Ameryka Północna i Południowa – poznaj dwa niezwykłe kontynenty

Ameryka Północna i Południowa to kontynenty pełne kontrastów, które zachwycają różnorodnością przyrody, klimatu i kultur. W tym dziale uczniowie odkryją wyjątkowe krajobrazy – od lodowców Alaski, przez pustynie, dżungle Amazonii, aż po Andy i wielkie miasta. Co więcej, dowiedzą się, jak ludzie żyją w tych regionach, jak wykorzystują zasoby przyrody i jak kultura rdzennych ludów miesza się z wpływami europejskimi i afrykańskimi. Dzięki temu lepiej zrozumiemy, dlaczego Ameryki są tak ważne dla gospodarki, środowiska i historii świata.

Ameryka Północna i Południowa

🌎 Środowisko przyrodnicze Ameryki Północnej i Południowej

Ameryka Północna i Południowa to kontynenty o ogromnym zróżnicowaniu środowiska naturalnego. Różnią się zarówno wielkością, jak i ukształtowaniem terenu, liczbą ludności czy dominującymi krajobrazami. Zobacz porównanie podstawowych informacji:

🌎 Ameryka Północna🌎 Ameryka Południowa
📏 Zajmuje obszar 24,2 mln km²📏 Zajmuje obszar 17,8 mln km²
🏝️ 17% powierzchni stanowią wyspy🌊 1/3 powierzchni zajmuje dorzecze Amazonki
🧊 Największa wyspa – Grenlandia (2,2 mln km²)🌳 Nizina Amazonki pokryta jest największym wilgotnym lasem równikowym na Ziemi
👥 Liczba mieszkańców: ok. 592 mln👥 Liczba mieszkańców: ok. 430 mln
🇺🇸 USA – najpotężniejsze gospodarczo państwo świata🇧🇷 Największe państwo kontynentu: Brazylia

🏔️ Ukształtowanie terenu Ameryki Północnej i Południowej

Układ form terenu w obu Amerykach ma charakter południkowy – główne pasma górskie, niziny i wyżyny ciągną się z północy na południe.

🏞️ Góry na zachodzie kontynentów

🌄 Ameryka Północna:

  • Kordyliery – potężny system górski w zachodniej części kontynentu

  • ⛰️ Najwyższy szczyt: Denali (6190 m n.p.m.)

🌄 Ameryka Południowa:

  • Andy – najdłuższy łańcuch górski na Ziemi

  • ⛰️ Najwyższy szczyt: Aconcagua (6962 m n.p.m.)

🌾 Równiny i niziny w centrum kontynentów

🟩 Ameryka Północna:

  • Wielkie Równiny

  • Niziny Wewnętrzne

  • Nizina Zatokowa

🟩 Ameryka Południowa:

  • Nizina Orinoko

  • Nizina Amazonki

  • Nizina La Platy

🏜️ Stare góry i wyżyny na wschodzie

⛰️ Ameryka Północna:

  • Appalachy – stare góry o łagodnych kształtach

⛰️ Ameryka Południowa:

  • Wyżyna Gujańska

  • Wyżyna Brazylijska

  • Wyżyna Patagońska

🌊 Rzeki Ameryki Północnej i Południowej

🌎 Rzeki Ameryki Północnej🌎 Rzeki Ameryki Południowej
MackenzieAmazonka
MissisipiParana
MissouriSão Francisco
PlatteUrugwaj
Green RiverOrinoko
KolumbiaMagdalena
OttawaParnaiba

☀️🌧️ Strefy klimatyczne Ameryki

Ameryka Północna i Południowa znajdują się w zasięgu wszystkich stref klimatycznych, co sprawia, że kontynenty te mają bardzo zróżnicowany klimat. Na klimat Ameryk wpływają:

  • 🧭 Rozciągłość południkowa (od bieguna aż po równik)

  • ⛰️ Rzeźba terenu (góry, niziny)

  • 🌊 Prądy morskie – zimne i ciepłe

  • 💨 Swobodny przepływ mas powietrza w kierunku północ-południe

  • 🌪️ Zjawiska ekstremalne – np. tornada i cyklony tropikalne

🌬️ Rola prądów morskich

  • Zachodnie wybrzeża – pod wpływem zimnych prądów morskich (mało opadów, pustynie)

  • Wschodnie wybrzeża – pod wpływem ciepłych prądów morskich (więcej opadów)

