BIOLOGIA KLASA VII DZIAŁ X. ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ CZŁOWIEKA
1. MĘSKI UKŁAD ROZRODCZY
Funkcje narządu męskiego układu rozrodczego:
– wytwarzają gamety męskie (plemniki)
– umożliwiają wprowadzenie gamet męskich do żeńskich dróg rodnych
– produkują hormony płciowe
Z CZEGO SKŁADA SIĘ UKŁAD ROZRODCZY MĘSKI?
Układ rozrodczy męski składa się z:
– jąder
– najądrzy
– nasieniowodów
– prącie
– prostaty
– pęcherzyków nasiennych
Jądra i najądrza znajdują się poza jamą ciała – w mosznie.
DRUGORZĘDOWE MĘSKIE CECHY PŁCIOWE
prącie, moszna, nasieniowody
FUNKCJA JĄDER
Jądra (gonady) są gruczołami zbudowanymi z wielu cienkich przewodów tak zwanych kanalików nasiennych. W przegrodach między tymi kanalikami występują komórki, w których wytwarzane są hormony płciowe.
Jądra:
– wytwarzają plemniki,
– wytwarzają męskie hormony.
FUNKCJE POSZCZEGÓLNYCH ELEMENTÓW BUDOWY PLEMNIKA
Plemnik składa się z:
– główki (właściwe gameta męska, w której znajduje się jądro komórkowe)
– wstawki (zawiera liczne mitochondria wytwarzające energię potrzebną do ruchu plemnika)
– witki (jest wielokrotnie dłuższa od pozostałej części komórki, dzięki niej plemnik może się poruszać)
WPŁYW MĘSKICH HORMONÓW PŁCIOWYCH NA BUDOWĘ I ROZWÓJ ORGANIZMU
Męskie hormony płciowe, zwane androgenami, odgrywają kluczową rolę w budowie i rozwoju organizmu mężczyzn. Najważniejszym hormonem androgenicznym jest testosteron, który jest produkowany głównie przez jądra.
Wpływ męskich hormonów płciowych na budowę organizmu jest wieloaspektowy. Oto najważniejsze obszary, w których androgeny mają wpływ:
Wzrost i rozwój kości: testosteron stymuluje wzrost i mineralizację kości, co jest szczególnie ważne w okresie dojrzewania. Wpływa również na masę kości i zachowanie prawidłowej mineralizacji w późniejszych latach.
Rozwój mięśni: androgeny prowadzą do zwiększenia rozmiaru i siły mięśni poprzez stymulację procesów syntezy białka w mięśniach. Testosteron wpływa również na zmniejszenie ilości tkanki tłuszczowej.
Rozwój narządów płciowych: męskie hormony płciowe są kluczowe dla prawidłowego rozwoju narządów płciowych mężczyzn, takich jak jądra, prącie i gruczoły męskie.
Wzrost zarostu: testosteron wpływa na rozwój zarostu, zarówno brody, jak i wąsów. Wyróżnia się indywidualną zdolnością do rozwijania zarostu, wynikającą z różnic genetycznych.
Produkcja spermy: hormony płciowe męskie stymulują produkcję spermy przez jądra, co jest kluczowe dla płodności i reprodukcji.
Wpływ na libido: androgeny mają również wpływ na popęd seksualny i libido.
Warto jednak pamiętać, że męskie hormony płciowe wpływają na organizm w różny sposób w zależności od indywidualnych czynników genetycznych, środowiskowych i zdrowotnych. Każdy organizm może reagować nieco inaczej na wpływ tych hormonów.
ŻEŃSKI UKŁAD ROZRODCZY
FUNKCJE ŻEŃSKIEGO UKŁADU ROZRODCZEGO
– wytwarza gamety żeńskie – komórki jajowe;
– produkuje żeńskie hormony płciowe;
– zapewnia odpowiednie warunki wzrostu i rozwoju dziecka.
BUDOWA UKŁADU ROZRODCZEGO
W skład układu rozrodczego kobiety wchodzą:
– wewnętrzne narządy płciowe (dwa jajniki, dwa jajowody, macica)
– zewnętrzne narządy płciowe (wzgórek łonowy, wargi sromowe, łechtaczka)
ROLA JAJNIKÓW
– wytwarzają komórki jajowe
– wytwarzają żeńskie hormony płciowe (estrogeny, progesteron)
W jajnikach znajdują się pęcherzyki jajnikowe w różnych formach rozwoju. Kiedy pęcherzyk jest dojrzały – pęka. Wtedy komórka jajowa wydostaje się z jajnika. Następuje proces owulacji (jajeczkowanie). Pęcherzyki jajnikowe dojrzewają na przemian raz w jednym jajniku a raz w drugim. Czasami zdarza się jednak, że jednocześnie rozwijają się dwa pęcherzyki, po jednym w każdym jajniku. Wtedy może dojść do zapłodnienia obu komórek i urodzą się bliźnięta.
W JAKI SPOSÓB BUDOWA JAJOWODU
UŁATWIA PRZEMIESZCZANIE SIĘ KOMÓRKI JAJOWEJ?
Z jajnika komórka musi przedostać się do jajowodu. Na jednym jego końcu przylegającym do jajnika znajdują się długie wyrostki, których ruch przesuwa komórkę jajową do wnętrza jajowodu. W ścianie jajowodu znajdują się mięśnie gładkie, a jego wnętrze wyścieła nabłonek rzęskowy. Skurcze mięśni i ruch rzęsek sprawiają, że komórka jajowa jest powoli przesuwana wzdłuż jajowodu.
PRZYSTOSOWANIA BUDOWY MACICY DO PEŁNIONYCH PRZEZ NIĄ FUNKCJI
Macica wielkością i kształtem przypomina gruszkę zwróconą wierzchołkiem do dołu. Szersza część (górna) to trzon macicy, dolna węższa część to szyjka macicy. Ściana macicy zbudowana jest głównie z grubej warstwy mięśni. Ułożenie włókien mięśniowych umożliwia powiększanie się tego narządu w czasie ciąży. Wnętrze macicy pokrywa błona śluzowa z licznymi naczyniami krwionośnymi.
CZTERY TRZECIORZĘDOWE ŻEŃSKIE CECHY PŁCIOWE
– szerokie biodra
– wąskie ramiona
– rozwinięte gruczoły sutkowe
– piersi
ZEWNĘTRZNE NARZĄDY PŁCIOWE
– wzgórek łonowy (zbudowany głównie z tkanki tłuszczowej)
– wargi sromowe większe (dwa duże fałdy skóry, które osłaniają ujście pochwy)
– wargi sromowe mniejsze (utworzone z cienkiej nieowłosionej skóry)
– łechtaczka (znajdują się w niej liczne komórki czuciowe)
3. FUNKCJONOWANIE ŻEŃSKIEGO UKŁADU ROZRODCZEGO
DLACZEGO DOCHODZI DO KRWAWIENIA MIESIĄCZKOWEGO?
Jajniki produkują żeńskie hormony płciowe: estrogeny i progesteron, dzięki którym w układzie rozrodczym kobiety zachodzą regularne zmiany zwane cyklem miesiączkowym.
Cykl ten składa się z kilku faz. Pierwsza faza to krwawienie miesiączkowe (miesiączka). Dochodzi do niej kiedy komórka jajowa nie zostaje zapłodniona i następuje jej usunięcie z macicy. Błona śluzowa macicy, która wcześniej zwiększyła grubość by przyjąć zapłodnioną komórkę jajową teraz się złuszcza, a jej fragmenty wydalane są z organizmu wraz z niewielką ilością krwi.
ZMIANY ZACHODZĄCE W BUDOWIE BŁONY ŚLUZOWEJ MACICY
PODCZAS CYKLU MIESIĄCZKOWEGO
Błona śluzowa macicy, zwiększa swoją grubość i jest lepiej ukrwiona, by przyjąć zapłodnioną komórkę jajową. Jeśli nie dochodzi do zapłodnienia, zaczyna się złuszczać podczas cyklu miesiączkowego. Jej fragmenty wydalane są z organizmu wraz z niewielką ilością krwi. Wydalaniu błony pomaga macica, która wykonuje skurcz, dzięki którym jest możliwe usunięcie złuszczonego nabłonka.
JAKI JEST WPŁYW CIAŁKA ŻÓŁTEGO NA ZMIANY W BUDOWIE MACICY?
Ciałko żółtego odgrywa istotną rolę w regulacji zmian w budowie macicy poprzez wpływ na poziom hormonów oraz procesy zachodzące w błonie śluzowej.
Wpływ ciałka żółtego na zmiany w budowie macicy wynika głównie z jego funkcji w regulacji cyklu menstruacyjnego.
Tuż przed owulacją dojrzały pęcherzyk jest tak duży, że tworzy wyraźne wybrzuszenie na powierzchni jajnika. Po owulacji, gdy przekształci się w ciałko żółte wypełniają go komórki wydzielające hormony płciowe.
Jeśli nie nastąpi zapłodnienie, ciałko żółte zanika, a poziom progesteronu spada. To z kolei powoduje złuszczenie błony śluzowej, co prowadzi do krwawienia miesiączkowego. Po okresie menstruacyjnym zaczyna się nowy cykl.
ZMIANY, KTÓRYM PODLEGA PĘCHERZYK JAJNIKOWY
W CZASIE CYKLU MIESIĄCZKOWEGO
Wzrost pęcherzyka jajnikowego trwa ok. dwóch tygodni. Po uwolnieniu komórki jajowej pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte. W tej postaci funkcjonuje 13 – 14 dni, jeśli nie dojdzie do zapłodnienia. Dopiero, gdy ciałko żółte zaniknie, możliwe jest dojrzewanie kolejnego pęcherzyka. Dlatego cykl zmian w jajniku trwa ok. 4 tygodni.
4. ROZWÓJ CZŁOWIEKA - OD POCZĘCIA DO NARODZIN
NA CZYM POLEGA ZAPŁODNIENIE?
To połączenie plemnika z komórką jajową. Dochodzi do niego w początkowej części jajowodu. Proces ten rozpoczyna rozwój nowego organizmu. Tylko jeden plemnik łączy się z komórką jajową.
PROCESY ZACHODZĄCE W PIERWSZYM TYGODNIU
OD ZAPŁODNIENIA KOMÓRKI JAJOWEJ
– W ciągu 24 godzin od owulacji może dojść do zapłodnienia komórki jajowej
– około 30 godzin po zapłodnieniu zachodzi pierwszy podział zygoty
– dwa dni po zapłodnieniu następuje kolejny podział. Zarodek składa się wtedy z czterech komórek
– po trzech dniach zarodek wyglądem przypomina owoc maliny. W tym czasie zbudowany jest z 8 lub nawet 16 komórek
– po czterech dniach zarodek ma postać pęcherzyka otoczonego pojedynczą warstwę komórek.
– po 11 dniach zarodek jest zagnieżdżony w błonie śluzowej macicy. Składa się wtedy z około 200 komórek
ZMIANY ZARODKA OD MOMENTU ZAGNIEŻDŻENIA
– Po 11 dniach od zapłodnienia zarodek jest zagnieżdżony w błonie śluzowej macicy. Składa się wtedy z około 200 komórek.
– Po 4 tygodniach zaczyna pracować serce zarodka. Ma on też zawiązki rąk i nóg.
– po 6 tygodniach u zarodka pojawiają się oczy. W kończynach wyodrębniają się dłonie i stopy oraz rozwijają się palce.
ZALECENIA DLA KOBIET W CIĄŻY
– chodzić codziennie na spacery i i wykonywać odpowiednie ćwiczenia, żeby szkielet i mięśnie stopniowo przystosowywanie się do większego obciążenia
– unikać nadmiernego wysiłku fizycznego np. Noszenia ciężkich przedmiotów
– prowadzić spokojny tryb życia, unikać pośpiechu i stresu
– regularnie prawidłowo odżywiać się (spożywać więcej białka żelaza i witamin)
– zwiększyć ilość snu do 10 godzin dziennie
– unikać używek, ponieważ mogą uszkodzić rozwijający się płód
– pamiętać o regularnych wizytach kontrolnych u lekarza
DLACZEGO BLIŹNIĘTA DWUJAJOWE RÓŻNIĄ SIĘ OD SIEBIE?
Jeśli każdy z płodów powstał z osobnej komórki jajowej rodzą się bliźnięta dwujajowe. Mają różny materiał genetyczny, dlatego różnią się od siebie.
JAKIE BŁONY PŁODOWE WYTWARZA ZARODEK?
