HISTORIA KLASA VI DZIAŁ II. POLSKA W XVI WIEKU
PANOWANIE OSTATNICH KRÓLÓW Z DYNASTII JAGIELLONÓW
W XVI wieku Koroną Polską i Wielkim Księstwem Litewskim rządzili władcy z dynastii Jagiellonów.
Zagrożeniem dla granic Litwy były wówczas długoletnie wojny z Wielkim Księstwem Moskiewskim
W 1525 roku po przegranej przez zakon wojnie wielki mistrz złożył hołd polskiemu królowi, a państwo zakonne zostało przekształcone w Prusy Książęce będące lennem polski.
Za rządów ostatniego Jagiellona – Zygmunta Augusta – rozpoczął się konflikt o dominację w basenie morza Bałtyckiego (wojna o Inflanty), w który, oprócz Polski i Litwy, były zaangażowane Moskwa, Szwecja i Dania.
USTRÓJ DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ
Ustrój demokracji szlacheckiej ukształtował się w XVI wieku.
Każdy szlachcic, który przybył na sejmik ziemski i uczestniczył w wybieraniu posła, miał wpływ na losy państwa i jego politykę.
Natomiast poseł na sejmie walnym współuczestniczył w uchwalaniu ustaw (niezależnie czy miał ogromny majątek czy mały). Z dumą nazywał swoje państwo Rzeczpospolitą.
Jednak pełnoprawnymi obywatelami byli członkowie stanu szlacheckiego, stąd nazwa demokracja szlachecka.
CZYM BYŁ HOŁD PRUSKI?
Inaczej hołd lenny (traktat pokojowy) zawarty w Krakowie w 1525 roku. Albreht Hohenzollern złożył Zygmuntowi Staremu uroczysty hołd lenny zwany pruskim.
CZYM BYŁA KONSTYTUCJA NIHIL NOVI?
Konstytucja nihil novi („nic nowego”) uchwalona w 1505 roku. Na jej mocy król nie mógł bez zgody senatu i izby poselskiej ustanowić żadnych nowych praw. Mógł tylko zwoływać sejmy i wznosić projekty ustaw.
CZYM BYŁO POSPOLITE RUSZENIE?
Ogół szlachty powoływanej do służby wojskowej w czasie konfliktów zbrojnych.
CZYM BYŁA UNIA LUBELSKA?
W lipcu 1569 roku doszło do uchwalenia nowej unii między Koroną Polską a Wielkim Księstwem Litewskim. Miała ona charakter unii realnej. Tworzyła wspólne dla obu państw najważniejsze instytucje oraz ustalała wspólną politykę w wielu kwestiach. Utworzone wtedy państwo nazywamy Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
Przyczyny zawarcia unii lubelskiej
– Zygmunt August nie miał potomka i następcy tronu
– wojna w Inflantach pochłaniała więcej pieniędzy niż zakładano
– szlachta polska i litewska chciała połączyć siły, by wzmocnić pozycję Polski I Litwy na arenie międzynarodowej
– szlachta litewska chciała przywileje i wpływy takie jakie miała szlachta polska
Postanowienia unii lubelskiej
– władcę państwa – Króla polski i wielkiego księcia Litwy miała wybierać szlachta polska i litewska na wspólnych zjazdach
– sejmy walne miano zwoływać wspólne dla Korony i Litwy
– ustanowiono wspólną walutę dla obu państw
– Ustanowiono wspólną politykę zagraniczną dla obu państw
– szlachta polska i litewska mogła bez ograniczeń osiedlać się i nabywać ziemię na terenach Korony i Litwy
– osobne miały pozostać wojsko, urzędy, sądy i skarby państwowe
Skutki unii lubelskiej
Skutkiem unii lubelskiej było utworzenie państwa nazywanego Rzeczpospolitą Obojga Narodów – z jednym monarchą i wspólnym sejmem. Wspólna miała być także polityka zagraniczna.
ZASADY OBEJMOWANIA TRONU PO ŚMIERCI ZYGMUNTA AUGUSTA
Po śmierci Zygmunta Augusta i wygaśnięciu męskiej linii dynastii Jagiellonów w 1573 roku wprowadzono zasadę tzw. wolnej elekcji. Kolejni władcy byli wybierani przez ogół szlachty spośród zgłoszonych kandydatów. Wyboru miano dokonywać na specjalnym sejmie elekcyjnym. Mógł na niego przybyć każdy szlachcic.
