Biologia klasa 6 – świat zwierząt pod lupą!

Biologia klasa 6 to nauka o różnorodności zwierząt. Uczniowie poznają budowę, sposób życia i przystosowania zwierząt bezkręgowych i kręgowych. Dowiadują się, jak funkcjonują organizmy w świecie przyrody i czym różnią się od siebie poszczególne grupy.

Na tej stronie znajdziesz tematy wyjaśnione jasno i krok po kroku – z przykładami, które pomagają lepiej zrozumieć świat zwierząt.

biologia klasa 6

🐟 Ryby – Co to są ryby?

Ryby to kręgowce – zwierzęta, które mają kręgosłup 🦴
Zamieszkują wszystkie rodzaje wód:

  • słodkie (np. jeziora, rzeki) 🏞️

  • słone (np. morza, oceany) 🌊

Ryby są zmiennocieplne – ich temperatura ciała zależy od temperatury wody, w której żyją 🌡️

❄️🔥 Co to znaczy, że ryby są zmiennocieplne?

Zmiennocieplność oznacza, że:

  • temperatura ciała zmienia się razem z otoczeniem,

  • ryba nie potrafi utrzymać stałej temperatury,

  • w zimnej wodzie 🧊 – ryba jest chłodna,

  • w ciepłej wodzie 🌞 – cieplejsza.

💨 Jak ryby oddychają?

Ryby oddychają za pomocą skrzel, które pozwalają pobierać tlen z wody i usuwać dwutlenek węgla.

Jak to działa?

1️⃣ Woda wpływa przez otwór gębowy 🐟
2️⃣ Obmywa skrzela, gdzie tlen trafia do krwi 🩸
3️⃣ Woda wypływa przez szczeliny skrzelowe (ukryte pod pokrywami skrzelowymi)

🔍 Budowa skrzeli

Skrzela zbudowane są z:

  • delikatnych, cienkich blaszek 🌫️

  • oplatanych przez sieć naczyń krwionośnych 🩸
    Dzięki temu ryby mogą szybko pobierać tlen i oddychać pod wodą 🫧

BUDOWA RYBY NA PODSTAWIE OKONIA EUROPEJSKIEGO

  • głowa (sztywno połączona z resztą ciała – tułowiem);
  • oczy (brak powiek u większości, ponieważ są obmywane przez wodę);
  • pokrywy skrzelowe (są ruchome, ponieważ zapewniają ciągły przepływ wody przez skrzela);
  • płetwa grzbietowa (dzięki niej ryby utrzymują równowagę);
  • linia boczna (jest po obu stronach tułowia, dostarcza informacji o kierunku wody i jej szybkości);
  • łuski (chronią ciało przed uszkodzeniami tworząc twardy i sztywny pancerz);
  • – płetwy piersiowe i brzuszne (sterują ciałem i są odpowiedzialne za utrzymanie równowagi);
  • płetwa ogonowa (wspomaga pracę ogona);
  • płetwa odbytowa (odpowiedzialna jest za utrzymanie równowagi).

🐟 Jak rozmnażają się ryby?

  • Ryby rozmnażają się w wodzie 💧

  • Okres rozmnażania nazywany jest tarłem

  • Czas i długość tarła zależy od gatunku ryby:

    • okoń – wiosną 🌸

    • sum – latem ☀️

    • pstrąg – jesienią 🍂 i zimą ❄️

  • Większość ryb to zwierzęta jajorodne – samice składają jaja 🥚

  • Jaja ryb nazywane są ikrą

  • Ikrę ryby składają:

    • na dnie zbiornika 🪸

    • lub przyklejają do roślin wodnych 🌿

  • Po złożeniu ikry przez samicę, samiec polewa ją mleczem – to biały płyn zawierający plemniki, niezbędny do zapłodnienia

  • Zapłodnienie zachodzi na zewnątrz ciała ryby – nazywamy to zapłodnieniem zewnętrznym

  • Z zapłodnionych jaj wylęga się potomstwo 🐟

  • Niektóre gatunki ryb opiekują się ikrą lub młodymi rybkami

💡Ciekawostka

  • Skalary wachlują swoją ikrę płetwami, aby zapewnić jej lepszy dostęp do tlenu – poruszają wodą, co zwiększa jej przepływ 💨

