Krajobrazy świata – wyrusz w podróż przez kontynenty

Geografia klasa 5 Krajobrazy świata to wyjątkowa wyprawa po najciekawszych miejscach na Ziemi. Uczniowie poznają, jak wyglądają różne typy krajobrazów – od gorących pustyń, przez zielone lasy równikowe, aż po mroźne obszary polarne. Dowiadują się, jakie rośliny i zwierzęta żyją w tych miejscach, jak ludzie przystosowali się do życia w tak odmiennych warunkach i co sprawia, że każdy krajobraz jest wyjątkowy. To pierwszy krok do odkrycia, jak niesamowita, barwna i pełna kontrastów jest nasza planeta.

Krajobrazy świata

🌦️ Pojęcia związane z pogodą i klimatem

📌 Czym jest pogoda?
Pogoda to stan atmosfery w określonym miejscu i czasie.

🧭 Składniki pogody to:

  • 🌡️ temperatura powietrza

  • ☁️ zachmurzenie

  • 🌧️ opady atmosferyczne

  • ❄️ osady atmosferyczne (np. rosa, szron)

  • 📉 ciśnienie atmosferyczne

  • 💨 kierunek i prędkość wiatru

📌 Czym jest klimat?
Klimat to typowe warunki pogodowe występujące na danym obszarze w ciągu roku, które powtarzają się przez wiele lat.

📌 Czym jest klimatogram?
Klimatogram to wykres, który pokazuje dane dotyczące klimatu danego miejsca, np. miasta.

📊 Klimatogram zawiera:

  • 🌡️ temperaturę powietrza (linia na wykresie)

  • 🌧️ opady atmosferyczne w poszczególnych miesiącach (słupki)

🌍 Strefy klimatyczne i krajobrazowe – co warto wiedzieć?

📌 Czym są strefy klimatyczne?
Strefy klimatyczne to obszary Ziemi o podobnych warunkach klimatycznych, które tworzą pasy rozciągające się wzdłuż równoleżników.

🔍 Na klimat w danej strefie wpływają:

  • 🏔️ ukształtowanie powierzchni (np. góry, doliny),

  • 🌊 odległość od mórz i oceanów.

🌱 Strefy krajobrazowe
Strefy krajobrazowe wyodrębniono na podstawie typowej roślinności, jaka występuje w danym klimacie. Tworzą one układ pasowy od równika do biegunów – szczególnie dobrze widoczny na półkuli północnej.

📍 Układ stref krajobrazowych (od równika do bieguna):

  • 🌴 wilgotne lasy równikowe

  • 🌾 sawanny

  • 🏜️ pustynie gorące

  • 🌿 roślinność śródziemnomorska

  • 🌳 lasy liściaste, mieszane i stepy

  • 🌲 tajga

  • 🌬️ tundra

  • ❄️ pustynie lodowe (np. Arktyka)

To uporządkowanie pomaga zrozumieć, dlaczego na Ziemi występuje tak różnorodna przyroda i krajobrazy!

Krajobrazy świata - Strefa wilgotnych lasów równikowych

🌿 niezwykły świat przyrody

📍 Gdzie występuje?
Strefa wilgotnych lasów równikowych znajduje się w pobliżu równika – m.in. w Ameryce Południowej (🌎 Nizina Amazonki), Afryce (🌍 Kotlina Konga) i Azji Południowo-Wschodniej.

☀️ Klimat:

  • przez cały rok wysoka temperatura (ok. 25–30°C)

  • codzienne opady deszczu 🌧️

  • brak wyraźnych pór roku

👨‍👩‍👧‍👦 Ludność:

  • Indianie (Amazonia)

  • Pigmeje (Afryka)
    Ludzie żyjący w tej strefie:
    🏡 budują lekkie domy z drewna
    🌾 uzyskują pola przez wypalanie roślinności (metoda żarowa)

🌳 Warstwy roślinności w puszczy równikowej:

  1. 🌱 Warstwa krzewów i runa (0–5 m)

    • rośliny cieniolubne: helikonia

    • bardzo mało światła

  2. 🌴 Warstwa drzew średnich (5–20 m)

    • kakaowce, liany

    • zwierzęta: tukan, koliber

  3. 🌳 Warstwa koron drzew (30–40 m)

    • korony tworzą zwartą pokrywę

    • rośliny: storczyki

    • zwierzęta: czepiak (małpa)

  4. 🌲 Warstwa najwyższych drzew (50–70 m)

    • pojedyncze, bardzo wysokie drzewa: kapokowiec

    • zwierzęta: wyjec (głośna małpa)

🌎 Ciekawostka:
W wilgotnych lasach równikowych żyje około połowy wszystkich gatunków roślin i zwierząt na Ziemi! 🐍🦜🦧🦋

Krajobrazy świata - Strefa lasów liściastych i mieszanych

🍁 życie w rytmie czterech pór roku

📍 Gdzie występuje?
Lasy liściaste i mieszane rosną w strefie klimatu umiarkowanego, gdzie występują cztery pory roku: 🌱 wiosna, ☀️ lato, 🍂 jesień, ❄️ zima.

🌡️ Klimat:

  • cztery pory roku

  • w miarę oddalania się od wybrzeży: zimy stają się chłodniejsze, a lata cieplejsze

🏙️ Ludność:
Mieszkańcy tej strefy:

  • żyją głównie w miastach

  • mieszkają w murowanych, ogrzewanych domach 🏠

  • prowadzą nowoczesny tryb życia, z dostępem do różnych udogodnień

🌳 Warstwy roślinności w lasach liściastych i mieszanych:

  1. 🍂 Warstwa ściółki

    • leży bezpośrednio na ziemi

    • tworzą ją szczątki roślin i zwierząt

    • przykładowe zwierzę: mysz leśna

  2. 🌿 Warstwa runa leśnego

    • niskie rośliny, np. borówki i grzyby

  3. 🌾 Warstwa podszytu (do 4–5 m)

    • rosną tu krzewy (np. kruszyna) i młode drzewa

  4. 🌲 Warstwa koron drzew (do 40 m)

    • gęste korony zatrzymują światło słoneczne

    • mieszkają tu ptaki, np. dzięcioł duży

🌳 Roślinność:

  • lasy liściaste: dąb, buk, klon

  • lasy mieszane: liściaste + iglaste (np. świerk, sosna)

To strefa, którą dobrze znamy – występuje również w Polsce! 🇵🇱

Krajobrazy świata - Sawanna

🌾 kraina traw i wielkich zwierząt

🌍 Gdzie występuje?
Sawanny rozciągają się między wilgotnymi lasami równikowymi a pustyniami – m.in. w Afryce, Ameryce Południowej i Australii.

🌦️ Klimat:

  • 🌧️ Dwie pory roku: pora sucha i pora deszczowa

  • 🌡️ Wysoka temperatura przez cały rok

  • 🌦️ Więcej opadów w pobliżu lasów, mniej w stronę pustyń

🌿 Roślinność sawanny:

  • 🌳 Drzewa odporne na suszę, np. baobaby, akacje

  • 🌾 Trawy, takie jak ostnice, pokrywają rozległe obszary

  • Rośliny mają rozbudowane korzenie i potrafią przetrwać suszę – część nadziemna rośliny usycha w porze suchej

🦓 Zwierzęta sawanny:

  • 🌟 Sawanna to królestwo wielkich stad ssaków roślinożernych:

    • słonie, żyrafy, antylopy, zebry

  • 🦁 Drapieżniki (np. lwy, lamparty) polują na sawannach

👨‍🌾 Ludność i życie codzienne:

  • Ludzie żyjący na sawannie zajmują się:

    • 🌾 uprawą ziemi

    • 🐄 hodowlą zwierząt

  • W niektórych regionach prowadzą koczowniczy tryb życia – przemieszczają się w poszukiwaniu pastwisk dla zwierząt

Sawanna to jedno z najbardziej charakterystycznych miejsc na Ziemi – tętniące życiem, zmieniające się wraz z porami roku i pełne niesamowitych krajobrazów! 🌅

Krajobrazy świata - Step

🌾bezkresne trawiaste równiny

🌍 Gdzie występuje?
Stepy rozciągają się na ogromnych terenach Azji, Ameryki Północnej i Europy Wschodniej – np. w Kazachstanie, na Ukrainie, w Mongolii.

🌦️ Klimat:

  • 🌼 Cztery pory roku: wiosna, lato, jesień i zima

  • 🌡️ Duże różnice temperatury – bardzo gorące lata i mroźne zimy

  • 🌧️ Mało opadów – panuje tam raczej suchy klimat

🌿 Roślinność stepów:

  • 🚫 Brak drzew

  • 🌾 Dominują trawy, np. kostrzewa i ostnica

  • 🌱 Rośliny przystosowane do suszy i mrozów:

    • Rozbudowane korzenie, które sięgają głęboko po wodę

    • Usychające części nadziemne w czasie trudnych warunków

🦔 Zwierzęta stepów:

  • 🐿️ Małe ssaki, które chronią się przed gorącem i zimnem w norach – np. susły, bobaki

  • 🦅 Spotykane są też drapieżniki, np. ptaki drapieżne

👨‍🌾 Ludność i życie na stepach:

  • 🚶‍♂️ Część ludzi prowadzi koczowniczy tryb życia – przemieszczają się z miejsca na miejsce

  • 🐪 Hodują zwierzęta dobrze przystosowane do życia w suchym klimacie:

    • konie, owce, wielbłądy dwugarbne

Stepy to wyjątkowe tereny – ogromne, otwarte przestrzenie, w których życie wymaga sprytu, wytrzymałości i przystosowania się do trudnych warunków. 🌍🌬️

Krajobrazy świata - Krajobrazy pustyni gorącej i pustyni lodowej

🌵 Czym są pustynie?

Pustynie to obszary bardzo suche lub bardzo zimne, na których prawie nie rośnie roślinność, ponieważ warunki życia są wyjątkowo trudne.

Pustynie – gorące i lodowe – to miejsca, gdzie przetrwanie wymaga niezwykłych przystosowań. A mimo to żyją tam niesamowite zwierzęta i rośliny! 🌍💫

Wyróżniamy dwa główne typy pustyń:

☀️ Pustynia gorąca

Znajduje się najczęściej w strefie zwrotnikowej (np. Sahara w Afryce).

🧾 Cechy pustyni gorącej:

  • 🌡️ bardzo wysokie temperatury w dzień, nawet powyżej 50°C

  • 🌙 bardzo zimne noce

  • 🌧️ prawie brak opadów

  • 🌬️ częste burze piaskowe

  • 🌵 rośliny przystosowane do suszy – np. kaktusy, opuncje

  • 🦎 zwierzęta aktywne nocą, np. fenki, skoczki pustynne, jaszczurki

❄️ Pustynia lodowa

Występuje w okolicach biegunów, np. na Antarktydzie lub w Arktyce.

🧾 Cechy pustyni lodowej:

  • ❄️ niskie temperatury przez cały rok

  • 🧊 pokrywa lodowa i śnieżna

  • 🌬️ silne wiatry

  • 🌨️ bardzo mało opadów, choć to śnieg, a nie deszcz

  • 🌱 roślinność bardzo uboga – tylko mchy i porosty

  • 🐧 zwierzęta przystosowane do zimna – np. pingwiny, niedźwiedzie polarne, foki

🌞 Czym jest dzień polarny?

To czas w roku, kiedy Słońce świeci przez całą dobę, nie zachodzi nawet na chwilę – występuje np. latem w Arktyce i Antarktyce.

