Afryka – kontynent pełen różnorodności
Afryka to kontynent, który zachwyca swoją przyrodą, zróżnicowanym klimatem i bogactwem kultur. W tym dziale uczniowie poznają niezwykłe krajobrazy Afryki – od pustyni, przez dżungle, aż po góry i sawanny. Co więcej, przyjrzymy się życiu ludzi na różnych obszarach tego kontynentu, ich codziennym wyzwaniom, a także sposobom gospodarowania w trudnych warunkach klimatycznych. Dzięki temu uczymy się, jak ważna jest umiejętność dostosowania się do środowiska oraz jak ogromne znaczenie mają woda, żywność i energia w krajach afrykańskich. Z tego powodu omówimy również problemy i szanse rozwojowe Afryki w XXI wieku.
Afryka
🌍 Środowisko przyrodnicze Afryki
Afryka to kontynent pełen przyrodniczych kontrastów. Znajdziemy tu zarówno pustynie i sawanny, jak i wilgotne lasy równikowe oraz wysokie góry. Układ stref klimatycznych i krajobrazowych jest wyjątkowo regularny, a liczne rzeki i wyżynna rzeźba terenu tworzą niepowtarzalny krajobraz.
🗺️ Ukształtowanie powierzchni Afryki
Afryka to kontynent wyżynny – ponad 75% powierzchni leży na wysokości od 300 do 2000 m n.p.m.
Największe wyżyny znajdują się we wschodniej części kontynentu:
Wyżyna Abisyńska
Wyżyna Wschodnio-Afrykańska
📉 Między wyżynami występują rozległe kotliny – obniżenia terenu otoczone wzgórzami:
Kotlina Konga
Kotlina Czadu
Kotlina Kalahari
🏔️ Najwyższe pasma górskie Afryki:
Góry Atlas
Góry Smocze
Góry Przylądkowe
🏞️ Najwyższy szczyt Afryki:
Kibo (5895 m n.p.m.) w masywie Kilimandżaro – wulkan pokryty lodowcem mimo położenia blisko równika ❄️
🏜️ Sahara – największa pustynia świata
Zajmuje ponad 1/4 powierzchni Afryki – ponad 8 milionów km²
🌊 Morza i oceany otaczające Afrykę
🌊 Morza:
Morze Czerwone
Morze Śródziemne
🌊 Oceany:
Ocean Atlantycki
Ocean Indyjski
🌦️ Czynniki wpływające na klimat Afryki
📍 Położenie geograficzne – kontynent leży po obu stronach równika, strefy klimatyczne układają się symetrycznie
🌊 Prądy morskie:
Zimny prąd Benguelski – sprzyja pustynnieniu (np. pustynia Namib)
Ciepły prąd Mozambicki – zwiększa opady na południowo-wschodnim wybrzeżu
⛰️ Wysokość n.p.m. – im wyżej, tym chłodniej (np. lodowiec na Kilimandżaro ❄️)
💨 Cyrkulacja powietrza w strefie międzyzwrotnikowej
Cyrkulacja powietrza kształtuje klimat i opady:
🌡️ Nad równikiem: ciepłe i wilgotne powietrze unosi się → tworzy się niż baryczny
💧 Para wodna ulega skropleniu → powstaje deszcz zenitalny
⬇️ Wysoko: powietrze ochładza się i przesuwa w stronę zwrotników
☁️ W okolicach zwrotników opada i tworzy wyże zwrotnikowe
💨 Powstają pasaty – wiatry wiejące od wyżów zwrotnikowych do niżu równikowego
🌊 Rzeki i jeziora w Afryce
🏞️ Główne rzeki:
Rzeka Kongo – największa sieć rzeczna, klimat równikowy
Niger, Zambezi – klimat podrównikowy, zmienne stany wód (pora deszczowa i sucha)
💧 Rodzaje rzek charakterystyczne dla Afryki:
Rzeki okresowe – pojawiają się tylko w porze deszczowej
Wadi (uedy) – suche koryta rzek w strefie zwrotnikowej
Rzeki epizodyczne – płyną po gwałtownych opadach, tylko przez krótki czas
Rolnictwo Afryki
🌱 Czynniki przyrodnicze wpływające na rozwój rolnictwa
☀️ Długi okres wegetacyjny – w wielu rejonach rośliny mogą rosnąć przez cały rok, co pozwala na zbiór plonów nawet 4 razy do roku
💧 Niedobór wody i częste susze – utrudniają uprawę i powodują niskie plony
🌵 Mało żyzne gleby – uprawa i hodowla są często możliwe dopiero po zastosowaniu sztucznego nawadniania