  • Pyszczaki są wyjątkowe – trzymają ikrę, a później także młode ryby w jamie gębowej, chroniąc je przed zagrożeniem 🐠

  • Niektóre ryby, jak łososie i węgorze, odbywają dalekie wędrówki, aby dotrzeć do miejsca tarła. Pokonują setki, a nawet tysiące kilometrów 🌍

🐠 Kształt ciała ryb

Ryby mają różne kształty ciała, które są przystosowane do trybu życia i środowiska, w jakim żyją:

  • Opływowy kształt – u ryb żyjących w otwartej strefie wód, co pozwala na szybkie pływanie (np. tuńczyk)

  • Silnie spłaszczone ciało – u ryb żyjących przy dnie zbiornika wodnego (np. patelnica)

  • Wydłużone, walcowate ciało – u ryb, które poruszają się wśród gęstej roślinności lub skał (np. murena)

🐡📘 Co to jest ławica?

Ławica to duże stado ryb, które pływa razem w zwartej grupie.
Taka forma poruszania się:

  • dezorientuje drapieżniki – trudniej im wybrać jedną ofiarę,

  • zwiększa szansę na przeżycie każdej ryby,

  • sprawia, że atak drapieżnika jest często nieskuteczny.

💡Ciekawostki o rybach

  • Żarłacz biały – ma znakomity węch. Potrafi wyczuć jedną kroplę krwi w ponad 100 litrach wody!

  • Rekin wielorybi – to największa współczesna ryba. Może osiągać ok. 10 metrów długości i ważyć ponad 20 ton.

  • Żaglica – uznawana za najszybszą rybę świata, może osiągać prędkość aż 110 km/h w wodzie!

  • Pensetnik dwuoki – ma w tylnej części ciała plamkę przypominającą oko, co myli drapieżniki i pomaga w ucieczce.

  • Skorpena – ryba o maskującym ubarwieniu i kolczastym ciele. Dobrze wtapia się w otoczenie i jest uzbrojona w jadowe kolce.

  • Ptaszory – czyli tzw. latające ryby. Dzięki silnie rozwiniętym płetwom piersiowym potrafią wzbić się nad powierzchnię wody, by uciec przed drapieżnikiem.

🌱 Znaczenie ryb w przyrodzie

  • Regulują liczebność organizmów, którymi się żywią – dzięki temu utrzymują równowagę w ekosystemach wodnych.

  • Wchodzą w związki z innymi organizmami, np. babka i krewetka – razem budują norę i się nią dzielą (babka pilnuje, krewetka kopie).

👨‍🍳 Znaczenie ryb dla człowieka

  • Są źródłem mięsa.
  • Służą do pozyskiwania tranu.
  • Dostarczają ikry, która spożywana jest jako kawior.
  • Wykorzystywane są do produkcji żelatyny i kleju.
  • Są wskaźnikiem czystości wód.
  • Są hodowane w akwariach.
  • Rekiny i skorpeny są niebezpieczne dla człowieka.

⚠️ Zagrożenia ryb

  • Zmiany w środowisku wodnym spowodowane działalnością człowieka, takie jak:

    • zanieczyszczenie wód 🧪

    • osuszanie terenów pod zabudowę 🏗️
      Prowadzi to do utraty miejsc życia wielu gatunków ryb.

  • Nadmierne odławianie ryb 🐟
    Ryby są poławiane w dużych ilościach na pokarm dla ludzi i zwierząt, co może prowadzić do wyginięcia niektórych gatunków i zaburzenia równowagi w ekosystemach.

🛡️ Ochrona ryb

  • Poprawianie czystości wód – ograniczanie zanieczyszczeń i dbanie o naturalne środowisko wodne.

  • Dbanie o zbiorniki, w których ryby zimują i odbywają tarło – ochrona miejsc kluczowych dla ich rozmnażania i przetrwania.

  • Kontrola połowów ryb morskich i słodkowodnych – zapobieganie nadmiernemu odławianiu oraz zachowanie równowagi w ekosystemie.