PANOWANIE PIERWSZYCH KRÓLÓW ELEKCYJNYCH
– Pierwszym królem wybranym w wolnej elekcji był Henryk Walezy w 1573 roku.
Rządy tego króla trwały cztery miesiące. Nowy król po otrzymaniu wiadomości o śmierci swojego starszego brata, potajemnie opuścił Polskę i odziedziczył po bracie tron Francji.
– Kolejnym królem wybranym w wolnej elekcji był Stefan Batory. Przeprowadził on ważne reformy wojskowe. Dzięki zwycięskim kampaniom przeciw Rosji w 1582 roku podporządkował Polsce i Litwie większość Inflant.
Stefan Batory był też fundatorem Akademii Wileńskiej.
CZYM BYŁY ARTYKUŁY HENRYKOWSKIE?
Zasady, które miały być podpisywane podczas koronacji przez każdego nowo wybranego króla. Nazwa henrykowskie pochodzi od imienia Henryka – pierwszego króla wybranego w wolnej elekcji.
Ważniejsze postanowienia artykułów henrykowskich:
– władca nie może naruszać zasad wolnej elekcji
– król ma przestrzegać zasad tolerancji religijnej uchwalonych w 1573 roku, aby zapewnić pokój w państwie
– bez zgody sejmu, król nie może decydować w sprawach polityki zagranicznej, wewnętrznej i wojny
– władca powinien zwoływać sejm walny co dwa lata na okres sześciu tygodni
– w razie naruszenia praw i przywilejów, szlachta ma prawo wypowiedzenia monarsze posłuszeństwa
CZYM BYŁA PACTA CONVENTA?
Czyli zobowiązania wyborcze. Ich treść odzwierciedlała program wybranego króla w dziedzinie polityki, gospodarki i kultury. Król musiał je zaprzysiąc w momencie koronacji, a później był z nich rozliczany podczas posiedzeń sejmów.
DLACZEGO POLSKĘ ZACZĘTO NAZYWAĆ SPICHLERZEM EUROPY?
Polskę zaczęto nazywać spichlerzem Europy dzięki eksportowi zboża, a także produktów leśnych, przede wszystkim drewna.
CZYM BYŁ AKT TZW. KONFEDERACJI WARSZAWSKIEJ?
Po śmierci Zygmunta Augusta w 1572 roku, sejm w roku 1573 uchwalił akt tzw. konfederacji warszawskiej, który stał się podstawą tolerancji religijnej w Rzeczpospolitej.
Najważniejsze postanowienia konfederacji warszawskiej:
– wieczysty pokój między wszystkimi wyznaniami chrześcijańskimi;
– szlachcie, mieszczanom i wszystkim ludziom wolnym, niezależnie od wyznania, państwo gwarantuje prawa i przywileje religijne.
DLACZEGO XVI WIEK OKREŚLA SIĘ MIANEM ZŁOTEGO WIEKU KULTURY POLSKIEJ?
– do Rzeczpospolitej docierały nowe prądy w kulturze i sztuce, działali także renesansowi architekci;
– przebudowano Zamek Królewski na Wawelu;
– w katedrze wzniesiono kaplicę Zygmuntowską;
– język polski nowożytny wyparł łacinę;
– powstało wiele drukarń, dzięki czemu zaczęto drukować książki w języku polskim;
– przetłumaczono Biblię na język polski nowożytny.
POSTACIE HISTORYCZNE I NAJWAŻNIEJSZA INFORMACJA Z NIĄ ZWIĄZANA
Zygmunt August – unia realna Polski i Litwy
Stefan Batory – wojny z Moskwą
Jan Kochanowski – wydanie poezji w języku polskim
Zygmunt Stary – hołd pruski
Henryk Walezy – pierwsza wolna elekcja
Mikołaj Rej – wprowadzenie języka polskiego do literatury
WYDARZENIE I SKUTEK Z NIM ZWIĄZANY
Unia lubelska – połączenie Polski i Litwy
Konfederacja warszawska – tolerancja religijna
Konstytucja nihil novi – ograniczenie władzy króla
Hołd pruski – podporządkowanie Prus Książęcych Polsce
Wolna elekcja – brak monarchii dziedzicznej
Wprowadzenie pańszczyzny – wzrost dochodów szlachty
PRZYKŁADOWE PYTANIA SPRAWDZAJĄCE WIEDZĘ Z DZIAŁU „POLSKA W XVI WIEKU”.
DWA PRZYKŁADY NA POTWIERDZENIE ZDANIA, ŻE SZLACHTA BYŁA W XVI-WIECZNEJ RZECZYPOSPOLITEJ STANEM O NAJWIĘKSZYM ZNACZENIU POLITYCZNYM.
– Tylko szlachta mogła głosować na sejm,
– Tylko szlachta mogła wybierać króla,
– Tylko szlachta miała przywileje.
JAKIE BYŁY ZASADY WOLNEJ ELEKCJI? (JAKIE BYŁY ZASADY WYBORU KRÓLA PO ŚMIERCI ZYGMUNTA AUGUSTA?)
Szlachta zbierała się na polu elekcyjnym, poprzez głosowanie wybierała króla spośród zgłoszonych kandydatów.
Monarcha musiał obiecać, że będzie przestrzegał zasad polskiego ustroju (artykuły henrykowskie) i poczynić osobiste obietnice (pacta conventa).
JAKIE BYŁY SKUTKI TAKIEGO SPOSOBU WYŁANIANIA WŁADCY?
– wciąganie Rzeczypospolitej w interesy (wojny, konflikty itp.) kraju, z którego pochodzi władca;
– mniejsze zainteresowanie władcy sprawami Rzeczypospolitej niż sprawami rodzinnego kraju.
DLACZEGO UWAŻA SIĘ, ŻE RZECZPOSPOLITA W XVI WIEKU BYŁA KRAJEM WIELONARODOWOŚCIOWYM?
W XVI wieku Polskę zamieszkiwało wiele narodowości między innymi: Polacy, Litwini, Rusini, Niemcy, Żydzi.
DWIE PRZYCZYNY UNII REALNEJ KRÓLESTWA POLSKIEGO I WIELKIEGO KSIĘSTWA LITEWSKIEGO?
– szlachta litewska chciała tych samych przywilejów, co szlachta polska;
– oba państwa czuły zagrożenie ze strony Moskwy.
JAKIE ZNACZENIE MIAŁA PAŃSZCZYZNA DLA GOSPODARSTW SZLACHECKICH NASTAWIONYCH NA UPRAWĘ ZBOŻA?
Chłopi pracowali za darmo dla szlachty, dzięki czemu szlachta miała duże zyski ze sprzedaży zboża.
PRZYKŁADY NA POTWIERDZENIE ZDANIA, ŻE SZLACHTA BYŁA W XVI-WIECZNEJ RZECZYPOSPOLITEJ STANEM, KTÓRY OSIĄGAŁ NAJWIĘKSZE ZYSKI.
– szlachta posiadała ziemię, mogła uprawiać zboże i handlować nim
– wprowadzenie pańszczyzny zagwarantowało szlachcie darmowych pracowników
– szlachta uchwalała prawa korzystne dla siebie, a mniej korzystne dla mieszczan (np. zniosła cła na towary z zagranicy, zakazała mieszczanom bezpośredniego eksportu towarów)
DLACZEGO UWAŻA SIĘ, ŻE RZECZPOSPOLITA W XVI WIEKU BYŁA MOZAIKĄ RELIGII I WYZNAŃ?
Rzeczpospolitą zamieszkiwały różne narodowości a tym samym wyznawcy różnych religii i wyznań, np. katolicyzmu, prawosławia, protestantyzmu, judaizmu, islamu.
KTO WCHODZIŁ W SKŁAD SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ?
król, posłowie, senatorowie
JAKIE ZNACZENIE DLA POLSKIEJ GOSPODARKI MIAŁO ODZYSKANIE GDAŃSKA?
Gdańsk był miastem portowym, który umożliwiał eksport polskich towarów. W mieście tym spotykali się polscy i zagraniczni kupcy.
