Biologia klasa 6 – świat zwierząt pod lupą!

Biologia klasa 6 to nauka o różnorodności zwierząt. Uczniowie poznają budowę, sposób życia i przystosowania zwierząt bezkręgowych i kręgowych. Dowiadują się, jak funkcjonują organizmy w świecie przyrody i czym różnią się od siebie poszczególne grupy.

Na tej stronie znajdziesz tematy wyjaśnione jasno i krok po kroku – z przykładami, które pomagają lepiej zrozumieć świat zwierząt.

biologia klasa 6 - parzydełkowce

🌊 W jakim środowisku żyją parzydełkowce?

Parzydełkowce żyją wyłącznie w wodzie, głównie w morzach i oceanach. Preferują wody słone i można je spotkać np. w ciepłych rafach koralowych.

🪼 Jak zbudowane są parzydełkowce?

Parzydełkowce mają prostą, ale ciekawą budowę ciała, która umożliwia im zdobywanie pokarmu i obronę.

Element budowyOpis funkcji
Warstwa zewnętrzna nabłonkaChroni ciało z zewnątrz
Galaretowata substancjaZnajduje się między warstwami nabłonka, nadaje elastyczność
Warstwa wewnętrzna nabłonkaWyścieła wnętrze ciała, odpowiada za trawienie
Jama chłonąco-trawiącaMiejsce trawienia pokarmu
Otwór gębowyProwadzi do jamy trawiącej, służy do pobierania pokarmu
Ramiona i czułkiOtaczają otwór gębowy, pomagają chwytać ofiary

🪼 Cechy parzydełkowców

  • Żyją wyłącznie w wodzie, głównie słonej

  • Wszystkie są drapieżnikami

  • Polipy mogą żyć pojedynczo lub w koloniach

    • Kolonie są przytwierdzone do podłoża lub unoszą się w wodzie

  • Meduzy żyją pojedynczo i poruszają się dzięki skurczom ciała

  • Niektóre gatunki mają obie postacie:

    • Chełbia modra – ma postać polipa i meduzy

    • Stułbia płowa – występuje tylko jako polip

🌊 Przedstawiciele parzydełkowców

GatunekKrótki opis
Chełbia modraŻyje w słonych wodach, większość życia spędza jako meduza
Stułbia płowaSpotykana w Polsce – w rzekach i stawach, przytwierdzona do roślin
Koral szlachetnyTworzy kolonie z czerwonym wapiennym szkieletem, wygląda jak mały krzew
UkwiałyPojedyncze polipy, mają tysiące czułków z komórkami parzydełkowymi
Rafy koraloweSkładają się z twardych szkieletów martwych koralowców, tworzą ogromne kolonie w ciepłych morzach

🌍 Znaczenie parzydełkowców w przyrodzie

  • Tworzą rafy koralowe – ważne siedlisko dla wielu gatunków morskich

  • Są pokarmem dla ryb

  • Wchodzą w związki symbiotyczne z innymi zwierzętami

👩‍🔬 Znaczenie parzydełkowców dla człowieka

✅ Pozytywne:

  • Meduzy są spożywane w kuchni chińskiej i japońskiej

  • Koralowce wykorzystywane do wyrobu biżuterii

⚠️ Negatywne:

  • Niektóre gatunki mogą być groźne dla człowieka – ich parzydełka zawierają silny płyn paraliżujący

dwie formy parzydełkowców - Polip i Meduza

Cecha Polip Meduza
Kształt ciała Workowaty Parasolowaty lub dzwonkowaty
Położenie otworu gębowego Po górnej stronie ciała Po spodniej stronie ciała
Warstwa galaretowata między nabłonkami Cienka Bardzo gruba
Tryb życia Przytwierdzony do podłoża (za pomocą stopy) Unosi się swobodnie w wodzie, pływa dzięki skurczom ciała
Występowanie Żyje pojedynczo lub w koloniach Żyje jako pojedynczy organizm

biologia klasa 6 - płazińce (zwierzęta o długim i spłaszczonym ciele)

🌍 Gdzie żyją płazińce?

  • Większość płazińców to pasożyty, które żyją wewnątrz organizmów zwierząt (np. w jelicie cienkim ssaków, ptaków).

  • Niepasożytnicze gatunki (np. wypławki) żyją głównie w środowisku wodnym – w rzekach, stawach i jeziorach.