🌙 Czym jest noc polarna?

To okres, kiedy Słońce w ogóle nie wschodzi – przez całą dobę jest ciemno. Występuje np. zimą w strefach podbiegunowych.

tabelka porównująca pustynię gorącą i pustynię lodową

🔎 Kategoria🌵 Pustynia gorąca❄️ Pustynia lodowa
🌡️ KlimatMało opadów, bardzo wysokie temperatury w dzień, duże różnice temperatur dzień/nocStałe ujemne temperatury, bardzo mało opadów (głównie śnieg)
🌱 RoślinnośćSkąpa, oazy, kaktusy, tamaryszkiBrak roślinności lub tylko porosty
🐾 ZwierzętaWielbłąd jednogarbny, skoczek pustynnyPingwiny, niedźwiedzie polarne, foki
🏠 BudownictwoDomy z kamienia i gliny w oazachBrak stałego budownictwa, tylko stacje naukowe
👨‍🌾 Zajęcia mieszkańcówHodowla wielbłądów, owiec, kóz; uprawa w oazachBrak stałych mieszkańców; badania naukowe

Krajobrazy świata - KRAJOBRAZ ŚRÓDZIEMNOMORSKI

🌞 Śródziemnomorski klimat i codzienność

🔎 Kategoria🌞 Krajobraz śródziemnomorski
🌡️ KlimatWysoka temperatura powietrza, niskie opady latem, łagodna i deszczowa zima
🌱 RoślinnośćMakia – gęste zarośla wiecznie zielonych krzewów (oleandry, jałowce, wawrzyny) i niskich drzew (cyprysy, dęby, sosny pinii)
👨‍🌾 Ludność – zajęciaTurystyka, rolnictwo, uprawa winorośli, drzew oliwnych i cytrusów
🏠 BudownictwoDomy z kamienia z czerwonymi dachówkami, zwarta zabudowa z wąskimi uliczkami

Krajobrazy świata - KRAJOBRAZ TAJGI I TUNDRY

❄️ życie na dalekiej północy

🌍 Element krajobrazu🌲 Tajga❄️ Tundra
🌡️ Klimat – Krótkie lato
– Długa, mroźna zima
– Występowanie wieloletniej zmarzliny		 – Krótkie lato
– Długa, mroźna zima
– Występowanie wieloletniej zmarzliny
– Dni i noce polarne
🌿 Roślinność – Lasy iglaste
– Świerk, sosna, jodła, modrzew		 – Mchy, trawy, krzewinki
– Karłowate drzewa
🐾 Zwierzęta – Duże ssaki: łosie, wilki, niedźwiedzie brunatne, rosomaki – Małe ssaki: lemingi, lisy polarne
👥 Ludność i budownictwo – Jakuci
– Domy z drewna (często na palach)
– Hodowla reniferów, koni
– Połów ryb, myślistwo		 – Inuici
– Myślistwo, połów ryb, hodowla reniferów
– Dawniej budowali igloo ze śniegu

Krajobrazy świata - KRAJOBRAZ WYSOKOGÓRSKI HIMALAJÓW

🏔️ piętra roślinności i ich cechy

🌄 Piętro🌿 Roślinność🐾 Przykładowe zwierzęta
🌳 Piętro wiecznie zielonych lasówDamarzyki, bambusy, figowceTygrysy, makaki, niedźwiedzie himalajskie
🍂 Piętro lasów liściastychDęby, klony, magnolie, różanecznikiPanda mała
🌲 Piętro lasów iglastychJodły, sosny, cedry, świerki–
🌿 Piętro krzewówRóżaneczniki, jałowce, karłowate brzozy–
🌾 Piętro górskich łąkTrawy, zioła, krzewinki–
❄️ Piętro śnieżneBrak roślin, tylko mchy i porosty w niższych partiach–

geografia klasa 5 - Krajobrazy świata

Przykładowe zestawienia zadań

Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.

Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