HISTORIA KLASA VI DZIAŁ IV. KULTURA OŚWECENIA

DLACZEGO WIEK XVIII NAZYWANY JEST EPOKĄ OŚWIECENIA
LUB INACZEJ „STULECIEM ŚWIATEŁ”?

W tym wieku nastąpił wielki przełom w sposobie myślenia ludzi wykształconych, który wynikał z nowych założeń filozoficznych oraz z postępu w wielu dziedzinach – nauki, oświaty, techniki i gospodarki.

Francja była krajem, którego język i kultura najbardziej wpłynęła na Europę w tamtych czasach. To tam działali najpopularniejsi filozofowie np. Wolter

Również we Francji opublikowano jedną z najważniejszych książek „Wielką encyklopedię francuską”, której autorem był m.in. Wolter (francuski filozof, myśliciel). Wszyscy autorzy tej książki to encyklopedyści.

ABSOLUTYZM OŚWIECONY

Rządy monarchów działających w duchu oświeceniowym, który stara się zreformować wojsko, wzmacnia gospodarkę, rozwija edukację i kulturę np. Austria Józefa II, Rosja Piotra I, Prusy Fryderyka II

KIM BYŁ KAROL LUDWIK MONTESKIUSZ?

Krytyk absolutyzmu, przedstawił koncepcję trójpodziału władz na: ustawodawczą (Parlament), wykonawczą (król  i ministrowie) i sądowniczą (niezależne sądy).

KIM BYŁ JEAN-JACQUES ROUSSEAU (CZYTAJ: ŻĄ ŻAK RUSO)?

Francuski filozof, zwolennik ustroju republikańskiego. Uważał, że to społeczeństwo ma prawo do wyboru ustroju państwa.

ROKOKO

Styl w architekturze i sztuce europejskiej, który rozwinął się w I połowie XVIII wieku. Cechy charakterystyczne dla tego stylu to lekkość i duże bogactwo dekoracji. Przykład budowli w tym stylu – Sanssouci w Poczdamie (zespół pałacowo-ogrodowy)

MOTYW ROCAILLE [CZYTAJ: ROKAJ]

Motyw dekoracyjny w postaci ornamentu charakterystyczny dla stylu rokokowego, stosowany np. w dekoracjach architektonicznych, wystroju wnętrz czy rzemiośle artystycznym.

KLASYCYZM

(doskonały, wzorowy) – styl w architekturze i sztuce europejskiej, który rozwinął się w II połowie XVIII wieku. Nawiązywał do wzorców starożytnej Grecji i Rzymu. Przykład budowli w tym stylu – Panteon w Paryżu.

KIM BYŁ JAMES WATT?

Samouk, od jego nazwiska pochodzi nazwa jednostki mocy – wat. Był jednym z pierwszych konstruktorów maszyny parowej.

CO BYŁO W 1783 ROKU?

W Wersalu odbył się pierwszy lot balonem, który skonstruowali francuscy bracia. Pierwszą podróż odbyły kaczka, kogut i owca.

INNE WYBRANE WYNALAZKI Z TAMTEGO OKRESU:

Siewnik, fortepian, silnik parowy, gaśnica, termometr rtęciowy, piorunochron, mechaniczna przędziarka, woda gazowana, silnik parowy, łódź podwodna, gilotyna, oświetlenie gazowe, szczepionka przeciw czarnej ospie, bateria.

PRUSY – ABSOLUTYZM OŚWIECONY

Król Królestwa Prus – Fryderyk II Hohenzolern zwany Wielkim

Stolica królestwa Prus – Berlin

– Podstawą silnej pozycji Prus była armia.

– Stanowiska oficerskie obsadzała głównie szlachta.

– Żołnierzy i podoficerów rekrutowano z chłopów i mieszczan (służba ich trwała 2 lata)

– Życie większości mieszkańców Prus przebiegało w rytm corocznych ćwiczeń wojskowych.

REFORMY FRYDERYKA II

– zreformowano sądownictwo i prawo

– wspierano rozwój gospodarczy kraju przez zakładanie manufaktur

– kolonizacja chłopska (zakładanie nowych wsi i gospodarstw np. na osuszanych bagnach)

– zreformowano szkolnictwo

– przyjmowano uchodźców religijnych z różnych krajów (polityka tolerancji religijnej)

Głównymi filarami państwa pruskiego były: liczna, wyszkolona armia, kompetentna administracja i dobrze zorganizowane szkolnictwo.

DLACZEGO FRYDERYK II PROWADZIŁ POLITYKĘ TOLERANCJI RELIGIJNEJ?

Uważał, że ludzie wyznający różne religie mają żyć na terenie Prus w pokojowych relacjach, inaczej utworzą się obozy i wybuchną kłótnie. Następnie zaczną się prześladowania i ludzie uciekną poza Prusy, do sąsiadów i ich będą wspierać swoimi umiejętnościami i pracą.

AUSTRIA – ABSOLUTYZM OŚWIECONY

Władca Austrii – Józef II

REFORMY JÓZEFA II

– zreformowano administrację (zatrudniano wykształconych urzędników szlachtę i mieszczan)

– nałożono podatki na szlachtę i duchowieństwo (wcześniej byli zwolnieni z tego obowiązku)

– zmniejszono obciążenia finansowe chłopom

– zreformowano prawo (zniesiono tortury i karę śmierci)

– rozwiązano większość klasztorów

– rozwój szkolnictwa i oświaty

– kościół katolicki bardziej podporządkowany państwu (np. cesarz sam mianował biskupów)

– polityka tolerancji religijnej (zezwolił ludności żydowskiej na studiowanie na uniwersytetach)

– unowocześniono armię austriacką

ROSJA – ABSOLUTYZM OŚWIECONY

Car Rosji – Piotr I Wielki z dynastii Romanowów, przybrał tytuł cesarza Wszechrosji,  a państwo Cesarstwem Rosyjskim

Cło – opłata pieniężna pobierana przez państwo za import, eksport i przewóz towarów

REFORMY PIOTRA I

– przymusowa nauka zachodnioeuropejskich tańców dla rosyjskiej szlachty

–  nakazał szlachcie nosić modne za zachodzie szaty i golenie bród (brody mogli nosić chłopi, kupcy i duchowni za specjalna opłatą)

– wspieranie państwowych manufaktur

– nałożył cło na towary sprowadzane z zagranicy

– rozbudowanie administracji państwowej (obsadzał posłusznymi urzędnikami)

– przeniósł stolicę z Moskwy do Sankt Petersburga

– unowocześniono i rozbudowano rosyjską armię (bojarzy mieli do wyboru dożywotnią służbę albo w państwowej administracji albo w armii) – reforma wojskowa

DLACZEGO PIOTROWI I NADANO PRZYDOMEK „WIELKI”?

– dzięki niemu kraj zacofany stał się nowoczesny

– wybudował Petersburg – nową stolicę

– zmienił obyczajowość (głównie bojarów) dzięki wprowadzeniu reform społecznych i gospodarczych

POWSTANIE STANÓW ZJEDNOCZONYCH AMERYKI

– W I połowie XVIII na wybrzeży Atlantyku powstało 13 kolonii brytyjskich.

– W Ameryce ludzie poszukiwali schronienia przed nietolerancją religijną lub ziemi pod uprawę, którą bezwzględnie odbierano Indianom.

– Na południu bogaci, biali plantatorzy uprawiali bawełnę i tytoń, wykorzystując pracę czarnoskórych niewolników sprowadzanych z Afryki.

– Na północy przeważały małe farmy, gdzie zajmowano się hodowlą bydła oraz uprawą zboża i kukurydzy.

JAKIE BYŁY PRZYCZYNY BUNTU KOLONII WOBEC WIELKIEJ BRYTANII?

– brytyjski Parlament podejmował decyzje dotyczące spraw kolonii bez ich przedstawicieli

– rząd brytyjski nakładał wysokie cła na towary sprowadzane do kolonii, co spowodowało wzrost ich cen

Bunt kolonii amerykańskich przerodził się w wojnę o niepodległość (1776-1783), w której brali udział: Tadeusz Kościuszko i Kazimierz Pułaski.

CO BYŁO W 1773 ROKU?

tzw. herbatka bostońska w Ameryce Północnej (protest polityczny mieszkańców Bostonu). Biali koloniści przebrani za Indian wtargnęli na statek i wyrzucili do morza ładunki herbat, co spowodowało kłopoty w handlu w całym regionie; był to protest przeciwko wysokim cłom.

KONGRES KONTYNENTALNY

Zjazd, na którym uchwalono powołanie oddziałów ochotniczych, które stały się zalążkiem armii amerykańskiej. W 1776 roku Kongres Kontynentalny uchwalił Deklarację niepodległości Stanów Zjednoczonych.

CO ZAWIERAŁA DEKLARACJA NIEPODLEGŁOŚCI STANÓW ZJEDNOCZONYCH?

Pełną niezależność północnoamerykańskich kolonii (od tej pory nazywane stanami)

KIM BYLI?

Benjamin Franklin – jeden z pięciu autorów „Deklaracji”; wynalazł m.in. fotel bujany, piorunochron i okulary dwuogniskowe.

Jerzy Waszyngton  – generał dowodzący armią Stanów Zjednoczonych w bitwie z Wielką Brytanią; pierwszy prezydent wybrany przez obywateli

DATA

1787 r. – Konstytucja Stanów Zjednoczonych (ustawa regulująca najważniejsze prawa obowiązujące w państwie).

JAKIE BYŁY ZAPISY W KONSTYTUCJI STANÓW ZJEDNOCZONYCH?

– teoretycznie nie było poddanych tylko wolni obywatele;

– wolnym obywatelom zagwarantowano podstawowe swobody demokratyczne (wolność wyznania i słowa, nienaruszalność własności prywatnej), w rzeczywistości mieli je biali mężczyźni mieszkający w Stanach Zjednoczonych

– konstytucja  nie zniosła niewolnictwa czarnoskórych Amerykanów (decyzję pozostawiono poszczególnym stanom)

– Indianie również nie mieli żadnych praw.

TRÓJPODZIAŁ WŁADZ W STANACH ZJEDNOCZONYCH
(TRZY GŁÓWNE INSTYTUCJE WŁADZY FEDERALNEJ):

– Prezydent sprawuje władzę wykonawczą

– Kongres – władza ustawodawcza (reprezentanci stanów)

– Sąd Najwyższy – władza sądownicza

WARTO WIEDZIEĆ

Kapitol – siedziba Kongresu w Waszyngtonie

Biały Dom – siedziba prezydenta w Waszyngtonie

Kazimierz Pułaski – wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych

Tadeusz Kościuszko – wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych

Kiedy Amerykanie obchodzą Dzień Niepodległości? 4 lipca

Wydarzenie, które w ten sposób upamiętniają Amerykanie? Ogłoszenie Deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych

Przykłady postanowień z Konstytucji Stanów Zjednoczonych, z którego wynika, że jej twórcy kierowali się filozofią oświeceniową:

– trójpodział władz, brak monarchii, republika, władza pochodziła od ludu, wolność wyznania i słowa

Jakie były skutki wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych Ameryki?

– powstanie niepodległego państwa;

– uchwalenie konstytucji;

– swobodny rozwój gospodarczy.

Przyczyny walki o niepodległość kolonii angielskich w Ameryce Północnej:

– brak możliwości decydowania o sobie;

– nakładanie wysokich ceł przez Wielką Brytanię;

– ograniczenia w rozwoju gospodarki.

Zasady ustrojowe Stanów Zjednoczonych, z których wynika, że twórcy tego państwa byli pod wpływem myśli oświeceniowej:

– trójpodział władz;

– brak monarchii;

– republika;

– władza pochodziła od ludu;

– wolność wyznania i słowa.

WIELKA REWOLUCJA FRANCUSKA

Rewolucja – gwałtowna zmiana ustroju politycznego, zazwyczaj przy użyciu siły i dużej liczby osób

14 lipca 1789 – zdobycie Bastylii, początek Wielkiej Rewolucji Francuskiej

Wrzesień 1791 r. – uchwalenie konstytucji opartej na zasadzie trójpodziału władz:
– władza wykonawcza – król z ministrami;

– władza ustawodawcza (zwana Legislatywą) – ministrowie;

– sądy – niezależne od obu władz (króla i ministrów).

Prawa wyborcze nie przysługiwały kobietom i ludziom nieposiadającym własności. Największe wpływy ustrój państwa gwarantował ludziom zamożnym (burżuazja i szlachta).

Wrzesień 1792 r. – Francję ogłoszono republiką

Ludwik XVI – władca Francji w latach 1774-1792

Nakładał on wysokie podatki na (tzw. stan trzeci) najliczniejszą warstwę społeczną czyli chłopów i mieszczan, do których należeli również bogaci kupcy, bankierzy i właściciele manufaktur. Majętna warstwa społeczna nazywana była burżuazją.

Z płacenia podatków zwolnione były (stan pierwszy i drugi): duchowieństwo i szlachta.

PRZYCZYNY WYBUCHU REWOLUCJI WE FRANCJI:

– kryzys gospodarczy (głód, nieurodzaj);

– duchowieństwo i szlachta nie płaciły podatków;

– wysokie ceny żywności;

– klęska głodu;

– groźba nałożenia nowych podatków;

– wysokie podatki narzucone na trzeci stan.

KIM BYŁA MARIA ANTONINA?

Maria Antonina – austriacka arcyksiężniczka; królowa Francji.

FRANCJA REPUBLIKĄ

1789 r. – początek Wielkiej Rewolucji Francuskiej

14 lipca 1789 r. – zdobycie Bastylii

1793 – 1794 – terror jakobinów we Francji

DLACZEGO PAŃSTWA EUROPEJSKIE Z NIEPOKOJEM SPOGLĄDAŁY
NA ZMIANY WE FRANCJI?

Sytuacja we Francji budziła niepokój europejskich monarchów, ponieważ obawiali się, że nastroje rewolucyjne rozszerzą się.

Decydujący wpływ na rządy we Francji zdobyli radykałowie zwani jakobinami (nazwa od miejsca klasztoru św. Jakuba, w którym odbywały się narady)

JAKIE ZMIANY WPROWADZILI JAKOBINI?

– ograniczyli wpływ zamożnych grup np. burżuazji

– aresztowano katolickich księży, którzy nie złożyli przysięgi na wierność konstytucji

– duchowieństwu zakazano noszenia sutann i habitów

– dzwony kościele przetapiano na armaty

– zlikwidowano święta kościelne

– wprowadzono, nowy rewolucyjny kalendarz

Dlaczego jakobini wprowadzili takie właśnie zmiany?

Chcieli zerwać z dotychczasową tradycją, aby nowe pokolenie wychowywać wyłącznie ideałami rewolucji.

Trybunał Rewolucyjny – rząd powołany przez jakobinów; miał prawo wydawać wyrok śmierci na ludziach bez uprzedniego przesłuchania oskarżonych

Wielki Terror – okres (dwa miesiące czerwiec i lipiec), w którym jakobini dokonywali fali aresztowań i egzekucji

1794 r. – burżuazja doprowadziła do obalenia rządów jakobinów, Francja pozostała republiką, rządy przejęli przedstawiciele bogatej burżuazji i generałowie rewolucyjnej armii

Marsylianka – francuski hymn państwowy,  powstał w czasie rewolucji

ZMIANY, KTÓRE PRZYNIOSŁA REWOLUCJA FRANCJI I EUROPIE

– zasada trójpodziału władz

– dzięki filozofii oświecenia określono kim jest obywatel i jakie ma prawa

– otwartość i życzliwość wobec współobywateli państw dzięki hasłom równość, wolność i braterstwo

– wynalazki z okresu oświecenia np. piorunochron czy encyklopedia

JAKIE BYŁY SKUTKI WIELKIEJ REWOLUCJI FRANCUSKIEJ?

– zamordowanie króla;

– ogłoszenie republiki;

– uchwalenie konstytucji;

– zniesienie podziałów stanowych.

CIĄG WYDARZEŃ W KOLEJNOŚCI

  1. zwołanie Stanów Generalnych – zburzenie Bastylii – uchwalenie konstytucji – ścięcie Ludwika XVI
  2. zburzenie Bastylii – uchwalenie konstytucji – ścięcie Marii Antoniny – terror jakobiński