🔍 Jak są zbudowane płazińce?

  • Mają długie, spłaszczone ciało, pokryte cienkim nabłonkiem.

  • Gatunki wolno żyjące (np. wypławki):

    • nabłonek pokryty jest rzęskami, które ułatwiają poruszanie się w wodzie

    • ich ciało często wydziela śluz, który chroni przed urazami i zmniejsza opór wody

  • Pasożytnicze płazińce (np. tasiemiec):

    • nabłonek nie ma rzęsek

    • pełni funkcję ochronną, zabezpieczając przed strawieniem przez żywiciela

🔍 Jak są zbudowane płazińce?

  • Mają długie, spłaszczone ciało, pokryte cienkim nabłonkiem.

  • Gatunki wolno żyjące (np. wypławki):

    • nabłonek pokryty jest rzęskami, które ułatwiają poruszanie się w wodzie

    • ich ciało często wydziela śluz, który chroni przed urazami i zmniejsza opór wody

  • Pasożytnicze płazińce (np. tasiemiec):

    • nabłonek nie ma rzęsek

    • pełni funkcję ochronną, zabezpieczając przed strawieniem przez żywiciela

🪱 Cechy przystosowujące płazińce do pasożytnictwa

Najbardziej znane pasożyty wśród płazińców to tasiemiec uzbrojony i tasiemiec nieuzbrojony.
Są one świetnie przystosowane do życia w ciele żywiciela – dzięki budowie ciała, zdolności do rozmnażania i szybkiemu rozwojowi.

📌 Przedstawiciele i ich cechy

🔹 Tasiemiec uzbrojony

  • Żyje w jelicie cienkim człowieka

  • Ma około 2 metry długości

  • Ciało składa się z:

    • Główki – z 4 przyssawkami i wieńcem haczyków, które pozwalają się zaczepić

    • Szyjki – wytwarza nowe człony (umożliwia wzrost)

    • Członów – bliżej główki znajdują się człony z narządami rozrodczymi, dalej – starsze człony z jajami (nawet kilkadziesiąt tysięcy jaj w jednym!)

🔹 Tasiemiec nieuzbrojony

  • Także żyje w jelicie cienkim człowieka

  • Może osiągać nawet 8 metrów długości

  • Ma cztery przyssawki, ale nie posiada haczyków na główce

🔄 Cykl rozwojowy tasiemca uzbrojonego

✅ Wymaga dwóch żywicieli:

  • Żywiciel pośredni – świnia (dla tasiemca uzbrojonego) lub krowa (dla nieuzbrojonego)

  • Żywiciel ostateczny – człowiek

Etapy cyklu:

  1. Człowiek zjada mięso świni, w którym znajdują się wągry (czyli larwy tasiemca)

  2. W jelicie cienkim z wągra rozwija się dorosła postać tasiemca

  3. Najstarsze człony z jajami odrywają się i wydostają się z organizmu z kałem

  4. Człony z jajami trafiają do środowiska, gdzie mogą być zjedzone przez świnię

  5. W organizmie świni rozwijają się nowe wągry w mięśniach

💡 Ciekawostka: Tasiemiec nie ma układu pokarmowego – wchłania gotowe substancje odżywcze całym ciałem!

⚠️ Jak zapobiegać zarażeniu tasiemcem?

Aby uchronić się przed zakażeniem pasożytem takim jak tasiemiec, warto przestrzegać kilku prostych zasad:

  • 🍽️ Jedz tylko mięso, które zostało przebadane i dopuszczone do sprzedaży

  • ❌ Unikaj surowych lub niedogotowanych potraw mięsnych (np. tatar, krwisty stek)

biologia klasa 6 - NICIENIE (ZWIERZĘTA O NITKOWATYM CIELE)

🌍 Gdzie żyją nicienie?

  • Występują we wszystkich środowiskach wodnych i lądowych

  • Wiele gatunków żyje jako pasożyty w organizmach roślin i zwierząt, w tym również u człowieka

✅ Do najczęściej spotykanych pasożytniczych nicieni należą:

  • Glista ludzka

  • Owsik ludzki

  • Włosień spiralny

🔎 Jak wyglądają nicienie?