🌎 Strefy klimatyczne Ameryki

🧊 Strefa klimatów okołobiegunowych:

  • polarny

  • subpolarny

🌡️ Strefa klimatów umiarkowanych:

  • odmiany chłodne: morski, przejściowy, kontynentalny

  • odmiany ciepłe: morski, przejściowy, kontynentalny, kontynentalny suchy

☀️ Strefa klimatów podzwrotnikowych:

  • morski (śródziemnomorski)

  • kontynentalny

  • suchy i skrajnie suchy

🏜️ Strefa klimatów zwrotnikowych:

  • wilgotny

  • suchy

  • skrajnie suchy

🌴 Strefa klimatów równikowych:

  • równikowy wilgotny

  • podrównikowy

⛰️ Klimaty astrefowe:

  • górski

Tornada i cyklony tropikalne w Ameryce Północnej

🌪️ Jak powstają cyklony tropikalne?

Cyklony tropikalne tworzą się nad silnie nagrzanymi wodami oceanicznymi w strefie międzyzwrotnikowej. Warunki sprzyjające ich powstaniu:

  • temperatura wody musi przekraczać 25°C,

  • woda cieplejsza niż powietrze nad nią,

  • parująca woda unosi się i zaczyna się kręcić, tworząc olbrzymi wir powietrza.

🔍 Budowa cyklonu tropikalnego

Cyklon tropikalny przypomina gigantyczny wir powietrzny. Ma charakterystyczną budowę:

  • 🌀 Oko cyklonu – spokojna część w centrum (średnica ok. 20–30 km):

    • brak opadów

    • słaby wiatr

    • prawie bezchmurne niebo

  • 🌩️ Strefa wokół oka – to tutaj występują:

    • potężne burze i ulewy

    • bardzo silne wiatry, nawet do 300 km/h

  • 💨 Różnica ciśnienia między centrum a skrajem cyklonu sprawia, że powietrze krąży z ogromną prędkością.

💥 Skutki cyklonów tropikalnych (skala 1–5)

  • 🧍‍♂️ Ofiary w ludziach

  • 🏚️ Olbrzymie szkody materialne – dziesiątki miliardów dolarów strat

  • 🌊 Powodzie, podtopienia, fale sztormowe

  • 🌾 Zniszczenia w rolnictwie – uprawy, infrastruktura

Na rozmiar szkód wpływają:

  • prędkość i siła wiatru,

  • długość trwania cyklonu,

  • intensywność opadów,

  • miejsce uderzenia (gęsto zaludnione obszary = większe straty).

📌 Ciekawostka: W USA cyklony tropikalne nazywane są huraganami, a na zachodnim Pacyfiku – tajfunami.

🌪️ Skala siły cyklonów tropikalnych i ich skutki

🌪️ Kategoria🔍 Potencjalne zniszczenia
1Zniszczenia spowodowane głównie przez niezabezpieczone przedmioty (np. gałęzie drzew), niewielkie lokalne przybrzeżne podtopienia
2Zniszczenia dachów, drzwi i okien, uszkodzenia roślinności, podtopienia w portach i marinach
3Nieznaczne uszkodzenia mniejszych budynków, możliwe podtopienia w głębi lądu
4Zniszczenia ścian budynków, możliwe zerwane dachy, duża erozja nadbrzeża, możliwe podtopienia znacznych obszarów w głębi lądu
5Całkowite zniszczenie budynków o słabszej konstrukcji, powodzie o dużym zasięgu

Tornada – trąby powietrzne w Ameryce Północnej

🔍 Jak powstają tornada?

Tornado, nazywane też trąbą powietrzną, powstaje wtedy, gdy:

  • gorące i wilgotne powietrze znad Zatoki Meksykańskiej
    spotka się z

  • zimnym i suchym powietrzem znad Gór Skalistych.

🌡️💨 Różnice temperatur i ciśnień powodują silne prądy powietrzne.
📉 Między środkiem tornada a jego brzegiem występuje bardzo duża różnica ciśnienia, co wywołuje wiatr o ogromnej sile – nawet ponad 1400 km/h!

👁️ Jak wygląda tornado?

Tornado przypomina lejowaty wir, którego:

  • górna część sięga chmur burzowych i towarzyszą jej wyładowania atmosferyczne ⚡

  • dolna część otoczona jest chmurą pyłu, kurzu i porwanych odłamków 🪵🧱

  • w USA przeciętna średnica tornada to ok. 150 metrów

💥 Skutki tornad

Siła tornada oceniana jest według skali EF (od EF0 do EF5).

