HISTORIA KLASA VII. DZIAŁ IV WALKA O GRANICE PAŃSTWA POLSKIEGO CZ I

POLSKIE PROGRAMY WSCHODNIE

Powstały dwie koncepcje polskiej polityki wschodniej:

– federacyjna (reprezentował ją Józef Piłsudski)

– inkorporacyjna (reprezentowana przez Romana Dmowskiego)

Koncepcja federacyjna

– Piłsudski uważał, że wschodnia granica będzie przebiegała tam, gdzie Polacy ją wyznaczą i utrzymają.

– Uważał też, że należy utworzyć federację państw połączonych sojuszami politycznymi, wojskowymi i gospodarczymi na obszarach niegdyś rządzonych przez dynastię Jagiellonów.

– Należy wspierać Litwinów i Ukraińców, by w razie wojny z Niemcami lub Rosją Sowiecką mogły wspólnie odeprzeć atak.

– Idea Piłsudskiego dotycząca sojuszu wielu państw w centrum Europy nosiła nazwę Międzymorza.

Koncepcja inkorporacyjna

– Dmowski uważał, że należy wcielić do Polski tereny, ma których Polacy stanowią większość mieszkańców.

– Litwinów, Białorusinów i Ukraińców należy spolonizować.

– Uważał też, że Ukraina może zagrażać Polsce dlatego, że może zawrzeć sojusz z Niemcami (według niego główny wróg Polski).

WALKI O LWÓW

We Lwowie Polacy przeważali liczebnie nad Ukraińcami. Austriacy wycofując się z Galicji przekazali władzę Ukraińcom. W Przemyślu i Lwowie ludność polska nie chciała się z tym pogodzić i chwyciła za broń, żeby przyłączyć te miasta do odradzającej się Rzeczypospolitej. Wojna polsko-ukraińska o Galicję Wschodnią zakończyła się wyparciem wojsk ukraińskich za graniczną rzekę Zbrucz.

Orlęta Lwowskie – młodzież ze lwowskich szkół, którzy walczyli w obronie Lwowa

Wojna polsko-bolszewicka

1 styczeń 1919 rok – początek wojny polsko-bolszewickiej. W kwietniu Polacy zajęli Wilno, a następnie Mińsk

Rok później Piłsudski zawarł sojusz z rządem Ukraińskiej Republiki Ludowej (na czele z atamanem Symonem Petlurą), który określał granicę państwową na rzece Zbrucz. Wojska polsko-ukraińskie zaczęły walczyć na Ukrainie zajmując Kijów (7 maja 1920 roku). Bolszewicy z armią dowodzoną przez Siemiona Budionnego przystąpili do kontrataku i wojska polskie musiały opuścić Kijów. W tym samym czasie inna bolszewicka armia dowodzona przez Michaiła Tuchaczewskiego na białoruskim odcinku frontu wygrała z Polakami. W wyniku tej wojny Polacy utracili Wilno i Grodno.

Bitwa Warszawska (13-25 sierpnia 1920 roku)

– W obliczu zagrożenia Polacy utworzyli Rząd Obrony Narodowej na czele z Wincentym Witosem.

– Polakom udało się odeprzeć atak Armii Czerwonej na Warszawę Płock i Włocławek i sami ruszyli do kontrataku z marszałkiem Piłsudskim na czele.

– Zaatakowali tyły walczącej o Warszawę Armię Czerwoną i rozbiły większość jej część.

– Jednocześnie pod Komarowem Polacy pokonali wojska Budionnego.

– Polacy odnieśli zwycięstwo w Bitwie Warszawskiej

– W bitwie pod Niemnem w starciu z Armią Czerwoną, Polacy odnieśli zwycięstwo zajmując Grodno i Mińsk.

– Obie strony zawarły rozejm, a później podpisały pokój 18 marca 1921 roku w Rydze stolicy Łotwy.

Dzień 15 sierpnia został ustanowiony Dniem Wojska Polskiego na pamiątkę Bitwy Warszawskiej. (Bitwa ta zdecydowała o zachowaniu niepodległości przez młode państwo polskie.) Józef Haller w czasie Bitwy warszawskiej dowodził Frontem Północnym.

Wodzowie wojsk polskich: Józef Piłsudski, Józef Haller, Tadeusz Rozwadowski, Władysław Sikorski.

JAKIE BYŁY POSTANOWIENIA POKOJU RYSKIEGO?

Została ustanowiona granica polsko-rosyjska. Polska zrzekła się Mińska, które zdobyła i oddała bolszewikom ziemie ukraińskie za Zbruczem.