– owodnie (tworzy jamę otaczającą zarodek, którą wypełniają wody płodowe. Funkcja: chronią zarodek przed szkodliwymi warunkami zewnętrznymi, pozwalają na swobodne ruchy, pomagają w utrzymaniu stałej temperatury ciała)
– omocznie (bierze udział w tworzeniu pępowiny)
– kosmówkę (jest pośrednikiem w wymianie substancji między matką a dzieckiem)
5. ROZWÓJ CZŁOWIEKA - OD NARODZIN DO STAROŚCI
OKRESY ŻYCIA CZŁOWIEKA
– zarodkowy
– płodowy
– noworodkowy
– niemowlęcy
– dzieciństwa
– dojrzewania
– dorosłość
– przekwitanie
– starości
ZMIANY ZACHODZĄCE W OKRESIE NIEMOWLĘCYM
– Okres niemowlęcy zaczyna się po 4 tygodniach od urodzenia dziecka i obejmuje pierwsze rok życia.
– w tym czasie następuje najszybszy wzrost ciała
– w drugim miesiącu niemowlę zaczyna podnosić główkę (chwyta zabawki, siada, wstaje, chodzi)
– po pół roku zaczyna gaworzyć czyli wydawać dźwięki przypominające słowa
– między szóstym a ósmym miesiącem życia rozpoczyna się wyrastanie zębów mlecznych (ząbkowanie)
ZMIANY, KTÓRE ZACHODZĄ W CIELE DZIEWCZĄT W OKRESIE DOJRZEWANIA
Widoczne zmiany u dziewcząt rozpoczynają się około 9-10 roku życia. Jakie to są zmiany?
– następuje intensywny rozwój układu rozrodczego
– następują przemiany psychiczne (zmiana zainteresowań i przeżywanie emocji)
– występuje duża zmienność nastrojów ( wpływa na to zmiana ilości hormonów w organizmie)
– zaczyna poszerzać się miednica
– rozwijają się gruczoły sutkowe
– pojawiają się włosy łonowe
– szybko zwiększa się wzrost i masa ciała
ZMIANY, KTÓRE ZACHODZĄ W CIELE CHŁOPCÓW W OKRESIE DOJRZEWANIA
Widoczne zmiany u chłopców rozpoczynają się około 11-12 roku życia. Jakie to są zmiany?
– pojawiają się włosy pod pachami oraz wąsik młodzieńczy
– zmienia się głos
– następuje intensywny rozwój układu rozrodczego
– powiększają się jądra i moszna
– pojawiają się włosy łonowe
CECHY FIZYCZNEGO, PSYCHICZNEGO I SPOŁECZNEGO DOJRZEWANIA CZŁOWIEKA
Cechy fizycznego dojrzewania człowieka obejmują wzrost ciała, rozwój narządów płciowych, pojawienie się wtórnych cech płciowych (jak rozwój piersi u dziewcząt, zmiana głosu u chłopców) oraz rozwój kości, mięśni i innych tkanek.
Cechy psychicznego dojrzewania obejmują rozwój intelektualny, emocjonalny i społeczny. Osoba w okresie dojrzewania zazwyczaj rozwija zdolności poznawcze, takie jak krytyczne myślenie, umiejętność rozwiązywania problemów oraz rozwija swoją tożsamość i autonomię. W tym czasie mogą również pojawić się nowe emocje i zmiany nastroju, które wpływają na psychikę dojrzewającego człowieka.
Cechy społecznego dojrzewania odnoszą się do rozwoju umiejętności społecznych i relacji z innymi ludźmi. W okresie dojrzewania, osoba zazwyczaj stara się budować więzi i nawiązywać nowe relacje z rówieśnikami, rodzeństwem, przyjaciółmi i członkami rodziny. Rozwija również zdolności interpersonalne, takie jak wdrażanie się w różne sytuacje społeczne, komunikacja, zdolność do współpracy i rozwiązywania konfliktów.
Warto jednak podkreślić, że każda osoba dojrzewa w indywidualnym tempie, więc cechy i tempo dojrzewania mogą się różnić. Również kultura i środowisko, w którym dorasta jednostka, mogą wpływać na sposób, w jaki przebiega dojrzewanie fizyczne, psychiczne i społeczne.