🌍 Nierównomierne rozmieszczenie ziem uprawnych – ok. 60% gruntów ornych znajduje się we wschodniej i środkowej Afryce
🧑🌾 Czynniki pozaprzyrodnicze wpływające na rolnictwo
🐂 Prymitywne metody uprawy – niska wydajność produkcji
🚜 Brak maszyn i środków finansowych – mechanizacja występuje rzadko
💧 Małe zużycie nawozów i ograniczone możliwości nawadniania
🌱 Niewykorzystywanie odpornych odmian roślin
📜 Nieuregulowana własność ziemi – utrudnia dostęp do kredytów i rozwój gospodarstw
⚠️ Niestabilna sytuacja polityczna – konflikty zbrojne zmuszają ludzi do porzucenia pól
🔥 Zniszczenie upraw w wyniku wojen i przymusowe migracje
🌿 Porównanie rolnictwa żarowo-odłogowego i plantacyjnego
| ROLNICTWO ŻAROWO-ODŁOGOWE | ROLNICTWO PLANTACYJNE |
|---|---|
| 🔹 Mały wpływ na środowisko (mało nawozów sztucznych) | 🔹 Używa dużej ilości nawozów i środków ochrony roślin |
| 🔸 Gleby użyźniane popiołem po wypaleniu lasów | 🔸 Monokultura – uprawa jednej rośliny przez wiele lat |
| ⚠️ Giną pożyteczne organizmy, rośnie ryzyko erozji gleb | ⚠️ Wycinanie lasów i zajmowanie terenów zielonych |
🌾 Gospodarka rolna w strefie Sahelu
🏜️ Czym jest pustynnienie?
Pustynnienie to proces degradacji środowiska przyrodniczego na obszarach suchych i półsuchych, prowadzący do zaniku roślinności, ubytku wody i pogorszenia jakości gleb.
⚠️ Co wpływa na pustynnienie w strefie Sahelu?
🌿 Wyniszczenie naturalnej roślinności
🌬️ Erozja gleb
💧 Zanik wód powierzchniowych
🕳️ Obniżenie poziomu wód podziemnych
☀️ Zmiany klimatu – np. powtarzające się okresy suszy
❗ Dlaczego potrzebna jest racjonalna gospodarka rolna?
Sahel to region szczególnie narażony na pustynnienie, dlatego ważne jest, aby gospodarka rolna była prowadzona w sposób zrównoważony:
💦 Oszczędne gospodarowanie wodą – z powodu bardzo niewielkich opadów
🌳 Ograniczenie wyrębu drzew – drewno służy jako opał, ale jego nadmierne pozyskiwanie niszczy środowisko
🐐 Ograniczenie wypasu zwierząt – stada żywią się roślinnością, która i tak jest skąpa, a jej zniszczenie przyspiesza pustynnienie
Przemysł i usługi w Afryce
🚧 Bariery rozwoju nowoczesnej gospodarki
Rozwój przemysłu i usług w Afryce jest utrudniony przez wiele problemów gospodarczych i społeczno-politycznych:
💸 Brak funduszy na inwestycje
🌍 Ogromne zadłużenie zagraniczne państw
📚 Wysoki poziom analfabetyzmu
👷 Niedobór wykwalifikowanej kadry pracowniczej
⚔️ Wojny i konflikty zbrojne
💣 Ataki terrorystyczne
🏛️ Brak stabilności politycznej
⛏️ Przemysł wydobywczy w Afryce
Afryka to kontynent bogaty w surowce mineralne. Wydobywa się tu m.in.:
Kobalt (Afryka odpowiada za 1/2 światowej produkcji)
Platyna, chrom, diamenty
Złoto, mangan, uran
Ropa naftowa
Rudy miedzi
📦 Surowce te są głównie eksportowane do Europy, Azji i Ameryki Północnej.
🚚 Rozwój przemysłu wydobywczego często utrudnia słabo rozwinięta infrastruktura transportowa.
📱 Nowoczesne działy gospodarki – Afryka coraz bardziej cyfrowa
Dzięki inwestycjom międzynarodowych firm, takich jak:
Google
Intel
Microsoft
Huawei
Afryka staje się jednym z najszybciej rozwijających się rynków usług mobilnych.
📲 Korzyści z rozwoju technologii
📶 Dostęp do smartfonów i aplikacji mobilnych poprawia sytuację ekonomiczną wielu ludzi
👨🌾 Pomaga rolnikom, rybakom, taksówkarzom – np. w sprzedaży towarów i planowaniu pracy
🏥 Ułatwia dostęp do opieki zdrowotnej – np. diagnozowanie wad wzroku, umawianie wizyt lekarskich
Etiopia – problemy głodu i niedożywienia
❓🍽️ Jaka jest różnica między głodem a niedożywieniem?