🌪️ Skala EF🏚️ Skutki tornad
EF0lekkie – uszkodzenia dachów
EF1–EF2umiarkowane – zrywane dachy, uszkodzenia domów
EF3znaczne – wyrywane drzewa z korzeniami
EF4ciężkie – uszkodzenia dużych budynków
EF5druzgocące – domy zrównane z ziemią, zniszczenia fundamentów

Amazonia – zielone płuca Ziemi

🌊 Amazonka – największa rzeka Ameryki Południowej

Amazonka to najdłuższa i największa pod względem objętości wody rzeka Ameryki Południowej. Jej największe dopływy to:
➡️ Xingu, Tapajos, Madeira, Purus, Jurua, Ukajali, Putumayo, Japura, Rio Negro, Trombetas, Paru.

🌿 Środowisko przyrodnicze Amazonii

  • Dominują wilgotne lasy równikowe (selwa) – związane z klimatem równikowym wybitnie wilgotnym.

  • Nie występuje tu wyraźne zróżnicowanie pór roku.

  • Amazonia charakteryzuje się ogromną różnorodnością roślin i zwierząt.

🌳 Piętrowość wilgotnego lasu równikowego

  • Piętro wysokich drzew – żyją tu ptaki i motyle

  • Piętro drzew średnich – zamieszkują je owady, drobne ssaki i ptaki

  • Piętro drzew niskich – oplecione lianami, które wykorzystują cięższe zwierzęta

  • Piętro krzewów i runa – paprocie, mchy i cieniolubne rośliny; tu żyją termity, mrówki, duże ssaki

🐆 Fauna i flora Amazonii

Na 100 m² można znaleźć nawet:

  • 700 gatunków drzew 🌲

  • 125 ssaków 🐒

  • 400 ptaków 🦜

  • 100 gadów 🐍

  • 60 płazów 🐸

  • 150 motyli 🦋

Wybrane gatunki:

  • Rośliny: Heliconia, storczyki, drzewa kapokowe, mahoniowce

  • Zwierzęta: piranie, nietoperze, małpy (np. czarnogłowa), jaguary, anakondy, lamparty

⚒️ Gospodarcze wykorzystanie Amazonii

  • 🌿 Pozyskiwanie kauczuku

  • ⛏️ Wydobycie surowców (ropa, diamenty, złoto)

  • 🌲 Wycinka drzew (mahoniowiec, palisandrowiec)

  • 🌾 Wypalanie lasów pod uprawę soi i hodowlę bydła

❌ Negatywne skutki działalności człowieka

  • 🌍 Utrata bioróżnorodności – spadek liczby gatunków roślin i zwierząt

  • 💨 Zwiększenie emisji CO₂ przez wypalanie lasów

  • 🌱 Erozja gleby i zaburzenia obiegu wody

  • 🏕️ Przesiedlenia ludności rdzennej

  • ⚠️ Amazonia straciła już ok. 20% powierzchni – do 2050 r. może zniknąć aż 40%

Ludność Ameryki

👥 Skład etniczny ludności

W Ameryce żyją przedstawiciele różnych ras i grup etnicznych:

  • 🧔 Rasa biała

  • 👩🏾 Rasa czarna

  • 👨🏼‍🦲 Rasa żółta (azjatycka)

  • 🧕 Odmiany mieszane:

    • Metysi – potomkowie Indian i Europejczyków

    • Mulaci – potomkowie rasy białej i czarnej

    • Zambo – potomkowie rasy czarnej i Indian

🌐 Skąd takie zróżnicowanie?

Zróżnicowanie etniczne Ameryk wynika z:

  • migracji ludności z różnych stron świata 🌍

  • wymieszania kultur i zwyczajów

  • kolonizacji kontynentu przez Europejczyków

  • nieprzyjmowania kultury rdzennych mieszkańców, lecz wprowadzania własnych tradycji

👶 Liczba ludności Ameryk

  • 🕰️ Przed Kolumbem: ok. 30 milionów ludzi

  • 📈 Obecnie: ponad 1 miliard mieszkańców

➡️ Powody wzrostu:

  • masowe migracje z Europy

  • wysoki przyrost naturalny

🏕️ Dlaczego wielu Indian nie chce opuszczać rezerwatów?