  • Mają wydłużone, nitkowate ciało, zwężające się na końcach

  • Ich ciało pokrywa gruby oskórek, który:

    • chroni przed szkodliwym działaniem środowiska

    • zabezpiecza przed enzymami trawiennymi żywiciela

🛡️ Dzięki oskórkowi nicienie są dobrze przystosowane do życia jako pasożyty

🔎 Jak wyglądają nicienie?

  • Mają wydłużone, nitkowate ciało, zwężające się na końcach

  • Ich ciało pokrywa gruby oskórek, który:

    • chroni przed szkodliwym działaniem środowiska

    • zabezpiecza przed enzymami trawiennymi żywiciela

🛡️ Dzięki oskórkowi nicienie są dobrze przystosowane do życia jako pasożyty

🛡️ Cechy przystosowujące nicienie do pasożytnictwa

  • Gruby oskórek, który chroni ciało przed działaniem enzymów trawiennych

  • Obłe, nitkowate ciało, które ułatwia poruszanie się w ciele żywiciela

🦠 Przedstawiciele pasożytniczych nicieni i wywoływane choroby

PasożytChorobaMiejsce bytowania
Glista ludzkaGlistnicaJelito cienkie
Owsik ludzkiOwsicaJelito grube i okolice odbytu
Włosień spiralnyWłośnicaMięśnie szkieletowe człowieka

🔄 Cykl rozwojowy glisty ludzkiej (glistnica)

  • Człowiek połyka jaja glisty, które mogą znajdować się w:

    • skażonej wodzie

    • nieumytych warzywach i owocach

  • W jelicie cienkim z jaj wylęgają się larwy, które:

    • wędrują przez organizm, m.in. przez płuca

  • Po wędrówce larwy wracają do jelita cienkiego, gdzie:

    • dojrzewają do postaci dorosłej

    • samice składają jaja

  • Jaja są wydalane z kałem i trafiają do środowiska (np. gleby), gdzie mogą znowu trafić do innego organizmu

🦠 Choroby wywoływane przez nicienie – objawy i profilaktyka

🦠 Choroby wywoływane przez nicienie – objawy i profilaktyka

ChorobaWywołujeObjawyDroga zakażeniaJak zapobiegać
GlistnicaGlista ludzkaBól brzucha, nudności, kaszel, osłabienieNieumyte warzywa, skażona wodaMycie rąk i jedzenia, picie czystej wody
OwsicaOwsik ludzkiSwędzenie, bezsenność, brak apetytuJaja na rękach, ubraniu, pościeliMycie rąk, zmiana bielizny, pranie pościeli
WłośnicaWłosień spiralnyGorączka, bóle mięśni, opuchlizna, osłabienieSurowe lub niedogotowane mięsoJedzenie mięsa tylko z pewnego źródła, gotowanie

Choroby wywoływane przez nicienie – ✍️Wersja tekstowa

🪱 Glistnica

  • Wywołuje: glista ludzka

  • Objawy: ból brzucha, nudności, kaszel, osłabienie

  • Zakażenie: połknięcie jaj glisty z zanieczyszczoną wodą lub nieumytymi warzywami

  • Zapobieganie: mycie rąk, warzyw i owoców, picie czystej wody

🧦 Owsica

  • Wywołuje: owsik ludzki

  • Objawy: swędzenie w okolicy odbytu, bezsenność, drażliwość, brak apetytu

  • Zakażenie: przez kontakt z jajami owsika (na rękach, ubraniach, pościeli)

  • Zapobieganie: mycie rąk, częsta zmiana bielizny, pranie pościeli

🍖 Włośnica

  • Wywołuje: włosień spiralny

  • Objawy: gorączka, bóle mięśni, opuchlizna powiek, osłabienie

  • Zakażenie: przez jedzenie surowego lub niedogotowanego mięsa (zwłaszcza wieprzowiny)

  • Zapobieganie: jedzenie tylko przebadanego mięsa, gotowanie mięsa do końca

🌱 Znaczenie nicieni dla przyrody

Niektóre nicienie nie są pasożytami i odgrywają ważną rolę w środowisku:

  • 🐾 Stanowią pokarm dla innych zwierząt

  • 🔬 Zjadają bakterie, grzyby, protisty oraz drobne bezkręgowce

  • 🌿 Odżywiają się szczątkami organicznymi w glebie – pomagają tworzyć próchnicę

🚫 Znaczenie nicieni dla człowieka

Większość nicieni ma negatywny wpływ na człowieka i gospodarkę:

  • 🧬 Są pasożytami, które wywołują groźne choroby (np. glistnica, owsica, włośnica)

  • 🐄 Pasożytują na zwierzętach hodowlanych, co wpływa np. na spadek produkcji mleka

  • 🥔 Żerują na roślinach uprawnych (np. ziemniakach, burakach), powodując mniejsze plony

biologia klasa 6 - PIERŚCIENICE – ZWIERZĘTA MAJĄCE SEGMENTOWANE CIAŁO

🌍 Gdzie żyją pierścienice?

