GEOGRAFIA KLASA V DZIAŁ IV. KRAJOBRAZY ŚWIATA

POJĘCIA - POGODA, KLIMAT, KLIMATOGRAM

Czym jest pogoda?

Pogoda to stan atmosfery w określonym miejscu i czasie.

Do składników pogody zaliczamy:

– temperaturę powietrza,

– zachmurzenie,

– opady atmosferyczne,

– osady atmosferyczne,

– ciśnienie atmosferyczne,

– kierunek i prędkość wiatru.

Czym jest klimat?

Klimat to warunki pogodowe występujące na danym obszarze w ciągu roku i powtarzające się w kolejnych latach.

Czym jest klimatogram?

To wykres przedstawiający dane dotyczące konkretnego miejsca np. danego miasta.

Jakie elementy zawiera klimatogram?

Klimatogram przedstawia: temperaturę powietrza, opady w poszczególnych miesiącach w roku.

STREFY KLIMATYCZNE

Czym są strefy klimatyczne?

Obszary o podobnych cechach klimatu tworzą pasy rozciągające się mniej więcej wzdłuż równoleżników. Te pasy zwane są strefami klimatycznymi.

Do czynników różnicujących klimat w obrębie każdej strefy klimatycznej zalicza się ukształtowanie powierzchni oraz odległość od mórz i oceanów.

Układ stref krajobrazowych na półkuli północnej

Strefy krajobrazowe tworzą pasy w kierunku od równika do biegunów.

(Równik) wilgotne lasy równikowe – sawanny – pustynie gorące – roślinność śródziemnomorska – lasy liściaste, mieszane i stepy – tajga – tundra – pustynie lodowe (biegun północny)

Strefy krajobrazowe na Ziemi wyodrębniono ze względu na występowanie charakterystycznej roślinności.

STREFA WILGOTNYCH LASÓW RÓWNIKOWYCH

W wilgotnych lasach równikowych nie występują pory roku, dlatego, że przez cały rok występuje tam duża ilość opadów i wysoka temperatura powietrza.

Do ludzi żyjących w strefie wilgotnych lasów równikowych należą Indianie żyjący na Nizinie Amazonki i Pigmeje zamieszkujący Kotlinę Konga.

Miejsca pod pola uprawne uzyskuje się przez wypalanie roślinności a domy buduje się o lekkiej drewnianej konstrukcji.

W  takim lesie jak np. puszcza amazońska, występuje kilka warstw roślinności i bardzo dużo różnych gatunków zwierząt.

Warstwa krzewów i runa

Rosną tu młode drzewa i cieniolubne rośliny np. helikonia.

Warstwa drzew o wysokości od 5 do 20 metrów

Rosną tu kakaowce między pniami i gałęziami wyższych drzew. Ze zwierząt występują np.: tukan, koliber

Warstwa drzew o wysokości 30-40 metrów

Korony drzew tworzą bardzo zwartą warstwę, przez którą przenika niewiele światła. Na pniach i gałęziach rosną mniejsze rośliny, np. storczyki.

Ze zwierząt występuje np.: czepiak

Warstwa pojedynczych drzew o wysokości od 50 do 70 metrów

Korony drzew nie tworzą zwartej warstwy. Do takich drzew należy drzewo kapokowe. Do zwierząt, które tak wysoko występują należy np. wyjec

STREFA LASÓW LIŚCIASTYCH I MIESZANYCH

Lasy liściaste i mieszane rosną w strefie klimatów umiarkowanych, w której występują cztery pory roku tj.: wiosna, lato, jesień i zima.

W miarę oddalania się od wybrzeży w głąb lądu zimy są coraz chłodniejsze a lata coraz cieplejsze.

Mieszkańcy tej strefy zamieszkują głównie miasta. Żyją w murowanych i ogrzewanych domach.

W lasach liściastych i mieszanych wyróżniamy kilka warstw roślinności.

W lasach strefy umiarkowanej występują cztery warstwy:

Warstwa ściółki

Znajduje się bezpośrednio na glebie. Tworzą ją szczątki roślin i zwierząt np. mysz leśna

Warstwa runa leśnego

Znajduje się przy ziemi. Tworzą ją niskie rośliny np. borówki i grzyby.

Warstwa podszytu sięga do wysokości ok. 4-5 metrów

W tej warstwie rosną krzewy np. kruszyna i młode drzewa.

Warstwa koron drzew sięgających do 40 metrów

Korony drzew zatrzymują światło słoneczne. W tej warstwie można spotkać np. dzięcioła dużego.

SAWANNA

Klimat:

– występują dwie pory roku: sucha i deszczowa

– wysoka temperatura powietrza przez cały rok

– opady niższe w sąsiedztwie pustyń, a wyższe w pobliżu lasów równikowych

Rośliny na sawannie:

– baobaby, akacje

– rozległe tereny porośnięte trawą (np. ostnice), rośliny przystosowane do suszy (rozbudowane systemy korzeniowe, okresowe usychanie części nadziemnych rośliny)

Zwierzęta na sawannie:

– stada dużych ssaków roślinożernych np. żyraf, słoni, antylop

Ludność

– zajmują się głównie uprawą ziemi i hodowlą zwierząt

STEP

Klimat:

– występują cztery pory roku: wiosna, lato, jesień, zima

– duża różnica temperatury powietrza między latem a zimą

– niewielkie opady

Rośliny na stepach:

– brak drzew

– ograniczony rozwój roślin przez suszę (rozbudowane systemy korzeniowe, okresowe usychanie części nadziemnych rośliny) i ujemną temperaturę zimą

– rozległe obszary porośnięte trawą

Zwierzęta na stepach:

Małe ssaki mieszkające w norach, np. susły lub bobaki

Ludność:

– część mieszkańców stepów prowadzi koczowniczy tryb życia. Hodują też konie, owce i wielbłądy dwugarbne

KRAJOBRAZY PUSTYNI GORĄCEJ I PUSTYNI LODOWEJ

Czym są pustynie?