Czym jest ochrona gatunkowa?

Ochrona gatunkowa to objęcie tych gatunków ryb, które występują rzadko i są zagrożone wyginięciem. Nie wolno ich zabijać, chwytać, płoszyć lub trzymać w niewoli.

🌊 Jakie ryby żyją w Morzu Bałtyckim?

  • Śledzie i szproty

  • Dorsze i makrele

  • Iglicznie i wężynki

  • Flądry, turboty, gładzice i sole

  • Łososie i węgorze

🐟 Zestawienie ryb morskich i słodkowodnych

Ryby morskieRyby słodkowodne
ŚledźKarp
SzprotSzczupak
DorszOkoń
MakrelaPstrąg
FlądraSum
TurbotLeszcz
Łosoś*Węgorz*

* Łosoś i węgorz to ryby wędrowne – żyją w morzu, ale rozmnażają się w wodach słodkich.

biologia klasa 6 - PŁAZY (KRĘGOWCE WODNO-LąDOWE)

🐸 Gdzie żyją płazy?

  • Większość płazów to zwierzęta dwuśrodowiskowe – oznacza to, że część życia spędzają na lądzie, a część w wodzie 🌍💧

  • Są zwierzętami zmiennocieplnymi – ich temperatura ciała zależy od temperatury otoczenia 🌡️

  • Płazy żyjące w klimacie umiarkowanym zapadają w stan odrętwienia, gdy robi się zimno:

    • przebywają wtedy na dnie zbiorników wodnych,

    • albo ukrywają się w norach na lądzie, gdzie przeczekują zimę ❄️

💡Ciekawostka

Żaba  moczarowa podczas godów wchodzi do wody, samce w tym czasie zmieniają kolor swojego ciała na niebieski.

🐸 Budowa płazów na przykładzie żaby moczarowej

  • Powieki – chronią oczy przed uszkodzeniami, a także oczyszczają i nawilżają je

  • Nozdrza – umożliwiają oddychanie powietrzem, zwłaszcza podczas pływania blisko powierzchni wody

  • Kończyny przednie – podpierają ciało na lądzie, a także pomagają w pływaniu

  • Kończyny tylne – są dłuższe i lepiej umięśnione niż przednie; służą do pływania i skakania

  • Błona pławna – znajduje się między palcami kończyn tylnych; zwiększa powierzchnię stopy i ułatwia pływanie

  • Skóra – bardzo cienka i wilgotna, umożliwia wymianę gazową i wchłanianie wody

  • Warstwa śluzu – pokrywa skórę, dzięki czemu żaba łatwiej porusza się w wodzie, zmniejszając opór

💨 Oddychanie płazów

  • Płazy mogą pobierać tlen zarówno na lądzie, jak i w wodzie – to jedna z ich najważniejszych cech przystosowawczych

  • Większość dorosłych płazów oddycha przez płuca i skórę – obie te powierzchnie biorą udział w wymianie gazowej

  • Larwy płazów (np. kijanki) oddychają za pomocą skrzeli, podobnie jak ryby

🌊 Rozmnażanie i rozwój płazów

  • Rozmnażanie płazów zawsze odbywa się w wodzie

  • Większość gatunków to zwierzęta jajorodne

  • Samice żab składają tysiące jaj, zwanych skrzekiem

  • Samce polewają skrzek białawym płynem zawierającym plemniki

  • Do zapłodnienia dochodzi poza organizmem samicy – jest to zapłodnienie zewnętrzne

🎬 Chcesz zobaczyć, jak wygląda rozwój żaby? Zobacz ten krótki film edukacyjny:

Cykl życia żaby – od jajeczka do płaza (film edukacyjny na YouTube)

🔁 Rozwój płazów

  • Płazy przechodzą rozwój złożony – oznacza to, że larwa różni się wyglądem i trybem życia od dorosłego osobnika

  • Z zapłodnionego jaja wylęga się larwa zwana kijanką

  • Przeobrażenie larwy w dorosłego płaza trwa około 2–3 miesięcy
    W tym czasie:

    • rozwijają się płuca

    • zanikają skrzela i ogon

    • wyrastają kończyny

🐸 Przegląd płazów

📚 Główne grupy płazów:

  1. Płazy ogoniaste – mają ciało zakończone ogonem
    Przykład: salamandra luzytańska
  2. Płazy bezogonowe – brak ogona, silnie rozwinięte kończyny tylne do skakania
    Przykład: drzewołaz niebieski
  3. Płazy beznogie – ciało przypominające dżdżownicę, żyją pod ziemią
    Przykład: marszczelec pierścieniowy (występuje w lasach tropikalnych Ameryki, Afryki i Azji)

🇵🇱 Płazy żyjące w Polsce

Płazy ogoniaste:

  • salamandra plamista

  • traszka

Płazy bezogonowe:

  • żaby

  • kumaki

  • ropuchy

  • rzekotka drzewna

  • grzebiuszka ziemna

🌱 Znaczenie płazów w przyrodzie

  • Pokarm dla innych zwierząt – płazy stanowią pokarm dla gadów, ptaków i ssaków 🦎🐦🐿️

  • Regulacja liczebności – płazy zjadają drobne zwierzęta bezkręgowe i kręgowe, pomagając kontrolować populację drapieżników, które je zjadają, a także zwierząt, na które same polują 🐜

  • Zjadają owady, które nie są chętnie jedzone przez inne zwierzęta, np. ptaki owadożerne 🦗

👨‍🌾 Znaczenie płazów dla człowieka

  • Żywią się owadami i ślimakami, pomagając w ograniczaniu liczby szkodników w środowisku

  • Stanowią pożywienie w niektórych kulturach – np. żaby są spożywane jako przysmak

  • Są wskaźnikiem czystości środowiska – ich obecność świadczy o dobrym stanie ekosystemu, a ich zanik może sygnalizować zanieczyszczenie

⚠️ Zagrożenia płazów

  • Działalność człowieka powoduje zanieczyszczenie środowiska, w tym zbiorników wodnych, które są niezbędne do rozmnażania płazów

  • Zanieczyszczenia wpływają negatywnie na skórę płazów, przez którą oddychają, a także na rozwój larw i przetrwanie skrzeku

🛡️ Sposoby ochrony płazów

  • Tworzenie nowych oczek wodnych oraz dbanie o już istniejące – zapewnia płazom miejsca do rozmnażania i przetrwania

  • Ochrona gatunkowa – obejmuje płazy rzadkie i zagrożone wyginięciem, chroniąc ich naturalne siedliska oraz zakazując ich odłowu i niszczenia skrzeku

biologia klasa 6 - GADY – KRĘGOWCE, KTÓRE OPANOWAŁY LĄD

🐍 Gdzie żyją gady?

  • Większość gadów żyje na lądzie – w lasach, na pustyniach, w górach czy na łąkach

  • Część gatunków prowadzi wodno-lądowy tryb życia lub zamieszkuje wody (np. żółwie wodne)

  • W klimacie umiarkowanym żyje niewiele gatunków gadów – są to zazwyczaj zwierzęta:

    • o niewielkich rozmiarach,

    • zdolne do zapadania w stan odrętwienia w okresie zimowym ❄️

💡 Ciekawostka

  • Bazyliszek płatkogłowy potrafi biegać po powierzchni wody – dzięki szybkim ruchom nóg i specjalnej budowie stóp wygląda, jakby „chodził po wodzie” 🌊

  • Kameleony żyją na lądzie – można je spotkać wśród gałęzi drzew lub na ziemi, gdzie świetnie się kamuflują 🌳🦎

🦎 Budowa gadów na przykładzie jaszczurki zwinki

  • Powieki – chronią oczy przed uszkodzeniem, a także je oczyszczają i nawilżają

  • Tarczki – znajdują się na głowie; pełnią funkcję ochronną

  • Pazury – zabezpieczają palce i służą do ataku, obrony oraz kopania nor

  • Kończyny – są dobrze umięśnione, unoszą ciało nad podłożem i umożliwiają szybkie, zwinne poruszanie się

  • Rogowe łuski – pokrywają całe ciało, chronią przed urazami i utratą wody

  • Sucha skóra – jest nieprzepuszczalna dla gazów i wody, co zapobiega wysychaniu

  • Ogon – w sytuacji zagrożenia jaszczurka może odrzucić jego część, co odwraca uwagę drapieżnika

💨 Jak oddychają gady?

