BIOLOGIA KLASA VII DZIAŁ III. APARAT RUCHU
1. APARAT RUCHU. BUDOWA SZKIELETU
Aparat ruchu tworzą układ szkieletowy i mięśniowy. Bierną część stanowią kości, natomiast częścią czynną stanowią mięśnie, które przesuwając kości wprawiają je w ruch.
CZĘŚCI APARATU RUCHU
APARAT RUCHU | |||
CZĘŚĆ CZYNNA | CZĘŚĆ BIERNA | ||
układ mięśniowy | układ szkieletowy | ||
mięśnie szkieletowe | szkielet osiowy | szkielet obręczy | szkielet kończyn |
czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa | obręcz barkowa, obręcz miedniczna | koniczyna górna i dolna | |
BUDOWA SZKIELETU
Szkielet człowieka składa się z kilku części:
– Czaszki, kręgosłupa oraz klatki piersiowej tworzącej szkielet osiowy;
– Kości kończyn górnych i dolnych stanowią szkielet kończyn.
– Szkielet osiowy połączony jest z kończynami za pomocą szkieletu obręczy.
SZKIELET CZŁOWIEKA/FUNKCJE
– czaszka (ochrona mózgu i innych narządów znajdujących się w głowie);
– kręgosłup (utrzymuje pionową postawę ciała, utrzymuje ciężar górnej części ciała);
– obręcz barkowa (łączy kończyny górne z kręgosłupem);
– klatka piersiowa (ochrania płuca i serce przed urazami);
– szkielet kończyn górnych (służy do poruszania rękami);
– obręcz miedniczna (łączy kończyny dolne z kręgosłupem);
– szkielet kończyn dolnych (dźwiga ciężar całego ciała).
FUNKCJE SZKIELETU:
– dźwiganie ciężaru całego ciała;
– nadawanie organizmowi kształtu i wielkości;
– ochrona narządów przed urazami;
– wytwarzanie komórek krwi;
– gromadzenie substancji mineralnych.
KSZTAŁTY KOŚCI
Kości szkieletu różnią się kształtem i wielkością, ponieważ pełnią różne funkcje. Ze względu na kształt, kości zostały podzielone na rodzaje:
– kości długie (kość udowa),
– kości krótkie (kość nadgarstka),
– kości płaskie (mostek),
– kości różnokształtne (młoteczek).
KSZTAŁT KOŚCI I ICH FUNKCJE
– kości płaskie
funkcja: ochronna,
cechy: długość i szerokość znacznie przekraczają ich grubość
– kości krótkie
funkcja: są odporne na złamania,
cechy: mają podobne wymiary – długość, szerokość i grubość
– kości różnokształtne
funkcja: część z nich ma wyrostki, do których przymocowane są mięśnie,
cechy: nieregularne kształty
– kości długie
funkcja: poruszanie się,
cechy: długość znacznie przekracza szerokość i grubość.
2. BUDOWA I ROLA SZKIELETU OSIOWEGO
CO TWORZY SZKIELET OSIOWY?
Szkielet osiowy tworzy:
– kręgosłup,
– czaszka,
– klatka piersiowa.
BUDOWA CZASZKI
Czaszka składa się z mózgoczaszki (złożona z ośmiu kości połączonych ze sobą jak puzzle) i trzewioczaszki (składającej się z kilkunastu kości o różnych kształtach i rozmiarach).
Mózgoczaszka składa się z:
– kości czołowej (kość pojedyncza),
– kości klinowej (kość pojedyncza),
– kości sitowej (kość pojedyncza),
– kości potylicznej (kość pojedyncza),
– Kości ciemieniowej (kości parzyste),
– kości skroniowej (kości parzyste).
Trzewioczaszka składa się z kości, które są innego kształtu u każdego człowieka, dlatego ludzie mają różne rysy twarzy.