Głód – to brak pożywienia przez dłuższy czas. W skrajnych przypadkach może prowadzić nawet do śmierci.
Głód utajony – pojawia się, gdy w codziennej diecie brakuje ważnych składników odżywczych, np. białka, tłuszczów czy witamin.
Niedożywienie – to sytuacja, gdy wartość kaloryczna posiłków jest za niska w stosunku do zapotrzebowania organizmu.
🔋 Co to jest zapotrzebowanie energetyczne?
Zapotrzebowanie energetyczne to ilość energii (kilokalorii), jaką organizm potrzebuje każdego dnia, aby prawidłowo funkcjonować – zależy ono od:
wieku
płci
klimatu
rodzaju pracy
stanu zdrowia
🇪🇹 Dlaczego ludzie w Etiopii głodują?
| 🌿 Przyczyny przyrodnicze | 🌍 Przyczyny społeczno-ekonomiczne |
|---|---|
| 🌪️ Klęski żywiołowe – susze i powodzie | 👶 Wysoki przyrost naturalny – trudność w wyżywieniu wszystkich mieszkańców |
| 🏜️ Pustynnienie – spadek produkcji rolnej | 🚜 Niski poziom rolnictwa – mała ilość żywności |
| 🦗 Plagi szkodników (np. szarańczy) | 💸 Ubóstwo – brak pieniędzy na jedzenie |
| ⚔️ Konflikty zbrojne – niszczenie upraw |
🤝 Na czym polega pomoc humanitarna?
Pomoc humanitarna to działania mające na celu ratowanie życia i zdrowia ludzi poprzez dostarczanie żywności i podstawowych środków do życia do regionów dotkniętych klęską głodu.
✅ Skuteczne sposoby walki z głodem
💧 Zwiększanie powierzchni upraw – nawadnianie, rekultywacja gleb
🎓 Edukacja rolników – nowoczesne metody uprawy
🌱 Nowe technologie rolnicze – odporniejsze odmiany roślin
🚛 Usprawnienie transportu i dystrybucji żywności
🛠️ Mechanizacja rolnictwa – większa wydajność
🕊️ Działania pokojowe i stabilizacja polityczna
Kenia i turystyka w Afryce
🦁 Jakie walory przyrodnicze i kulturowe przyciągają turystów?
Afryka, a zwłaszcza Kenia, przyciąga turystów z całego świata dzięki wyjątkowej przyrodzie i różnorodności krajobrazów.
🌿 Przyrodnicze atrakcje Kenii:
🌄 Ponad 50 parków i rezerwatów narodowych – najczęściej odwiedzany to Rezerwat Narodowy Masai Mara
🐘 Safari – możliwość obserwacji dzikich zwierząt w ich naturalnym środowisku
🏝️ Zróżnicowane krajobrazy:
góry
sawanny
wybrzeże Oceanu Indyjskiego z piaszczystymi plażami i rafami koralowymi – idealne miejsce do nurkowania i odpoczynku
🎥 Zobacz niesamowite safari w Kenii – dzikie zwierzęta w ich naturalnym środowisku Obejrzyj na YouTube
🚧 Bariery ograniczające rozwój turystyki w Afryce
💸 Słaby rozwój gospodarczy
📚 Niski poziom edukacji
🛣️ Słabo rozwinięta infrastruktura turystyczna
⚔️ Konflikty zbrojne i terroryzm
🧪 Zagrożenie chorobami (HIV, ebola)
🚓 Wysoka przestępczość (zwłaszcza w dużych miastach)
🦠 Pandemia COVID-19 (od 2020 r.)
🌍 Inne afrykańskie obiekty przyrodnicze i kulturowe warte zobaczenia
| 🌟 Obiekt | 📍 Kraj | 📝 Opis |
|---|---|---|
| Groty Tasili Wan Ahdżar | Algieria | Prehistoryczne malowidła i „skalny las” w górach Sahary |
| Osiedla Berberów w regionie Mzab | Algieria | Historyczne zabudowania w oazach Sahary |
| Ruiny Dżamili | Algieria | Pozostałości rzymskiego miasta |
| Malowidła w Tsodilo | Botswana | „Luwr Pustyni” – malowidła na wzgórzach pustyni Kalahari |
| Jeziora Ounianga | Czad | Malownicze jeziora na Saharze |
| Starożytne Teby z nekropolią | Egipt | Górny Egipt, pozostałości starożytnego miasta |
| Muzułmański Kair | Egipt | Stolica z licznymi zabytkami islamu |
| Asmara | Erytrea | Modernistyczna stolica, wpisana na listę UNESCO |
| Medyna w Marrakeszu | Maroko | Historyczne centrum miasta z bazarami i architekturą arabską |
Afryka
Przykładowe zestawienia zadań
Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.
Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