  • Narządem oddechowym gadów są płuca

  • Płuca mają gąbczastą budowę i są silnie unaczynione, co umożliwia skuteczną wymianę gazową

  • Wnętrze płuc jest podzielone na liczne komory, co zwiększa powierzchnię wymiany gazowej i poprawia pobieranie tlenu z powietrza

🐣 Rozmnażanie się i rozwój gadów

  • Większość gadów to zwierzęta jajorodne – rozmnażają się, składając jaja

  • U wszystkich gatunków występuje zapłodnienie wewnętrzne – komórka jajowa łączy się z plemnikiem wewnątrz organizmu samicy

  • Samice składają jaja na lądzie, najczęściej w ciepłych i osłoniętych miejscach

  • Potomstwo jest podobne do dorosłych osobników i niemal od razu zdolne do samodzielnego życia – nie przechodzi larwalnych etapów rozwoju

💡Ciekawostka

Krokodyle to jedyne gady, które opiekują się jajami i potomstwem.

🐣 Do czego służą błony płodowe?

  • Błony płodowe umożliwiają gadom rozmnażanie się w środowisku lądowym – chronią zarodek i zapewniają mu odpowiednie warunki do rozwoju poza wodą

  • Do błon płodowych należą:

    • omocznia

    • owodnia

    • kosmówka

    • pęcherzyk żółtkowy

🐊 Przegląd gadów

Jakie zwierzęta zaliczamy do gadów?

  • Jaszczurki

  • Krokodyle

  • Węże

  • Żółwie

🐍 Gady żyjące w Polsce

Węże:

  • Wąż Eskulapa

  • Żmija zygzakowata

  • Gniewosz plamisty

  • Zaskroniec zwyczajny

Jaszczurki:

  • Jaszczurka żyworodna

  • Padalec zwyczajny

  • Jaszczurka zwinka

Żółwie:

  • Żółw błotny

🌿 Znaczenie gadów w przyrodzie

  • Regulują liczebność innych organizmów – odżywiają się różnymi zwierzętami bezkręgowymi i kręgowymi, utrzymując równowagę w ekosystemach

  • Są pokarmem dla drapieżnych ptaków i ssaków, stanowiąc ważne ogniwo w łańcuchach pokarmowych

👨‍🌾 Znaczenie gadów dla człowieka

  • Niektóre gady mogą stanowić zagrożenie dla ludzi – szczególnie gatunki jadowite

  • Zjadają szkodniki – żywią się zwierzętami, które niszczą lasy i uprawy roślin

  • Jad węży wykorzystywany jest w produkcji leków i kosmetyków

  • Są źródłem pożywienia w niektórych krajach:

    • mięso i jaja żółwi

    • mięso krokodyli i węży

  • Skóry węży i krokodyli używane są do produkcji galanterii skórzanej – m.in. torebek, butów, pasków

⚠️ Co stanowi zagrożenie dla gadów?

  • Działalność człowieka – np. niszczenie naturalnych siedlisk, w których gady żyją i rozmnażają się

  • Przechwytywanie rzadkich gatunków – gady są często wyłapywane do hodowli lub nielegalnego handlu

  • Zabijanie gadów – wiele osób usuwa je ze strachu, uważając za groźne, mimo że często są pożyteczne

🛡️ Jak chronić gady?

  • Dbanie o miejsca, w których gady żyją i się rozmnażają – np. nieosuszanie terenów, nieniszczenie kamienistych nasłonecznionych stanowisk

  • Tworzenie nowych siedlisk, gdzie gady mogą bezpiecznie żyć i rozmnażać się – np. zachowanie stosów kamieni, zakładanie rezerwatów, nasadzenia roślin dających schronienie

biologia klasa 6

Przykładowe zestawienia zadań

Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.

Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