KRĘGOSŁUP – BUDOWA
Kręgosłup składa się z 5 odcinków:
– szyjnego (7 kręgów, na których opiera się czaszka),
– piersiowego (12 kręgów, najdłuższa część kręgosłupa, tutaj kręgosłup łączy się z obręczą barkową),
– lędźwiowego (5 masywnych kręgów, dźwiga ciężar górnej części ciała),
– krzyżowego (składającego się z kości krzyżowej, która powstała przez zrośnięcie się 5 kręgów, w tym miejscu kręgosłup łączy się z obręczą miedniczną),
– ogonowego (zbudowanego z 4 lub 5 zrośniętych kręgów tworzących kość guziczną).
BUDOWA KRĘGU:
– trzon kręgu,
– łuk kręgu,
– wyrostki stawowe,
– wyrostek kolczysty.
CZYM JEST OTWÓR KRĘGOWY?
Znajduje się on między trzonem, a łukiem kręgu. Otwory wszystkich kręgów tworzą kanał, w którym biegnie rdzeń kręgowy.
CO TWORZY KLATKĘ PIERSIOWĄ?
Klatkę piersiową tworzą takie elementy jak:
– odcinek piersiowy kręgosłupa,
– 12 par żeber (nadają kształt klatce piersiowej),
– mostek.
BUDOWA KLATKI PIERSIOWEJ
– kręgi piersiowe,
– mostek,
– chrząstka,
– 7 par żeber prawdziwych,
– 3 pary żeber rzekomych,
– 2 pary żeber wolnych.
FUNKCJA KLATKI PIERSIOWEJ
– funkcja ochronna (osłona serca i płuc przed urazami)
3. SZKIELET KOŃCZYN ORAZ ICH OBRĘCZY
KOŚCI KOŃCZYNY GÓRNEJ I OBRĘCZY BARKOWEJ
BUDOWA:
– obojczyk
– łopatka
– kość ramienna
– kość promieniowa
– kość łokciowa
– kość nadgarstka
– kość śródręcza
– paliczki
FUNKCJA
– służy do wykonywania czynności wymagających dużej precyzji, dlatego palce ręki są długie i cienkie
KOŚCI KOŃCZYNY DOLNEJ I OBRĘCZY BARKOWEJ
BUDOWA:
– kość miedniczna
– kość krzyżowa
– kość udowa
– rzepka
– kość strzałkowa
– kość piszczelowa
– kości stępu
– kości śródstopia
– paliczki
FUNKCJA
Utrzymują ciężar całego ciała, dlatego są grubsze niż kości kończyny górnej.
DLACZEGO KOŃCZYNA DOLNA SKŁADA SIĘ Z GRUBSZYCH KOŚCI NIŻ GÓRNA?
Dlatego, że muszą utrzymać ciężar całego ciała i umożliwia nam to sprawne poruszanie się na dwóch kończynach.
JAKIE ZNACZENIE MA RZEPKA?
Rzepka to płaska kość leżąca przed kolanem, która chroni je przed urazami.
RÓŻNICE W BUDOWIE OBRĘCZY BARKOWEJ I MIEDNICZNEJ
Obręcz barkową tworzą kończyny górne, które połączone są ze szkieletem osiowym
Obręcz barkowa składa się z:
– dwóch łopatek
– dwóch obojczyków
Obręcz miedniczną tworzą kończyny dolne, które połączone są z kręgosłupem. Jest solidnym oparciem dla kończyn dolnych, ponieważ dźwigają cały ciężar ciała.
Obręcz miedniczna składa się z:
– dwóch kości miednicznych, które połączone są (zrośnięte) z kością krzyżową
RODZAJE POŁĄCZEŃ KOŚCI
JAKIE WYSTĘPUJĄ RODZAJE POŁĄCZEŃ MIĘDZY KOŚĆMI?
– szwy (ścisłe połączenia, które zapobiegają przemieszczaniu się kości, np. czaszka)
– stawy (to połączenie, które umożliwiają ruch, np. kości kończyn)
– chrząstkozrosty (pozwalają na ograniczoną ruchomość kości np. w kręgosłupie)
BUDOWA STAWU
– elastyczne więzadła (wzmacniają konstrukcję stawu)
– torebka stawowa (zapobiega przesuwaniu się kości w nieprawidłowy sposób)
– główka (jest wypukła, stawie łokciowym jest to nasada kości ramiennej)
– jama stawowa (wypełniona mazią, która zapobiega ścieraniu się stawów)
– panewka (jest wklęsła, w stawie łokciowym jest to nasada kości łokciowej
RODZAJE STAWÓW
– stawy zawiasowe,
– stawy kuliste,
– stawy obrotowe.