Linia Curzona (wschodnia granica Polski) – umowna granica między Polską a carską Rosją

Spa – miasto w Belgii, gdzie odbyła się konferencja w sprawie wschodniej granicy Polski. Postanowienia konferencji zostały odrzucone przez Piłsudskiego

ZAJĘCIE WILEŃSZCZYZNY

Polacy zbliżali się do Wilna, ale nie mogli zająć tego miasta, ponieważ zakazywały im warunki określone na konferencji w Spa. Z polecenia Piłsudskiego generał Lucjan Żeligowski zorganizował upozorowany bunt swoich oddziałów, a następnie zajął Wilno.

Miasto wraz z okolicą weszły w skład małego państwa o nazwie Litwa Środkowa. Na sejmie Wileńskim przegłosowano przyjęcie Litwy Środkowej do Polski.

KSZTAŁTOWANIE SIĘ GRANICY Z NIEMCAMI

W Wielkopolsce, na Śląsku i Pomorzu, Naczelna Rada Ludowa prowadziła negocjacje z władzami niemieckimi na temat tworzenia zrębów polskiej administracji. Podczas pobytu w Poznaniu Ignacego Jana Daszyńskiego odbyła się manifestacja na jego cześć, co nie spodobało się Niemcom. Zaczęli oni niszczyć polskie symbole narodowe. Doprowadziło to do wybuchu walk polsko- niemieckich i rozpoczęcia powstania w całej Wielkopolsce. Siłami powstańczymi dowodził major Stanisław Taczak, a później generał Józef Dowbór-Muśnicki.

Roman Dmowski przekonał ententy do wsparcia powstańców, co zakończyło się przyznaniem Wielkopolski do terenów Rzeczypospolitej.

Pomorze Wschodnie, Warmia i Mazury

Po podpisaniu traktatu wersalskiego Polska przejęła władzę nad Pomorzem i zaczęła organizować tam administrację polską. Jednak o tym czy tereny te mają należeć do Polski czy też do Niemiec miano zdecydować przeprowadzając plebiscyt. Niestety zakończył się on klęską dla Polski. Ludność Warmii i Mazur zagłosowała przeciwko Polsce, ponieważ uważała, że młody kraj nie poradzi sobie z naporem Armii Czerwonej.

W ten sposób przyznano większą część Warmii, Mazur i Powiśla Niemcom, a do Polski włączono niewielki obszar Mazur i Powiśla.

Powstanie Śląskie

Na Górnym Śląsku również przeprowadzono plebiscyt. O ten obszar domagały się Polska i Niemcy. Ponieważ Niemcy stosowali terror wobec polskich działaczy, Polacy 17 sierpnia 1919 roku rozpoczęli I powstanie śląskie. Niestety Polacy nie poradzili sobie w tym starciu.

W nocy z 17 na 18 sierpnia 1920 roku doszło do II powstania śląskiego, ponieważ armia bolszewicka zagrażała Warszawie i nasiliły się ataki na polską ludność. Efektem było powołanie polsko-niemieckiej policji plebiscytowej. W Plebiscycie zwyciężyli Niemcy (60% głosów). Wojciech Korfanty przywódca Ślązaków zdecydował się wystąpić zbrojnie.

I tak nocą z 2 na 3 maja 1921 roku doszło do III powstania śląskiego.  Obydwie strony zgodziły się, aby Liga Narodów zdecydowała o losie Śląska. Polsce przypadło 29% terytorium plebiscytowego. Na terenach tych znajdowało się 75% kopalń i 59% hut.

Granica z Czechosłowacją

Po stronie Czeskiej znalazły się powiaty, w których przeważała ludność polska. Na konferencji w Spa podzielono sporne tereny pomiędzy Polską a Czechosłowację na niekorzyść Polski.

Państwa, z którymi Polska musiała toczyć walki o swoje granice

– Związek sowiecki (Kresy wschodnie);

– Niemcy (Wielkopolska, Górny Śląsk);

– Czechosłowacja (Księstwo Cieszyńskie);

– Litwa (Wileńszczyzna);

– Ukraińcy (walka o Lwów).

Znaczenie Bitwy Warszawskiej dla Polski

Bitwa zdecydowała o zachowaniu niepodległości państwa polskiego.

W jaki sposób kształtowała się zachodnia granica państwa polskiego?

Zachodnia granica II Rzeczypospolitej ukształtowała się w wyniku powstania wielkopolskiego, postanowień traktatu wersalskiego, plebiscytów i powstań śląskich.

