HISTORIA KLASA VI. DZIAŁ V RZECZPOSPOLITA W OKRESIE KRYZYSU – CZASY SASKIE CZ II
SEJM WIELKI I KONSTYTUCJA 3 MAJA
1788 rok – Stanisław August Poniatowski zwołuje w Warszawie Sejm, zwany też Sejmem Czteroletnim lub Sejmem Wielkim (nie obowiązywało na nim liberum veto, a uchwały podejmowano większością głosów).
Stanisław Małachowski – marszałek sejmu; jeden z przywódców stronnictwa reform
STRONNICTWA, KTÓRE ZAWIĄZAŁY SIĘ NA SEJMIE WIELKIM
– stronnictwo królewskie – celem było wzmocnienie władzy wykonawczej przy zachowaniu związku z Rosja; Ignacy Potocki – z czasem zaczął popierać politykę króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
– stronnictwo hetmańskie (obóz hetmański – skupiał przeciwników reform Stanisława Augusta Poniatowskiego; przewodzili mu dwaj hetmani – Seweryn Rzewuski i Ksawery Branicki); celem było utrzymanie dotychczasowego ustroju Rzeczypospolitej.
– stronnictwo patriotyczne – dążyło do przeprowadzenia reform; członkowie stronnictwa chcieli wzmocnić i unowocześnić państwo.
Zgromadzenie Przyjaciół Konstytucji – stronnictwo zawiązane przez współpracujących ze sobą członków reform (Stanisław August, Stanisław Małachowski, Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj). 3 maja 1791 r. zgromadzenie opracowało ustawę zasadniczą, która była pierwszą konstytucją uchwaloną w Europie i drugą na świecie.
DLACZEGO W DNIU 3 MAJA POLACY OBCHODZĄ ŚWIĘTO NARODOWE?
Polacy obchodzą 3 maja rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja, która została uchwalona na Sejmie Wielkim w 1791 roku. To pierwsza taka ustawa w Europie, a druga na świecie. Ten dzień jest wolny od pracy.
POSTANOWIENIA KONSTYTUCJI 3 MAJA, KTÓRE SĄ NAJWAŻNIEJSZE
– zniesienie liberum veto i wprowadzenie głosowania na sejmach większością głosów
Uzasadnienie: Uważam, że jedna osoba nie może decydować o tym, czy dana ustawa przejdzie czy też nie. Każdy powinien mieć możliwość wyboru i wpływu na to, co dzieje się w państwie.
– dopuszczanie mieszczan do urzędów w państwie oraz zezwolenie na nabywanie majątków ziemskich (wcześniej mogła tylko szlachta)
Uzasadnienie: Dzięki tej ustawie wiele osób może nabyć np. dom i nie martwić się, gdzie ma się podziać. W dodatku nie musi się martwić, gdzie będą w przyszłości mieszkały jego dzieci.
WOJNA W OBRONIE KONSTYTUCJI I II ROZBIÓR RZECZYPOSPOLITEJ
Jakie zmiany wprowadziła w Rzeczypospolitej Konstytucja 3 maja?
– trójpodział władzy na: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą;
– zniosła liberum veto („nie pozwalam”, zerwanie obrad przez jednego posła);
– wprowadzenie głosowania na sejmach większością głosów;
– dwuizbowy sejm (senat i izba poselska) najwyższą władzą ustawodawczą;
– na posłów wybierana tylko szlachta posiadająca majątki ziemskie;
– dopuszczenie mieszczan do urzędów w państwie;
– zezwolenie mieszczanom na nabywanie majątków ziemskich (wcześniej mogła tylko szlachta).
Kto był przeciwnikiem Konstytucji 3 maja i próby wzmocnienia państwa Polskiego?
Rosja i państwa ościenne (przyległe do sąsiedniego terytorium) były niezadowolone z tego, że Polska próbuje się wzmocnić u uniezależnić.
W Rzeczpospolitej też nie wszyscy byli zadowoleni z podpisania ustawy. Seweryn Rzewuski i Ksawery Branicki (z obozu hetmańskiego, przeciwnicy reform Stanisława Augusta), podpisali akt konfederacji w Petersburgu (w obecności Katarzyny II).
W akcie tym naciskali do obalenia reform Sejmu Wielkiego i przywrócenia dawnego ustroju szlacheckiej Rzeczpospolitej.
Aby nie było podejrzeń o współpracę z Rosją, fakt o podpisaniu aktu ogłosili w innym miejscu (w Targowicy na Ukrainie) i miesiąc później.
Wojna polsko-rosyjska w 1792 roku
Konfederacja targowicka spowodowała, że doszło do wojny polsko-rosyjskiej w 1792 roku.
Armia polsko-litewska nie miała szans z dwukrotnie liczniejszą armią rosyjską i Turkami.
Tylko Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko odnieśli zwycięstwo w bitwach pod Zieleńcami i Dubienką.
Order Virtuti Militari Od czasu zwycięstwa w bitwie pod Zieleńcami, król ustanowił najwyższe polskie odznaczenie wojskowe.
Król przystąpił do konfederacji targowickiej w nadziei przed uratowaniem Rzeczpospolitej przed kolejnym rozbiorem.
II rozbiór Polski
W 1793 roku Rosja i Prusy podpisały II traktat rozbiorowy. Większą część dostała Rosja.
W Grodnie podczas sejmu oddziały rosyjskie otoczyły budynek i zastraszeni posłowie zgodzili się uznać II rozbiór Rzeczypospolitej.
Sejm grodzieński był ostatnim sejmem w dziejach państwa polsko-litewskiego.
Skutki przegranej wojny w obronie konstytucji
– odwołano wiele reform Sejmu Wielkiego;
– odwołano Konstytucję 3 maja;
– przywrócono Radę Nieustająca;
– król i sejm pozbawieni władzy.
Dlaczego Rosja udzieliła pomocy przeciwnikom Konstytucji 3 maja?
Rosja udzieliła poparcia, ponieważ nie chciała, aby Konstytucja weszła w życie. Miała ona wprowadzić wiele zmian, w tym zniesienie liberum veto, co byłoby niekorzystne dla Rosji.
Dlaczego słowo „targowica” stało się synonimem zdrady?
Przeciwnicy Konstytucji zawiązali porozumienie z Rosją w miejscowości o nazwie Targowica.
Postanowienia II rozbioru:
– Rosja zagarnęła tereny dzisiejszej Białorusi i Ukrainy;
– Prusy zagarnęły tereny Wielkopolski, Kujawy, część Mazowsza oraz Gdańsk i Toruń.
POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE I UPADEK RZECZYPOSPOLITEJ
Jakie ziemie straciła Polska po I rozbiorze?
Rosja: część ziem białoruskich;
Prusy: Pomorze Gdańskie bez Gdańska, część Kujaw bez Torunia, Północną Wielkopolskę i Warmię;
Austria: tereny zachodniej części Ukrainy ze Lwowem, i południową Małopolskę bez Krakowa.
Jakie ziemie straciła Polska po II rozbiorze?
– Rosja: zagarnęła tereny dzisiejszej Białorusi i Ukrainy;
– Prusy: zagarnęły tereny Wielkopolski, Kujawy, część Mazowsza oraz Gdańsk i Toruń.
Wybuch insurekcji kościuszkowskiej
24 marca 1794 rok – Tadeusz Kościuszko zaprzysiągł akt powstania i został mianowany naczelnikiem sił zbrojnych. Otrzymał władzę dyktatorską.
Przyczyny wybuchu powstania kościuszkowskiego?
– Rada Nieustająca zmniejszyła liczebność wojska Rzeczpospolitej, co wywołało bunt wojskowych;
– Chęć odzyskania niepodległości.
Dlaczego powstanie kościuszkowskie zakończyło się klęską?
– armia powstańcza była niewyszkolona i słabo uzbrojona;
– przystąpienie Prus do powstania.
Klęska powstania doprowadziła do III rozbioru Rzeczypospolitej w 1795 roku.
Postanowienie III rozbioru Rzeczypospolitej
Rosja: zajęła część Litwy, resztę Białorusi i Ukrainy.
Prusy: część Mazowsza z Warszawą, Podlasie i Litwy
Austria: zajęła Małopolskę, Lubelszczyznę, południowe Mazowsze
Przyczyny upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Zewnętrzne:
– silni sąsiedzi i słaba Rzeczypospolita;
– ingerowanie państw sąsiednich w spraw polskie;
– państwo polskie nie miało sojuszników.
Wewnętrzne:
– zbyt duże przywileje szlacheckie i wolna elekcja spowodowały, że król miał niewielki autorytet;
– przekupstwo szlachty i zrywnie sejmów;
– szlachta nie płaciła podatków, więc w państwie nie było pieniędzy np. na rozbudowę armii.
Bitwy stoczone przed III rozbiorem
– bitwa pod Racławicami (Kościuszko pokonał oddziały rosyjskie)
– bitwa w Warszawie i Wilnie (pokonane oddziały rosyjskie – w Warszawie zasłużył się Jan Kiliński)
– na Kujawach pod zaborem pruskim (zajęcie Bydgoszczy pod dowództwem generała Jana Henryka Dąbrowskiego)
– bitwa pod Maciejowicami (Kościuszko poniósł klęskę z oddziałami rosyjskimi)
– wojska rosyjskie zdobyły Pragę (część Warszawy położona na prawym brzegu Wisły)
KIM BYLI?
Berek Joselewicz – dowodził podczas obrony Pragi; otrzymał order Virtuti Militari za walkę o niepodległość kraju.
Jan Kiliński – szewc, który stał na czele ludu Warszawy i wygrał z oddziałami rosyjskimi, został mianowany pułkownikiem przez Kościuszkę.
Kosynierzy – żołnierze pieszych formacji ochotniczych, którzy walczyli podczas powstania kościuszkowskiego kosami osadzonymi na sztorc
Hugoniści – zwolennicy terroru rewolucyjnego
POJĘCIA
Uniwersał połaniecki – rozporządzenie, które wydał Tadeusz Kościuszko dotyczące chłopców podczas insurekcji, np. chłop mógł opuścić wieś lub ten kto został powołany do wojska został zwolniony z obowiązku pańszczyzny.
Rzeź Pragi – wymordowano 20 tys. ludzi; rzeź poprzedziła ostateczny upadek insurekcji kościuszkowskiej