BUDOWA KOŚCI
BUDOWA KOŚCI ZEWNĘTRZNA
Kość długa ma rozszerzone końce tak zwane nasady i długi, wąski trzon.
Powierzchnie nasad przykrywa tkanka chrzęstna.
Całą kość okrywa okostna (błona, która odpowiada np. za przyrost kości na grubość)
BUDOWA KOŚCI WEWNĘTRZNA
– istota gąbczasta (tkanka kostna zbudowana z blaszek kostnych tworzących beleczki kostne, jest lżejsza i bardziej sprężysta niż istota zbita i nie tak twarda)
– istota zbita (tkanka kostna zbudowana z blaszek kostnych ułożonych w kręgi, blaszki te leżą dookoła kanałów, w których biegną naczynia krwionośne oraz nerw)
– szpik kostny (to galaretowata substancja, która znajduje się w jamach szpilkowych kości długich i przestrzeniach między beleczkami istoty gąbczastej)
ROLA SKŁADNIKÓW CHEMICZNYCH KOŚCI
Związki mineralne stanowią ok. 70% masy tkanki kostnej
Białka to ok. 25% masy tkanki kostnej
– Związki wapnia i fosforu (nadają twardość kościom)
– Białko (odpowiadają za elastyczność kości)
5. BUDOWA I ZNACZENIE MIĘŚNI
MIĘŚNIE SZKIELETOWE
PRZÓD CIAŁA
– mięsień okrężny oka
– mięsień żwacz
– mięsień piersiowy większy
– mięsień dwugłowy ramienia (biceps)
– mięsień ramienno-promieniowy
– mięsień prosty brzucha
– mięsień prosty uda
– mięsień piszczelowy przedni
TYŁ CIAŁA
– mięsień czworoboczny
– mięsień naramienny
– mięsień trójgłowy ramienia (triceps)
– mięsień najszerszy grzbietu
– mięsień pośladkowy wielki
– mięsień dwugłowy uda
– mięsień trójgłowy łydki
BUDOWA MIĘŚNIA SZKIELETOWEGO
Mięsień szkieletowy składa się z wielu równolegle ułożonych komórek nazywanych włóknami mięśniowymi.
Mięsień szkieletowy składa się z:
– brzuśca (tworzą go kurczliwe komórki)
– ścięgna (znajdują się na końcach brzuśca)
Niektóre mięśnie mają dwa brzuśce (mięśnie dwugłowe), są też mięśnie trójgłowe i czworogłowe
FUNKCJE MIĘŚNI
– odpowiadają za ruch organizmu,
– odpowiadają za przesuwanie treści pokarmowej w jelitach,
– wydawanie artykułowanych dźwięków,
– regulacja ciśnienia krwi.
CECHY TKANKI MIĘŚNIOWEJ
– wszystkie mięśnie zbudowane są z tkanki mięśniowej
– tkankę mięśniową tworzą komórki, w których znajdują się dwa rodzaje włókien białkowych
JAK DZIAŁAJĄ MIĘŚNIE ANTAGONISTYCZNE?
Mięśnie pracują w parach jeden powoduje zgięcie kończyny, a drugi umożliwia jej wyparowanie. Mięśnie, które działają w ten sposób nazywane są przeciwstawnymi albo antagonistycznymi.
Mięsień dwugłowy ramienia jest zginaczem (jego skurcz powoduje zgięcie ręki w łokciu), natomiast mięsień trójgłowy ramienia to prostownik (jego skurcz umożliwia wyprostowanie ręki)
DLACZEGO STOSOWANIE ŚRODKÓW DOPINGUJĄCYCH
JEST NIEBEZPIECZNE DLA ZDROWIA I ŻYCIA?
Nadmierne rozrośnięte mięśnie są obciążeniem dla szkieletu i mogą stać się przyczyną uszkodzeń ścięgien, urazów stawów czy chorobowych zmian w kościach.