  • 🛖 Silne przywiązanie do kultury plemiennej

  • 🧩 Trudności w przystosowaniu się do życia w dużych miastach

  • 📦 Wsparcie z zewnątrz (pomoc socjalna, charytatywna)

  • 🧭 Chęć zachowania tożsamości i tradycji

❌ Dlaczego zanika kultura rdzennych mieszkańców?

  • ⚔️ Wyniszczanie Indian podczas kolonizacji

  • 🏞️ Wypieranie ich z tradycyjnych terenów

  • 🎄 Przejęcie elementów kultury europejskiej (np. święta)

  • 🏭 Zastąpienie przedmiotów codziennego użytku przez produkcję przemysłową

  • ✍️ Rozwój nowych umiejętności (czytanie, pisanie) – stopniowe odchodzenie od dawnych zwyczajów

🎥 Film dokumentalny: „Indianie Ameryki Północnej”

 

👉 Jeśli chcesz obejrzeć film w nowej karcie, kliknij tutaj.

Urbanizacja w Ameryce

📌 Co to jest urbanizacja?

Urbanizacja to proces rozwoju miast, który obejmuje:
✔️ wzrost liczby ludności miejskiej
✔️ powstawanie nowych miast
✔️ powiększanie istniejących ośrodków miejskich

🌍 Fale migracji do Ameryki

Urbanizacja wiąże się z wielkimi falami migracji:

  1. Pierwsza fala – ludność pochodzenia azjatyckiego (Indianie, Aleuci, Inuici – rdzenni mieszkańcy)

  2. Druga fala – Europejczycy po odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba

  3. Trzecia fala – przymusowy przywóz niewolników z Afryki

  4. Współcześnie – imigranci ze wszystkich kontynentów

🧭 Rozmieszczenie ludności

🔸 Ludność Ameryki rozmieszczona jest nierównomiernie, a wpływ mają na to:

  • 🌱 warunki przyrodnicze

  • 💼 rozwój gospodarczy

  • 🧭 historia zasiedlenia

📌 Najwięcej ludzi mieszka:

  • na wybrzeżach Atlantyku i w rejonie Wielkich Jezior

  • w strefach umiarkowanego klimatu i nizin

📌 Najmniej ludzi mieszka:

  • na Grenlandii, w Patagonii, w Amazonii i wysokich partiach gór

🏘️ Rozwój miast i aglomeracji

📌 Co to jest aglomeracja?

To duże miasto wraz z okolicznymi, mniejszymi miejscowościami, które z nim współpracują.

🔹 Przykłady aglomeracji 10+ milionowych:

  • Meksyk 🇲🇽

  • Nowy Jork 🇺🇸

  • Los Angeles 🇺🇸

  • São Paulo 🇧🇷

  • Rio de Janeiro 🇧🇷

  • Buenos Aires 🇦🇷

🌐 Megalopolis – miasta giganty

Megalopolis to połączone aglomeracje miejskie tworzące jeden wielki obszar zurbanizowany.

📍 Cechy megalopolis:

  • duża liczba ludności

  • wysoka i gęsta zabudowa

  • rozwinięta sieć autostrad i metra 🚇

📌 Największe megalopolis Ameryki:

  • BosWash (Boston–Waszyngton, 50 mln mieszkańców)

  • Południowa Kalifornia (Los Angeles–San Francisco, 30 mln)

  • ChiPitts (Chicago, Detroit, Pittsburgh – 30 mln)

  • Brazylijskie (São Paulo + Rio de Janeiro – 30 mln)

🚧 Dzielnice nędzy: slumsy, fawelki i barriady

Nazwy zależnie od kraju:

  • slumsy – Stany Zjednoczone

  • fawelki – Brazylia

  • barriadas – Peru

⚠️ Przyczyny powstawania:

  • szybki rozwój miast

  • napływ ludności

  • bieda i bezrobocie

  • brak mieszkań i planowania

  • konflikty i klęski żywiołowe

🔥 Problemy mieszkańców:

  • brak wody i kanalizacji 🚱

  • przestępczość i narkomania

  • brak szkół i lekarzy

  • prowizoryczne domy bez zezwoleń

  • duża liczba chorób i bezrobocie

Kanada – podstawowe informacje

🌊 Oceany oblewające Kanadę

Kanadę oblewają aż trzy oceany:

  • 🌊 Ocean Spokojny (od zachodu)

  • 🌊 Ocean Atlantycki (od wschodu)

  • ❄️ Ocean Arktyczny (od północy)

🌍 Z kim graniczy Kanada?