Pustynie to obszary, na których roślinność jest uboga lub w ogóle nie występuje. Dzieje się tak, dlatego że występuje tam bardzo mało opadów lub ujemne temperatury powietrza utrzymujące się przez cały rok.

Czym jest dzień polarny?

To czas w ciągu roku, w którym Słońce nie zachodzi dobę lub dłużej.

Czym jest noc polarna?

To okres gdzie Słońce nie wschodzi dobę lub dłużej.

PUSTYNIA GORĄCA

Klimat:

– mało opadów

– wysoka temperatura powietrza przez cały rok

– duże różnice temperatury powietrza między dniem a nocą

Roślinność:

– uboga roślinność

– występowanie oaz

– kaktusy

– tamaryszki

Zwierzęta:

– zwierzęta przystosowane do wysokich temperatur powietrza i do suszy, np. wielbłąd jednogarbny, skoczek pustynny

Budownictwo:

– w oazach domy z kamienia i gliny

Zajęcia mieszkańców: hodowla zwierząt np. wielbłądów, owiec, kóz, uprawa ziemi w oazach

PUSTYNIA LODOWA

Klimat:

– niewielkie opady

– temperatura powietrza poniżej „0” stopni przez niemal cały rok

– występowanie dni i nocy polarnych

Roślinność:

– tylko  na wybrzeżach

– prawie wyłącznie mchy i porosty

Zwierzęta:

– zwierzęta głównie te żyjące w oceanach np. wieloryb lub foki oraz ptaki np. pingwiny

Budownictwo i zajęcia mieszkańców:

– ludzie nie osiedlają się na stałe

KRAJOBRAZ ŚRÓDZIEMNOMORSKI

Klimat:

– wysoka temperatura powietrza

– niskie opady w czasie lata

– łagodna i deszczowa zima

Roślinność:

– makia czyli gęste zarośla wiecznie zielonych krzewów (oleandry, jałowce, wawrzyny) i niskich drzew (cyprysy, dęby, sosny pinii)

Ludność:

– zajmuje się turystyką

– rolnictwem

– uprawą winorośli, drzew oliwnych i cytrusów

Budownictwo:

– domy z kamienia z dachami pokrytymi czerwonymi ceramicznymi dachówkami

– zwarta budowa z wąskimi uliczkami w starszych częściach miast

KRAJOBRAZ TAJGI I TUNDRY

TAJGA

Klimat:

– krótkie lato

– długa, mroźna zima

– występowanie wieloletniej zmarzliny

Roślinność:

– lasy iglaste

– świerk

– sosna

– jodła

– modrzew

Zwierzęta:

– wiele gatunków dużych ssaków np. łosie, wilki, niedźwiedzie brunatne, rosomak

Budowle i ludzie:

W tajdze żyją ludy – Jakuci

– domy z drewna, często na palach

– hodowla reniferów lub koni

– połów ryb

– myślistwo

TUNDRA

Klimat:

– krótkie lato

– długa, mroźna zima

– występowanie wieloletniej zmarzliny

– występowanie dni i nocy polarnych

Roślinność:

– obszary leśne

– mchy

– trawy

– krzewinki

– karłowate drzewa

Zwierzęta:

– głównie mniejsze ssaki np. lemingi, lisy polarne

Ludzie:

Na obszarach najdalej położonych na północ mieszkają Inuici.

– zajmują się myślistwem, połowem ryb, hodowlą reniferów

– dawniej ze skór zwierząt wytwarzali ubrania i budowali z lodu – igloo.

KRAJOBRAZ WYSOKOGÓRSKI HIMALAJÓW

Himalaje to najwyższe góry na Ziemi. Ich krajobraz charakteryzuje się wysokogórską rzeźbą terenu i piętrowym układem roślinności.

Ludność Himalajów zajmuje się hodowlą jaków, owiec i kóz oraz rolnictwem i obsługą turystów.

PIĘTRA ROŚLINNOŚCI W HIMALAJACH

Piętro wiecznie zielonych lasów

Na tym poziomie rosną głównie rośliny charakterystyczne dla wiecznie zielonego i wilgotnego lasu, np. damarzyki, bambusy i figowce. Ze zwierząt występują np. tygrysy, makaki czy niedźwiedzie himalajskie.

Piętro lasów liściastych

Głównie lasy z drzewami dębów, klonów, magnolii i różaneczników. Ze zwierząt występuje panda mała.

Piętro lasów iglastych

Tworzą lasy z udziałem jodeł, sosen, cedrów i świerków.

Piętro krzewów

Na tym poziomie rosną różaneczniki, jałowce i karłowate brzozy

Piętro górskich łąk

Głównie niskie rośliny takie jak: trawy, zioła czy krzewinki ze względu na surowe warunki klimatyczne.

Piętro śnieżne

Występują tu lodowce górskie. Stoki i granie pozbawione są roślin. W dolnej części rosną mchy i porosty.

ĆWICZENIA - SPRAWDŹ WIEDZĘ PRZED SPRAWDZIANEM

Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.

Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