  • Większość gatunków pierścienic żyje w morzach i oceanach

  • Niektóre występują w wodach słodkich

  • Spotykane są też w wilgotnych środowiskach lądowych, np. w:

    • glebie

    • ściółce leśnej

    • pod liśćmi i kamieniami

🔍 Jak wyglądają pierścienice?

  • Mają wydłużone, walcowate lub lekko spłaszczone ciało

  • Ciało jest podzielone na segmenty (pierścienie) – stąd nazwa „pierścienice”

  • Pokrywa je cienki oskórek i warstwa śluzu, która ułatwia poruszanie się w glebie i chroni przed wysychaniem

  • U niektórych gatunków z kilku pierwszych segmentów tworzy się głowa

  • Niektóre gatunki mają szczecinki po bokach ciała – pomagają im się przemieszczać

🌍 Pierścienice środowisk lądowych – dżdżownica

Gdzie żyje?
W glebie – odżywia się szczątkami organizmów roślinnych i zwierzęcych.
Może osiągać długość do 35 cm i mieć ok. 100 segmentów.

Budowa dżdżownicy:

  • Zwężony przód ciała – ułatwia drążenie korytarzy w glebie

  • Siodełko – bierze udział w rozmnażaniu płciowym

  • Małe szczecinki – pomagają się poruszać

  • Cienka warstwa śluzu – chroni ciało i zmniejsza tarcie w glebie

🌊 Pierścienice morskie – nereida różnokolorowa

Gdzie żyje?
Na dnie mórz i oceanów, również w Morzu Bałtyckim.
Prowadzi aktywny tryb życia – pełza, drąży tunele lub pływa.

Budowa nereidy:

  • Wyrostki boczne z licznymi szczecinkami – służą do poruszania się po dnie

  • Głowa z oczami i narządami zmysłów:

    • Czułki i wąsy – odbierają bodźce dotykowe i zapachowe

💧 Pierścienice wód słodkich – pijawki

Gdzie żyją?
W jeziorach, stawach i rzekach – są najczęściej pasożytami zewnętrznymi.
Żywią się krwią zwierząt kręgowych (np. ryb, ssaków).

Budowa pijawki:

  • Brak głowy, wyrostków bocznych i szczecinek

  • Dwie przyssawki – na obu końcach ciała

  • Otwór gębowy z szczękami – służy do nacinania skóry żywiciela

  • Uchyłki w przewodzie pokarmowym – magazynują krew

🌱 Znaczenie pierścienic w przyrodzie

  • 🐦 Są pokarmem wielu zwierząt – np. kretów, szpaków, kosów, ryjówek, ryb

  • 🌾 Pierścienice glebowe (np. dżdżownice):

    • spulchniają glebę

    • ułatwiają dostęp powietrza i wody do korzeni roślin

    • pomagają w tworzeniu próchnicy

  • 🌊 Pierścienice wodne (np. nereidy, rureczniki):

    • biorą udział w oczyszczaniu wody, odżywiając się resztkami organicznymi

👨‍⚕️ Znaczenie pierścienic dla człowieka

  • 🐠 Rureczniki są wykorzystywane jako pokarm dla ryb akwariowych

  • 🩸 Pijawki lecznicze (np. pijawka lekarska):

    • ich ślina zawiera substancje rozrzedzające krew

    • stosowane są w leczeniu chorób krążenia (hirudoterapia)

  • ⚠️ Niektóre pijawki mogą być szkodliwe – pasożytując na rybach w hodowlach, powodują straty ekonomiczne

  • 🍽️ Robaki palolo:

    • żyją wśród raf koralowych

    • podczas rozrodu oddzielają tylną część ciała wypełnioną jajami lub plemnikami

    • są wyławiane i spożywane jako przysmak w rejonach Pacyfiku

biologia klasa 6

Przykładowe zestawienia zadań

Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.

Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