  • 🗺️ Granica lądowa: tylko ze Stanami Zjednoczonymi – to najdłuższa granica lądowa na świecie!

  • 🌊 Granice morskie:

    • z Danią (Grenlandia) na północy

    • z Francją (terytoria zamorskie) na wschodzie

🌾 Rolnictwo w Kanadzie

📌 Najlepsze obszary do uprawy:

👉 Południowa i południowo-wschodnia część Kanady – tu znajdują się najżyźniejsze gleby i klimat sprzyjający rolnictwu.

🌱 Uprawia się tam:

  • pszenicę 🍞

  • jęczmień 🌾

  • owies

  • ziemniaki 🥔

  • buraki cukrowe

👉 Południowo-środkowa część Kanady – to teren prerii, idealny do hodowli zwierząt:

  • bydła 🐄

  • owiec 🐑

  • trzody chlewnej 🐖

🚜 Czym są farmy?

Farma to duże gospodarstwo rolne – typowe dla Kanady.

📍 Cechy farm:

  • średnio ok. 200 hektarów

  • zwykle produkują jeden rodzaj towaru

  • wykorzystują nowoczesne maszyny (np. kombajny)

  • nastawione na sprzedaż produktów, a nie tylko na potrzeby właściciela

🌲 Granica lasów w Kanadzie

Granica lasów w zachodniej Kanadzie przesuwa się na północ, ponieważ:

  • wpływ mają zimne i ciepłe prądy morskie 🌊

  • dodatkowo oddziałuje rzeźba terenu – góry i doliny modyfikują klimat i rozmieszczenie roślinności

Stany Zjednoczone – potęga gospodarcza świata

💻 Dolina Krzemowa (Silicon Valley)

To pierwszy na świecie ośrodek high-tech (technopolia). Nazwa miejsca nawiązuje do krzemu – minerału wykorzystywanego np. do produkcji procesorów komputerowych.

JAKIE CZYNNIKI MIAŁY WPŁYW NA ROZWÓJ DOLINY KRZEMOWEJ?

– położenie w pobliżu uniwersytetów i centrów badawczych;

– wysoko wykwalifikowana kadra pracownicza;

– duża liczba bogatych i nieobawiających się ryzyka inwestorów.

ŚWIATOWE FIRMY, KTÓRE SWOJE SIEDZIBY MAJĄ W DOLINIE KRZEMOWEJ

– Apple,

– Cisco Systems,

– eBay,

– Facebook,

– Google,

– Hewlett-Packard,

– Intel,

– Symantec,

– Yahoo.

NOWOCZESNA GOSPODARKA OPARTA NA WIEDZY (GOW)

GOW – z ang. knowledge-based economy

Do rozwoju przemysłu high-tech i najnowocześniejszych rozwiązań technologicznych wykorzystuje się badania naukowe, dzięki którym bardzo szybko rozwija się wiele działów amerykańskiej gospodarki.

Kluczowe działy przemysłu i usług:

– usługi telekomunikacyjne;

– usługi edukacyjne;

– usługi naukowo-badawcze;

– usługi finansowe.

MARNOWANIE ŻYWNOŚCI - PROBLEM STANÓW ZJEDNOCZONYCH

W Stanach Zjednoczonych każdego roku marnuje się około 60 milionów ton żywności (ok. 160 mld USD).

Dużą produkcję żywności umożliwiają m.in.:

– postępująca mechanizacja i chemizacja rolnictwa;

– wprowadzanie odpornych na choroby i szkodniki oraz bardziej wydajnych gatunków roślin modyfikowany genetycznie;

– komputeryzacja i automatyzacja przetwórstwa artykułów spożywczych.

CO JEST PRZYCZYNĄ MARNOWANIA ŻYWNOŚCI W STANACH ZJEDNOCZONYCH?

– niskie ceny,

– łatwy i stały dostęp do żywności,

– tanie jedzenie pakowane w ogromne opakowania w promocyjnych cenach, które nie jest zjadane i trafia na śmietnik,

– większość jedzenia nawet nie jest otwierana tylko wyrzucana z powodu upływu terminu przydatności do spożycia

Ameryka Północna i Południowa

Przykładowe zestawienia zadań

Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.

Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