ZMIANY, KTÓRE ZACHODZĄ W ORGANIZMIE W OKRESIE STAROŚCI
– Kości stają się bardziej kruche
– pogarsza się wzrok i słuch
– słabną mięśnie szkieletowe
– zmniejsza się pojemność płuc (człowiek szybciej się męczy)
PRZYKŁADY DZIAŁAŃ, KTÓRE UŁATWIAJĄ ZACHOWANIE SPRAWNOŚCI
W OKRESIE STAROŚCI
– zdrowa dieta (unikać pokarmów z dużą ilością tłuszczów, spożywać warzywa strączkowe i owoce)
– ćwiczenia fizyczne
– regularne badania
6. HIGIENA I CHOROBY UKŁADU ROZRODCZEGO
JAK UNIKNĄĆ CHORÓB PRZENOSZONYCH DROGĄ PŁCIOWĄ?
– dotrzymywanie wierności partnerowi (nawet jeden przypadkowy kontakt seksualny może stać się przyczyną choroby)
– należy pamiętać o higienie osobistej (staranne mycie narządów płciowych, noszenie czystej bielizny)
– regularnie chodzić do ginekologa
OBJAWY BAKTERYJNYCH CHORÓB UKŁADU ROZRODCZEGO
Rzeżączka – choroba bakteryjna przenoszona drogą płciową. Po ok. 10 dniach od zakażenia pojawiają się bóle narządów płciowych i gorączka. Może dojść do uszkodzenia narządów rozrodczych. Jeśli choroba występują u ciężarnej kobiety, bakterie rzeżączki mogą przenieść się podczas porodu na dziecko. Wtedy u noworodka występuje rzeżączkowe zapalenie spojówek, które prowadzi do ślepoty.
Kiła – choroba bakteryjna. Pierwszym objawem to bezbolesny guzek na narządach płciowych. Zwykle jest ignorowany ponieważ znika bez leczenia. Kilka tygodni później pojawia się wysypka na całym ciele. Towarzyszą jej bóle głowy, gorączka i osłabienie. Bakterie powodujące kiłę mogą przedostać się z ciała ciężarnej do organizmu dziecka. Wtedy zakłócają jego rozwój mogą powodować różne wady budowy.
PROFILAKTYKA RAKA SZYJKI MACICY
– unikanie przypadkowych kontaktów seksualnych
– regularne badania ginekologiczne i cytologiczne
– unikanie używek np. Palenia papierosów
– można się zaszczepić przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV)
– zaleca się stosowanie szczepień ochronnych u dzieci i młodzieży powyżej 9 roku życia
NA CZYM POLEGAJĄ NATURALNE METODY ANTYKONCEPCJI?
Naturalna metoda antykoncepcji określana jest mianem naturalnego planowania rodziny. Zakłada rezygnacja ze współżycia w czasie dni płodnych. Aby określić ich termin kobieta musi obserwować zmiany zachodzące w jej organizmie podczas cyklu miesiączkowego (wzrost lub spadek temperatury ciała). Dzięki temu można ustalić moment owulacji, czyli kiedy występują dni płodne oraz niepłodne. Taka metoda nie jest skuteczna, ponieważ cykl miesiączkowy może być nieregularny wtedy określenie dni płodnych jest trudne.
ZALETY I WADY NATURALNYCH ORAZ SZTUCZNYCH METOD ANTYKONCEPCJI
NATURALNE METODY ANTYKONCEPCJI
METODY ANTYKONCEPCJI | ZALETY | WADY |
termiczna | bezpieczna dla zdrowia, brak konieczności stosowania środków chemicznych | trudności w ustaleniu dni płodnych w wypadku nieregularnych cykli miesiączkowych |
owulacyjna | ||
Objawowo-termiczna |
SZTUCZNE METODY ANTYKONCEPCJI
METODY ANTYKONCEPCJI | ZALETY | WADY |
Chemiczna (środki plemnikobójcze np. Kremy lub pianki) | działa miejscowo, wywiera niewielki wpływ na funkcjonowanie ciała Kobiety | może powodować uczulenia lub podrażnienia |
Hormonalna (pigułki zawierające hormony) | reguluje cykl miesiączkowy | u niektórych kobiet może wywoływać nadciśnienie, choroby serca oraz uszkodzenia wątroby |
Mechaniczna (prezerwatywy) prezerwatywy | brak wpływu na funkcjonowanie organizmu, zapobiega zarażeniu niektórymi chorobami | prezerwatywy mogą ulec uszkodzeniom |
ĆWICZENIA - SPRAWDŹ WIEDZĘ PRZED SPRAWDZIANEM
Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.
Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ
