HISTORIA KLASA IV DZIAŁ IV. W CZASACH ZWYCIĘSTW I LATACH NIEWOLI

KIM BYLI?

Jan Zamoyski – jeden z największych mężów stanu w historii Polski. Uczył się we Francji, Niemczech oraz Włoszech (studenci wybrali go na rektora uczelni). Podczas studiów poznał kilka języków obcych. Po powrocie objął stanowisko królewskiego sekretarza na dworze Zygmunta Augusta. W ten sposób mógł poznać tajniki funkcjonowania państwa. Założył miasto Zamość i ufundował Akademię Zamojską. Wspomagał finansowo artystów,  naukowców i pisarzy w tym – Jana Kochanowskiego.

Henryk Walezy – pochodził z Francji. Zasiadł na tronie Polski na kilka miesięcy, później uciekł do Francji i objął królewskie rządy po zmarłym bracie.

Stefan Batory – wybrany na króla Polski po ucieczce Henryka Walezego. Do jego sukcesów wojskowych i politycznych przyczynił się Jan Zamoyski.

Zygmunt III Waza – król Polski po śmierci Stefana Batorego.

Augustyn Kordecki – był przeorem czyli przełożonym klasztoru. Przez sześć tygodni dowodził obroną klasztoru paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie.

Stefan Czarniecki – Bohater drugiej zwrotki polskiego hymnu. Był mistrzem wojny szarpanej. Za wierność i żołnierskie zasługi został mianowany przez króla Jana Kazimierza na hetmana. Buławę – symbol urzędu hetmańskiego otrzymał dopiero sześć tygodni przed śmiercią.

Jan III Sobieski – pokonał Turków w bitwie pod Chocimiem w 1673 roku. Szlachta wybrała go na Króla Polski. Turcy nadali mu groźny przydomek Lwa Lechistanu, czyli Polskiego Lwa.

Ignacy Krasicki – biskup, wybitny polski poeta

Canaletto – nadworny malarz Stanisława Augusta

Stanisław August Poniatowski – Król Polski

Osiągnięcia Stanisława Augusta Poniatowskiego w dziedzinie kultury:

– powołał do życia Szkołę Rycerską dla przyszłych oficerów;

– utworzył komisję edukacji narodowej, która dbała o rozwój szkolnictwa w Polsce;

– wspomagał finansowo naukowców i artystów. Spotykał się z nimi podczas tak zwanych obiadów czwartkowych;

– przebudował Zamek Królewski i wzniósł Łazienki Królewskie w Warszawie.

Tadeusz Kościuszko – stał na czele powstania. Wcześniej wyjechał do Ameryki i brał udział w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych przeciwko Wielkiej Brytanii jako jeden z dowódców armii amerykańskiej.

Wojciech Bartos – chłop, jeden z bohaterów bitwy pod Racławicami

Napoleon Bonaparte – generał, jeden z najwybitniejszych francuskich dowódców. W krótkim czasie odniósł wiele zwycięstw i stal się sławny w całej Europie. Napoleon utworzył księstwo warszawskie – niewielkie Polskie państwo. Po klęsce Napoleona Księstwo zostało zlikwidowane.

Jan Henryk Dąbrowski –  generał, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej oraz twórca Legionów Polskich we Włoszech.

Józef Wybicki – autor Mazurka Dąbrowskiego, który został napisany dla polskich legionistów

Romuald Traugutt – przywódca powstania styczniowego

Maria Skłodowska-Curie – wybitna polska uczona. Odkryła promieniotwórcze pierwiastki chemiczne: rad i polon. Dwukrotna laureatka Nagrody Nobla.

Michał Drzymała – polski chłop, który stał się symbolem oporu Polaków przeciwko germanizacji

Maria Konopnicka – poetka, oburzona pruskimi prześladowaniami napisała wiersz Rotę, do której skomponowano melodię

CZYM BYŁA KONSTYTUCJA 3 MAJA?

Była pierwszą konstytucją w Europie i drugą na świecie nowoczesną, spisaną ustawą uchwaloną 3 maja 1791 roku.

POJĘCIA

rektor – osoba, która zarządza wyższą uczelnią

mąż stanu – wybitny polityk

szlachta – grupa społeczna odgrywająca najważniejszą rolę w państwie. Wywodziła się ze średniowiecznego rycerstwa.

magnaci – najbogatsza grupa szlachty

hetman – dowódca wojsk w Rzeczypospolitej

kanclerz – jeden z najwyższych urzędników w Rzeczypospolitej. Kierował polityką zagraniczną państwa

potop szwedzki – określenie wojny polsko-szwedzkiej. Szwedzi tak szybko zajęli polskie ziemie, jak woda zalewa tereny podczas powodzi.

wojna szarpana – sposób prowadzenia walki, atak na przeciwnika z zaskoczenia, przygotowywanie zasadzek

husaria– ciężka jazda konna używana w średniowieczu przez Polaków.

obiady czwartkowe – król Stanisław August Poniatowski zapraszał wybitnych twórców kultury do swojej rezydencji – Łazienek, gdzie recytowano wiersze, dyskutowano o sztuce, najnowszych dziełach literackich czy projektach reform państwa. Na obiadach gościli między innymi: Ignacy Krasicki, Adam Naruszewicz, Stanisław Konarski, Grzegorz Piramowicz

szkoła rycerska – powstała w celu kształcenia obywateli przyszłych oficerów, aby w przyszłości mogli pokierować krajem. Taką szkołę ukończył Tadeusz Kościuszko

Komisja Edukacji Narodowej – utworzona przez króla Poniatowskiego. To instytucja powołana w celu zreformowania polskich szkół.

Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych – zadaniem tej instytucji było opracowanie nowoczesnych programów nauczania oraz przygotowanie i wydawanie podręczników szkolnych. Grzegorz Piramowicz – ksiądz, który napisał Elementarz dla szkół parafialnych narodowych.

kosynierzy – chłopi, którzy walczyli kosami postawionymi na sztorc

konspiracja  – nielegalna działalność prowadzona, w sposób tajny, w ukryciu , zazwyczaj prowadzona przeciwko istniejącej władzy

wojna partyzancka – wojna prowadzona z ukrycia, zwykle prowadzona przeciw okupantowi, wspierana poparciem ludzi

Syberia (Sybir) – kraina w Rosji o chłodnym klimacie, gdzie zsyłano ludzi na wiele lat więzienia np. za przestępstwa kryminalne albo ludzi sprzeciwiających się carskiej władzy

rusyfikacja – narzucanie ludziom innej narodowości żyjących w granicach Cesarstwa Rosyjskiego języka i kultury rosyjskiej

germanizacja – narzucanie ludziom innej narodowości żyjących w granicach państwa niemieckiego języka i kultury niemieckiej

rugi pruskie – usuwanie z terenu Prus, Polaków pochodzących z innych zaborów

akcja kolonizacyjna – polegała na sprowadzeniu osadników niemieckich, którzy osiedlali się w polskich gospodarstwach rolnych uprzednio wykupywanych od Polaków

strajk – forma protestu, polegająca na przerwaniu pracy przez pracowników lub nauki przez uczniów

Nagroda Nobla – to najbardziej cenione na świecie wyróżnienie przyznawane za osiągnięcie naukowe, literackie albo za działalność na rzecz pokoju.

Instytut Radowy – miejsce, w którym prowadzone są badania z zakresu fizyki i chemii oraz leczy się choroby nowotworowe z wykorzystaniem pierwiastków promieniotwórczych

DATY

1655 r. – początek potopu szwedzkiego

1660 r. – koniec wojny ze Szwecją

1673 r. – bitwa pod Chocimiem (Jan III Sobieski rozbił jedną z armii tureckich)

12 września 1683 r. – bitwa pod Wiedniem

3 maja 1791 r. – uchwalenie konstytucji 3 Maja

1772 r.– I rozbiór Polski (Rosja, Austria, Prusy)

1793 r. – II rozbiór Polski (Rosja, Prusy)

24 marca 1794 r. –  insurekcja kościuszkowska

4 kwietnia 1794 r. – bitwa pod Racławicami

10 października 1794 r. – bitwa pod Maciejowicami (Kościuszko poniósł klęskę)

1795 r. – III rozbiór Polski (Austria, Prusy, Rosja)

1797 r. – utworzenie Legionów Polskich we Włoszech

1807 r. – powstanie Księstwa Warszawskiego

1815 r. – upadek Napoleona, likwidacja Księstwa Warszawskiego

styczeń 1863 r. – w nocy z 22 na 23 stycznia w zaborze rosyjskim wybuchło powstanie styczniowe

1864 r. – klęska powstania styczniowego

1901 r. – strajk dzieci we Wrześni

1904 r. – początek sprawy wozu Drzymały

1903 r. – Nagroda Nobla dla małżonków Curie

1911 r. – Nagroda Nobla dla Marii Skłodowskiej-Curie

1932 r. – założenie Instytutu Radowego w Warszawie

JAKIE BYŁY PRZYCZYNY KLĘSKI I SKUTKI POWSTANIA STYCZNIOWEGO?

Przyczyny klęski:

– chęć odzyskania niepodległości przez Polaków

– nasilenie się rusyfikacji

– narastający rosyjski terror 

– niezadowolenie z polityki, jaką prowadził car

Skutki powstania styczniowego:

– większość uczestników powstania zamordowano lub wysyłano na Sybir

– przewaga licznej i dobrze uzbrojonej armii Rosyjskiej

– mała grupa chłopów, która brała udział w powstaniu

– słabo zorganizowani powstańcy