Koncepcje polskiej granicy wschodniej.

O przebiegu wschodniej granicy zdecydowały walki zbrojne. Najtrudniejsze były walki z bolszewikami. Jednak przełomowym momentem była Bitwa Warszawska, którą wygrali Polacy.

KONSTYTUCJA MARCOWA I USTRÓJ II RZECZYPOSPOLITEJ

Pierwsze wybory

Zostały przeprowadzone, kiedy nie zostały jeszcze ostatecznie ustalone granice państwa. Po włączeniu kolejnych ziem organizowano wybory uzupełniające.

Wygrała je endecja (Związek Ludowo-Narodowy) zdobywając prawie 40% głosów.

Mała konstytucja

W lutym 1919 r., stanowisko Naczelnika Państwa sejm powierzył Józefowi Piłsudskiemu.

W tym samym miesiącu uchwalono tymczasową tzw. małą konstytucję, która określała zasady funkcjonowania państwa.

– władzę ustawodawczą miał sprawować sejm;

– władza wykonawcza należała do Naczelnika Państwa i rządu;

– Naczelnik Państwa miał ograniczone prawa tzn. mógł powołać rząd tylko w porozumieniu z sejmem.

Prace nad ustawą zasadniczą

Podczas pracy nad ustawą zasadniczą dochodziło do nieporozumień między różnymi ugrupowaniami. Prawica obawiała się, że prezydentem może zostać Józef Piłsudski. Żeby temu zapobiec starała się ograniczyć kompetencje urzędu prezydenta.

17 marca 1921 roku Sejm Ustawodawczy uchwalił konstytucję (inaczej konstytucja marcowa).

Co zawierała konstytucja marcowa?

Trójpodział władzy na:

– Ustawodawczą (miał sprawować sejm i senat);

– Wykonawczą (rząd i prezydent);

– Sądowniczą (niezawisłe sądy).

Sejm i senat miał trwać 5 lat. Wybory do parlamentu miały być: powszechne, równe, tajne, bezpośrednie i proporcjonalne (pięcioprzymiotnikowe). Sejm i senat łączył się w Zgromadzenie Narodowe, gdy przeprowadzał najważniejsze głosowanie np. wybierając prezydenta (na okres siedmiu lat). Prezydenta zastępował marszałek sejmu.

– Obywatel musiał przestrzegać konstytucji;

– Być wiernym Rzeczypospolitej;

– Odbywać służbę wojskową;

– Płacić podatki;

– Wolności obywatelskie takie jak: wolność słowa, sumienia, wyznania, pracy i nauki;

– Ochrona pracy np. zakaz pracy dzieci poniżej 15. roku życia czy ochrona macierzyństwa.

WYBORY W 1922 ROKU

W wyborach wygrały partie prawicowe skupione w bloku o nazwie Chrześcijański Związek Jedności Narodowej (tzw. Chjena).

Marszałkiem został Maciej Rataj.

Wybór pierwszego prezydenta II Rzeczypospolitej

Zgromadzenie Narodowe wybrało Gabriela Narutowicza na prezydenta Rzeczypospolitej.

Zabójstwo Gabriela Narutowicza

Partie, które nie zgadzały się z wyborem Narutowicza na prezydenta zorganizowały demonstracje uliczne. Zaprzysiężenie prezydenta odbywało się więc wśród zamieszek. Kilka dni później prezydent zginął w zamachu zastrzelony przez nacjonalistę Eligiusza Niewiadomskiego. Kolejnym prezydentem został Stanisław Wojciechowski.

Nazwa pierwszego dokumentu określającego ustrój Polski i uchwalonego po odzyskaniu niepodległości.

Mała konstytucja (tymczasowa).

Kompetencje władzy ustawodawczej określone w konstytucji marcowej:

– miał ją sprawować sejm (izba wyższa) i senat (izba niższa);

– kadencja sejmu i senatu miała trwać 5 lat;

– w sejmie miało zasiadać 444 posłów;

– w senacie miało zasiadać 111 senatorów;

– prawo wybierania do sejmu mieli wszyscy obywatele, którzy ukończyli 21 lat;

– wybory do parlamentu były pięcioprzymiotnikowe: równe, powszechne, tajne, bezpośrednie, proporcjonalne;

– sejm i senat łączył się w Zgromadzenie Narodowe wtedy, gdy miał przeprowadzić najważniejsze głosowanie np. wybór prezydenta

Kompetencje władzy wykonawczej określone w konstytucji marcowej:

– była w rękach rządu z premierem i prezydenta;

– Prezydent był najwyższym przedstawicielem w Polsce;

– prezydenta wybierało Zgromadzenie Narodowe na okres siedmiu lat;

– prezydent miał reprezentować kraj na arenie międzynarodowej;

– prezydent mógł rozwiązać parlament, za zgodą 3/5 senatu;

– za zgodą sejmu powoływał premiera;

– prezydent na wniosek premiera mógł powołać ministrów;

– prezydenta zastępował marszałek sejmu;

– rząd kierował polityką wewnętrzną i zagraniczną;

– członkowie rządu odpowiadali za swe działania przed sejmem.

RZĄDY AUTORYTARNE W POLSCE 1926-1939

Po ukształtowaniu się granic i ustroju w Rzeczypospolitej, Józef Piłsudski zrzekł się wszystkich funkcji, które pełnił tj. państwowych i wojskowych.

Obóz belwederski – tworzyli weteranie Legionów i politycy socjalistyczni

Jaka była sytuacja polityczna w Polsce w latach 1923-1926?

Prawica zawarła koalicję z PSL. Koalicję nazwano Chjeno-Piastem.

Rząd Chjeno-Piasta objął władzę, a na czele stał Wincent Witos.

Podczas kryzysu gospodarczego (wzrost bezrobocia) odbywały się strajki, demonstracje, które rząd tłumił używając wojska. Obywatele przestali wierzyć politykom, zarzucając im dbanie o swoje interesy. Kolejnym kandydatem do objęcia rządów był Józef Piłsudski.

Przewrót majowy

W maju 1926 roku doszło do zamachu stanu zwanego przewrotem majowym.

Przyczyny:

– kryzys gospodarczy;

– hiperinflacja;

– niezadowolenie ludzi z objęcia władzy przez Wincentego Witosa;

– śmierć wielu osób po interwencji wojsk podczas strajków i demonstracji;

– niepewny rząd, który zmieniał się kilka razy w ciągu dwóch lat.

Skutki:

– do dymisji podał się cały rząd;

– prezydent Wojciechowski zrezygnował ze stanowiska;

– podczas walk w Warszawie zginęło wielu ludzi;

– Józef Piłsudski został wybrany na nowego prezydenta, ale odrzucił to stanowisko i ostatecznie został nim Ignacy Mościcki;

– rządy autorytarne Józefa Piłsudskiego;

– w wyborach zwyciężyło ugrupowanie BBWR (Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem) zwolenników sanacji – uzdrowienia życia politycznego Polski (czyli rządów Piłsudskiego)

Konstytucja kwietniowa

23 kwietnia 1935 roku Ignacy Mościcki podpisał nową ustawę zasadniczą zwana konstytucją kwietniową.

Co zawierała konstytucja kwietniowa?

– prezydent zajmował najwyższą pozycję w państwie;

– nie ponosił on żadnej odpowiedzialności za swoje działania i nikt nie mógł rozliczać go z jego działań;

– kadencja prezydenta trwała 7 lat;

– prezydent mianował i odwoływał najważniejszych urzędników państwowych;

– mógł rozwiązać parlament przed upływem kadencji;

– mógł wydawać dekrety z mocą ustawy;

– mógł stosować weto zawieszające wobec ustaw uchwalonych przez parlament;

– prezydent reprezentował Polskę za granicą.

 

Sejm prawie całkowicie wyeliminowano z rządzenia państwem.

Sanacja po śmierci Piłsudskiego

Po śmierci Józefa Piłsudskiego władza została podzielona pomiędzy trzech polityków sanacyjnych.

Prezydent – Ignacy Mościcki zajął się polityką wewnętrzną i gospodarką

Edward Rydz-Śmigły zajął się wojskiem

Józef Beck zajął się polityką zagraniczną.

Władze stworzyły Obóz Zjednoczenia Narodowego (ONZ) zwany Ozonem

 

Część osób z opozycji była prześladowana więc wyjechała z kraju i zza granicy kierowali krajem. Doszło tam do zawarcia porozumienia między kilkoma działaczami partii centrowych (m.in. gen. Władysław Sikorski). Powstał Front Morges, który chciał obalić rządy sanacyjne w Polsce.

 

Cechy państwa autorytarnego w Polsce pod rządami sanacji

– najważniejsze stało się państwo a nie suwerenny naród;

– prezydent nie ponosił odpowiedzialności za swoje czyny;

– sejm prawie całkowicie został wyeliminowany z rządzenia państwem;

– najważniejszymi sprawami w państwie zajmował się Józef Piłsudski.