykorzystują je do budowy gniazd (drozd śpiewak).

– główny składnik torfowisk, czyli zbiorowisk rośli powstających na podmokłych terenach np. w dolinach rzek

JAKIE ZNACZENIE MAJĄ MCHY DLA CZŁOWIEKA?

– pozytywne znaczenie

Istotną rolę odgrywają torfowce, które uczestniczą w powstawaniu torfu. Jest on wykorzystywany w ogrodnictwie (ziemia torfowa jest żyzna i długo utrzymuje wilgoć) oraz w celach leczniczych (borowina).

– negatywne znaczenie

Mchy zarastają łąki i pastwiska zatrzymując dużą ilość wody, co z kolei przyczynia się do zabagnienia takich terenów i uniemożliwia wypas bydła.

JAKIE WYSTĘPUJĄ GATUNKI MCHÓW?

– torfowiec błotny (zarodnie ma kuliste)

– widłoząb miotlasty (zarodnie są zakrzywione)

– płonnik pospolity (proste zarodnie)

PAPROTNIKI - GDZIE WYSTĘPUJĄ?

Większość paprotników żyje na lądzie w miejscach, gdzie jest wilgoć i cień. Rosną w lasach, nad brzegami jezior i rzek. Niektóre żyją na łąkach lub polach uprawnych, a nieliczne w wodzie (np. salwinia występująca w wodach stawów i jezior). Do paprotników zaliczamy paprocie, skrzypy i widłaki.

BUDOWA PAPROCI

Do paprotników zaliczamy: paprocie, skrzypy i widłaki. Różnią się one budową zewnętrzną.

Dojrzałe liście składają się z wielu mniejszych listków. Na ich spodniej stronie rozwijają się zarodnie.

Młode liście są ślimakowato zwinięte.

Kłącze jest podziemną łodygą, która magazynuje substancje odżywcze. Dzięki temu roślina może przetrwać zimę.

Korzenie są cienkie i liczne.

Zarodnie znajdują się po spodniej stronie liści, są koloru brązowego i występują w grupach nazywanych kupkami. W zarodniach znajdują się zarodniki.

Zarodniki służą do rozmnażania się.

JAK ROZMNAŻAJĄ SIĘ PAPROCIE?

Latem, na spodniej stronie liści rozwijają się zarodnie, w której powstają i dojrzewają zarodniki. Następnie zarodniki spadają na ziemię i kiełkują. Powstają rośliny nazywane przedroślami, które mają sercowaty kształt i wielkość około 1 cm. Na spodniej stronie rośliny powstają plemnie i rodnie. Do zapłodnienia zachodzi tylko w obecności wody i prowadzi do powstania zygoty, z której rozwija się paproć.

Powstanie zarodni
Wytwarzanie zarodników
Kiełkowanie zarodników
Wytwarzanie plemni i rodni
Zapłodnienie
Wzrost i rozwój paproci

JAKIE WYSTĘPUJĄ GATUNKI PAPROCI?

– Orlica pospolita

– Długosz królewski

– Pióropusznik strusi

BUDOWA SKRZYPÓW

Pęd wiosenny nie ma rozgałęzień. Ponieważ nie zawiera chlorofilu jest barwy żółtobrunatnej. Na szczycie znajduje się kłos zarodnionośny. Pęd korzysta z substancji odżywczych, które gromadzone są w kłączu. Do zadań pędu należy wytwarzanie zarodników.

Pęd letni nie ma już kłosa zarodnionośnego, jest mocno rozgałęziony koloru zielonego. Wytwarza substancje pokarmowe podczas fotosyntezy. Substancje te są częściowo zbierane w kłączu (podziemna łodyga).

JAKIE WYSTĘPUJĄ GATUNKI SKRZYPÓW?

– Skrzyp olbrzymi

– Skrzyp leśny

– Skrzyp błotny

BUDOWA WIDŁAKÓW

JAKIE WYSTĘPUJĄ GATUNKI WIDŁAKÓW?

– Widłak wroniec

– Widłak jałowcowaty

JAKIE ZNACZENIE MAJĄ PAPROTNIKI W PRZYRODZIE?

W lesie paprotniki są składnikami runa leśnego i miejscem życia dla wielu drobnych zwierząt (myszarka zaroślowa, znajduje wśród paproci schronienie, zjada ich łodygi i liście).

JAKIE ZNACZENIE MAJĄ PAPROTNIKI DLA CZŁOWIEKA?

– źródło substancji leczniczych (np. herbatki ze skrzypu na poprawę kondycji włosów i paznokci)

– są wykorzystywane w celach ozdobnych np. w ogrodach lub parkach

– skrzypy mogą być uciążliwymi chwastami, gdy porastają ogrody lub pola uprawne utrudniając tym samym wzrost i rozwój innych roślin.

NAGONASIENNE

Rośliny nasienne (rośliny kwiatowe) to takie, które wykształcają kwiaty i nasiona.

Do czego służy kwiat?

Kwiat służy roślinom do rozmnażania płciowego.

Do czego służy nasienie?

Nasienie zapewnia przetrwanie roślinom i umożliwia rozprzestrzenianie się. Każde z nasion zawiera zalążek nowej rośliny. Nasiono chronione jest przed wpływem różnych warunków atmosferycznych dzięki łupinie nasiennej. Nasiona po opuszczeniu rośliny rodzicielskiej przechodzą w stan spoczynku i w tym czasie przenoszone są w inne miejsce, gdzie mają dobre warunki by kiełkować. Nasiona mogą być przemieszczane przez zwierzęta, wodę lub przez wiatr.

Cechy roślin nagonasiennych

– do roślin nagonasiennych zaliczamy drzewa zazwyczaj iglaste, których liście są w postaci igieł oraz krzewy.

– rośliny iglaste są zwykle zimozielone, dlatego, że nie zrzucają liści na zimę, tylko systematycznie co kilka lat, dzięki temu przeprowadzają fotosyntezę przez cały rok.

– igły są wąskie i pokryte warstwą wosku, natomiast pień pokryty jest korą. Zarówno wosk jak i kora chronią roślinę przed mrozem i suszą.

Ciekawostka!

Do roślin nagonasiennych należy miłorząb dwuklapowy, który nie jest rośliną iglastą, a liście ma w kształcie wachlarza.

BUDOWA ROŚLINY NAGONASIENNEJ NA PRZYKŁADZIE SOSNY ZWYCZAJNEJ

Sosna zwyczajna to drzewo, które składa się z części nadziemnej – pnia, który rozgałęzia się tworząc koronę. Z gałęzi wyrastają liście w postaci sztywnych cienkich igieł. Natomiast część podziemną stanowi palowy system korzeniowy.

Sosna zwyczajna wykształca kwiaty żeńskie i kwiaty męskie. Razem tworzą skupienia zwane kwiatostanami.

Skąd biorą się szyszki?

Kwiatostan żeński z czasem przekształca się w duże, brązowe szyszki, w których znajdują się nasiona, a te zaopatrzone w skrzydełka mogą być rozsiewane przez wiatr.

ROZMNAŻANIE SIĘ ROŚLIN NAGONASIENNYCH NA PRZYKŁADZIE SOSNY

Wiosną sosna wytwarza kwiaty męskie, a w nich powstają ziarna pyłku i kwiaty żeńskie, na których rozwijają się zalążki.

Podczas zapylenia ziarna pyłku przenoszone są przez wiatr z kwiatów męskich jednej sosny na kwiaty żeńskie innej sosny.

Później ziarno pyłku wytwarza łagiewkę pyłkową i dwie nieruchome komórki plemnikowe.

Łagiewka przenosi nieruchome komórki do wnętrza zalążka, gdzie znajdują się komórki jajowe.

Gdy dochodzi do zapłodnienia z zalążka powstaje nasienie.

W skrócie:

Kwitnienie
Zapylenie
Zapłodnienie
Powstanie nasion
Rozsiewanie nasion
Kiełkowanie nasion

Gatunki drzew iglastych – przykłady: Świerk pospolity, Jodła pospolita, Modrzew europejski

Gatunki krzewów iglastych – przykłady: cis pospolity, jałowiec pospolity, kosodrzewina

Znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie:

– przez cały rok lasy iglaste produkują tlen i pochłaniają dwutlenek węgla;

– są schronieniem dla wielu organizmów;

– są źródłem pokarmu dla wielu organizmów.

Znaczenie roślin nagonasiennych dla człowieka:

– drewno wykorzystywane jest w budownictwie

– wykorzystywane jest do produkcji mebli i papieru

– kora, nasiona i szyszki wykorzystywane są do produkcji kosmetyków i leków

– wykorzystywane są w ogrodach jako rośliny ozdobne

OKRYTONASIENNE

Cechy roślin okrytonasiennych

– rośliny okrytonasienne wytwarzają kwiaty i owoce

– przystosowane są do życia niemal we wszystkich środowiskach lądowych i w niektórych środowiskach wodnych

Jakie formy mają rośliny okrytonasienne?

Ze względu na budowę łodygi rośliny okrytonasienne dzielimy na: rośliny zielone (o delikatnych łodygach, które obumierają na zimę) i rośliny drzewiaste (żyjące wiele lat).

BUDOWA KWIATU ROŚLINY OKRYTONASIENNEJ

– mają kwiaty obupłciowe (zawierają pręciki – elementy męskie i słupki – elementy żeńskie)

– okwiat, czyli zewnętrzna część kwiatu składa się z zielonego kielicha i barwnej korony która służy również do ich ochrony i do zwabiania np. pszczół czy trzmieli do ich zapylania.

Okwiat wyrasta z dna kwiatowego tak jak pręciki i słupki.

Wszystkie elementy odgrywają ważną rolę w procesie rozmnażania. W pręcikach powstają ziarna pyłku. Górna część słupka służy do wychwytania pyłku, dolna do wykształcania i ochrony zalążków z których później przekształcają się w nasiona.

Jak rozmnażają się rośliny okrytonasienne na przykładzie drzewa czereśni?

Kwitnienie (roślina wytwarza kwiaty)
Zapylenie (owady przenoszą ziarna pyłku z pręcików kwiatu jednej czereśni na znamię słupka w kwiecie innej czereśni)
Zapłodnienie (ziarno pyłku wytwarza łagiewkę, która przenosi komórki plemnikowe do zalążka, jedna komórka plemnikowa łączy się z komórką jajową)
Powstanie owocu (zalążek przekształca się w nasienie, a ściana zalążni w owocnię, pozostałe części kwiatu obumierają)
Przenoszenie owoców (po zjedzeniu owocu przez zwierzę, nasienie usuwane jest z niestrawionymi resztkami pokarmu)
Kiełkowanie nasion (z nasienia wyrasta młoda roślina)

Jak rozprzestrzeniają się rośliny okrytonasienne?

– wiatr np. owoce klonu, owoce mniszka

– zwierzęta np. owoce łopianu, owoce jarzębiny

– wodę np. owoce palmy kokosowej

Nasienie zbudowane jest z zarodka, tkanki odżywczej (bielma) i łupiny nasiennej.

Aby nasiona kiełkowały potrzebne są: woda, odpowiednia temperatura i tlen, a czasami również światło.

Na czym polega rozmnażanie wegetatywne?

Polega na powstaniu nowych osobników z fragmentów rośliny rodzicielskiej, najczęściej przekształconych pędów: bulw, kłączy czy cebul.

Do takiego rozmnażania roślin uprawnych i ozdobnych wykorzystywane są m.in. rozłogi, bulwy lub samodzielnie przygotowane sadzonki.

Znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie:

– są źródłem pokarmu dla wielu zwierząt

– stanowią środowisko życia dla wielu organizmów

– rośliny okrytonasienne pochłaniają duże ilości dwutlenku węgla i produkują tlen

– lasy liściaste oczyszczają powietrze pochłaniając duże ilości pyłów i gazów

– zatrzymują wodę z opadów

Znaczenie roślin okrytonasiennych dla człowieka:

– stanowią źródło pożywienia np. ze zbóż wytwarza się mąkę, z buraka cukrowego cukier, zjadamy również owoce i warzywa, które dostarczają nam witamin i innych substancji odżywczych, zioła czy wanilię stosujemy w kuchni jako przyprawy.

– wykorzystujemy je jako surowiec do produkcji leków i kosmetyków

– do wytwarzania produktów z drewna

– do produkcji paszy dla zwierząt

– jako ozdoby

Przykłady gatunków drzew liściastych:

– wierzba biała

– klon jawor

– wiąz pospolity

– olsza czarna

– jesion wyniosły

– topola osika

Przykłady gatunków krzewów liściastych:

– trzmielina pospolita

– bez czarny

– głóg dwuszyjkowy

Przykłady gatunków krzewinek:

– wrzos zwyczajny

– borówka czarna

– borówka brusznica

ĆWICZENIA - SPRAWDŹ WIEDZĘ PRZED SPRAWDZIANEM

Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.

Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