Ponadto środki anaboliczne zaburzają stężenie hormonów we krwi co powoduje:
– zahamowanie wzrostu
– zmiany skórne
– powiększenie gruczołów sutkowych u mężczyzn
– zahamowanie rozwoju jąder i bezpłodności
– zaburzenia psychiczne np. zmienność nastroju od agresji po depresję
– zaburzenia działania układu pokarmowego np. wymioty, mdłości
– prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworów
– obniżenie odporności organizmu
– uzależnienie
– zmniejszenie wytrzymałości więzadeł
6. HIGIENA I CHOROBY APARATU RUCHU
JAK DBAĆ O APARAT RUCHU?
– stosować dietę bogatą w wapń, białko i witaminę D3
– prowadzić aktywny tryb życia
– utrzymywać prawidłową postawę ciała
– regularnie chodzić na badania lekarskie
JAK WYGLĄDA PRAWIDŁOWA POSTAWA CIAŁA?
Prawidłowo zbudowany kręgosłup przechodzi dokładnie przez środek ciała, a ramiona są na tej samej wysokości. Głowa znajduje się w jednej linii z klatką piersiową i biodrami.
Kręgosłup ma swoje naturalne krzywizny. Są to:
– lordozy (wygięcie kręgosłupa do przodu np. Krzywizna szyjna i lędźwiowa)
– kifozy (wygięcia kręgosłupa do tyłu np. występują na odcinku piersiowym i krzyżowym)
RODZAJE SKRZYWIEŃ KRĘGOSŁUPA
– skolioza (powstaje, gdy kręgosłup jest nadmiernie obciążany, ramiona nie znajdują się na tej samej wysokości)
– nadmierna lordoza (wykształca się, gdy siedząc, pochylamy ciało do przodu)
– nadmierna kifoza (wada ta powstaje przy częstym grabieniu się, głowa i ramiona przechylają się do przodu, co obciąża kręgosłup)
PRZYCZYNY I SKUTKI KRZYWICY
Przyczyna: złe odżywianie (zbyt mała ilość witaminy D3 i soli mineralnych)
Skutek: słabe i zniekształcone kości, wykrzywione kończyny i żebra o nieprawidłowym kształcie utrudniają ruchy klatki piersiowej podczas wentylacji płuc
CO ZROBIĆ, ABY UNIKNĄĆ KRZYWICY?
Należy przebywać na słońcu i spożywać produkty zawierające dużą ilość wapnia i witaminy D3
ZASADY PROFILAKTYKI OSTEOPOROZY
– dostarczanie organizmowi odpowiedniej ilości wapnia i witaminy D3 w pokarmach
– przebywanie na dworze w słoneczne dni
– wzmacnianie kości dzięki ruchowi
– unikanie palenia papierosów
– unikanie spożywania alkoholu
NA CZYM POLEGA PIERWSZA POMOC W WYPADKU ZŁAMANIA KOŚCI?
- Złamaną rękę należy unieruchomić. Należy podeprzeć przedramię tak, by znajdowało się w poprzek klatki piersiowej. Można użyć do tego np. gazet lub ręcznika zwiniętego w kilka warstw.
- Kolejnym krokiem jest założenie trójkątnej chusty (lub jakiejkolwiek tkaniny bądź ubrania). Należy ułożyć ją w sposób, aby w najszerszym miejscu sięgała od łokcia do nadgarstka. Końce najdłuższego brzegu chusty należy zawiązać na karku.
- Prawidłowo założony temblak unieruchamia dwa stawy sąsiadujące ze złamaną kością, co chroni je przed dalszymi urazami. W taki sposób poszkodowany może udać się do lekarza w celu uzyskania specjalistycznej pomocy.
POJĘCIE
Czym jest temblak?
Temblak to stabilizator ortopedyczny stosowany w celu unieruchomienia kończyn górnych np. po zwichnięciach, złamaniach. Taki stabilizator służy do podwieszenia i utrzymania ręki w pozycji zgiętej w łokciu.
ĆWICZENIA - SPRAWDŹ WIEDZĘ PRZED SPRAWDZIANEM
Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.
Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ
