Biologia klasa 6 – świat zwierząt pod lupą!

Biologia klasa 6 to nauka o różnorodności zwierząt. Uczniowie poznają budowę, sposób życia i przystosowania zwierząt bezkręgowych i kręgowych. Dowiadują się, jak funkcjonują organizmy w świecie przyrody i czym różnią się od siebie poszczególne grupy.

Na tej stronie znajdziesz tematy wyjaśnione jasno i krok po kroku – z przykładami, które pomagają lepiej zrozumieć świat zwierząt.

biologia klasa 6 - parzydełkowce

🌊 W jakim środowisku żyją parzydełkowce?

Parzydełkowce żyją wyłącznie w wodzie, głównie w morzach i oceanach. Preferują wody słone i można je spotkać np. w ciepłych rafach koralowych.

🪼 Jak zbudowane są parzydełkowce?

Parzydełkowce mają prostą, ale ciekawą budowę ciała, która umożliwia im zdobywanie pokarmu i obronę.

Element budowyOpis funkcji
Warstwa zewnętrzna nabłonkaChroni ciało z zewnątrz
Galaretowata substancjaZnajduje się między warstwami nabłonka, nadaje elastyczność
Warstwa wewnętrzna nabłonkaWyścieła wnętrze ciała, odpowiada za trawienie
Jama chłonąco-trawiącaMiejsce trawienia pokarmu
Otwór gębowyProwadzi do jamy trawiącej, służy do pobierania pokarmu
Ramiona i czułkiOtaczają otwór gębowy, pomagają chwytać ofiary

🪼 Cechy parzydełkowców

  • Żyją wyłącznie w wodzie, głównie słonej

  • Wszystkie są drapieżnikami

  • Polipy mogą żyć pojedynczo lub w koloniach

    • Kolonie są przytwierdzone do podłoża lub unoszą się w wodzie

  • Meduzy żyją pojedynczo i poruszają się dzięki skurczom ciała

  • Niektóre gatunki mają obie postacie:

    • Chełbia modra – ma postać polipa i meduzy

    • Stułbia płowa – występuje tylko jako polip

🌊 Przedstawiciele parzydełkowców

GatunekKrótki opis
Chełbia modraŻyje w słonych wodach, większość życia spędza jako meduza
Stułbia płowaSpotykana w Polsce – w rzekach i stawach, przytwierdzona do roślin
Koral szlachetnyTworzy kolonie z czerwonym wapiennym szkieletem, wygląda jak mały krzew
UkwiałyPojedyncze polipy, mają tysiące czułków z komórkami parzydełkowymi
Rafy koraloweSkładają się z twardych szkieletów martwych koralowców, tworzą ogromne kolonie w ciepłych morzach

🌍 Znaczenie parzydełkowców w przyrodzie

  • Tworzą rafy koralowe – ważne siedlisko dla wielu gatunków morskich

  • Są pokarmem dla ryb

  • Wchodzą w związki symbiotyczne z innymi zwierzętami

👩‍🔬 Znaczenie parzydełkowców dla człowieka

✅ Pozytywne:

  • Meduzy są spożywane w kuchni chińskiej i japońskiej

  • Koralowce wykorzystywane do wyrobu biżuterii

⚠️ Negatywne:

  • Niektóre gatunki mogą być groźne dla człowieka – ich parzydełka zawierają silny płyn paraliżujący

dwie formy parzydełkowców - Polip i Meduza

CechaPolipMeduza
Kształt ciałaWorkowatyParasolowaty lub dzwonkowaty
Położenie otworu gębowegoPo górnej stronie ciałaPo spodniej stronie ciała
Warstwa galaretowata między nabłonkamiCienkaBardzo gruba
Tryb życiaPrzytwierdzony do podłoża (za pomocą stopy)Unosi się swobodnie w wodzie, pływa dzięki skurczom ciała
WystępowanieŻyje pojedynczo lub w koloniachŻyje jako pojedynczy organizm

biologia klasa 6 - płazińce (zwierzęta o długim i spłaszczonym ciele)

🌍 Gdzie żyją płazińce?

  • Większość płazińców to pasożyty, które żyją wewnątrz organizmów zwierząt (np. w jelicie cienkim ssaków, ptaków).

  • Niepasożytnicze gatunki (np. wypławki) żyją głównie w środowisku wodnym – w rzekach, stawach i jeziorach.

🔍 Jak są zbudowane płazińce?

  • Mają długie, spłaszczone ciało, pokryte cienkim nabłonkiem.

  • Gatunki wolno żyjące (np. wypławki):

    • nabłonek pokryty jest rzęskami, które ułatwiają poruszanie się w wodzie

    • ich ciało często wydziela śluz, który chroni przed urazami i zmniejsza opór wody

  • Pasożytnicze płazińce (np. tasiemiec):

    • nabłonek nie ma rzęsek

    • pełni funkcję ochronną, zabezpieczając przed strawieniem przez żywiciela

🔍 Jak są zbudowane płazińce?

  • Mają długie, spłaszczone ciało, pokryte cienkim nabłonkiem.

  • Gatunki wolno żyjące (np. wypławki):

    • nabłonek pokryty jest rzęskami, które ułatwiają poruszanie się w wodzie

    • ich ciało często wydziela śluz, który chroni przed urazami i zmniejsza opór wody

  • Pasożytnicze płazińce (np. tasiemiec):

    • nabłonek nie ma rzęsek

    • pełni funkcję ochronną, zabezpieczając przed strawieniem przez żywiciela

🪱 Cechy przystosowujące płazińce do pasożytnictwa

Najbardziej znane pasożyty wśród płazińców to tasiemiec uzbrojony i tasiemiec nieuzbrojony.
Są one świetnie przystosowane do życia w ciele żywiciela – dzięki budowie ciała, zdolności do rozmnażania i szybkiemu rozwojowi.

📌 Przedstawiciele i ich cechy

🔹 Tasiemiec uzbrojony

  • Żyje w jelicie cienkim człowieka

  • Ma około 2 metry długości

  • Ciało składa się z:

    • Główki – z 4 przyssawkami i wieńcem haczyków, które pozwalają się zaczepić

    • Szyjki – wytwarza nowe człony (umożliwia wzrost)

    • Członów – bliżej główki znajdują się człony z narządami rozrodczymi, dalej – starsze człony z jajami (nawet kilkadziesiąt tysięcy jaj w jednym!)

🔹 Tasiemiec nieuzbrojony

  • Także żyje w jelicie cienkim człowieka

  • Może osiągać nawet 8 metrów długości

  • Ma cztery przyssawki, ale nie posiada haczyków na główce

🔄 Cykl rozwojowy tasiemca uzbrojonego

✅ Wymaga dwóch żywicieli:

  • Żywiciel pośredni – świnia (dla tasiemca uzbrojonego) lub krowa (dla nieuzbrojonego)

  • Żywiciel ostateczny – człowiek

Etapy cyklu:

  1. Człowiek zjada mięso świni, w którym znajdują się wągry (czyli larwy tasiemca)

  2. W jelicie cienkim z wągra rozwija się dorosła postać tasiemca

  3. Najstarsze człony z jajami odrywają się i wydostają się z organizmu z kałem

  4. Człony z jajami trafiają do środowiska, gdzie mogą być zjedzone przez świnię

  5. W organizmie świni rozwijają się nowe wągry w mięśniach

💡 Ciekawostka: Tasiemiec nie ma układu pokarmowego – wchłania gotowe substancje odżywcze całym ciałem!

⚠️ Jak zapobiegać zarażeniu tasiemcem?

Aby uchronić się przed zakażeniem pasożytem takim jak tasiemiec, warto przestrzegać kilku prostych zasad:

  • 🍽️ Jedz tylko mięso, które zostało przebadane i dopuszczone do sprzedaży

  • ❌ Unikaj surowych lub niedogotowanych potraw mięsnych (np. tatar, krwisty stek)

biologia klasa 6 - NICIENIE (ZWIERZĘTA O NITKOWATYM CIELE)

🌍 Gdzie żyją nicienie?

  • Występują we wszystkich środowiskach wodnych i lądowych

  • Wiele gatunków żyje jako pasożyty w organizmach roślin i zwierząt, w tym również u człowieka

✅ Do najczęściej spotykanych pasożytniczych nicieni należą:

  • Glista ludzka

  • Owsik ludzki

  • Włosień spiralny

🔎 Jak wyglądają nicienie?

  • Mają wydłużone, nitkowate ciało, zwężające się na końcach

  • Ich ciało pokrywa gruby oskórek, który:

    • chroni przed szkodliwym działaniem środowiska

    • zabezpiecza przed enzymami trawiennymi żywiciela

🛡️ Dzięki oskórkowi nicienie są dobrze przystosowane do życia jako pasożyty

🔎 Jak wyglądają nicienie?

  • Mają wydłużone, nitkowate ciało, zwężające się na końcach

  • Ich ciało pokrywa gruby oskórek, który:

    • chroni przed szkodliwym działaniem środowiska

    • zabezpiecza przed enzymami trawiennymi żywiciela

🛡️ Dzięki oskórkowi nicienie są dobrze przystosowane do życia jako pasożyty

🛡️ Cechy przystosowujące nicienie do pasożytnictwa

  • Gruby oskórek, który chroni ciało przed działaniem enzymów trawiennych

  • Obłe, nitkowate ciało, które ułatwia poruszanie się w ciele żywiciela

🦠 Przedstawiciele pasożytniczych nicieni i wywoływane choroby

PasożytChorobaMiejsce bytowania
Glista ludzkaGlistnicaJelito cienkie
Owsik ludzkiOwsicaJelito grube i okolice odbytu
Włosień spiralnyWłośnicaMięśnie szkieletowe człowieka

🔄 Cykl rozwojowy glisty ludzkiej (glistnica)

  • Człowiek połyka jaja glisty, które mogą znajdować się w:

    • skażonej wodzie

    • nieumytych warzywach i owocach

  • W jelicie cienkim z jaj wylęgają się larwy, które:

    • wędrują przez organizm, m.in. przez płuca

  • Po wędrówce larwy wracają do jelita cienkiego, gdzie:

    • dojrzewają do postaci dorosłej

    • samice składają jaja

  • Jaja są wydalane z kałem i trafiają do środowiska (np. gleby), gdzie mogą znowu trafić do innego organizmu

🦠 Choroby wywoływane przez nicienie – objawy i profilaktyka

🦠 Choroby wywoływane przez nicienie – objawy i profilaktyka

ChorobaWywołujeObjawyDroga zakażeniaJak zapobiegać
GlistnicaGlista ludzkaBól brzucha, nudności, kaszel, osłabienieNieumyte warzywa, skażona wodaMycie rąk i jedzenia, picie czystej wody
OwsicaOwsik ludzkiSwędzenie, bezsenność, brak apetytuJaja na rękach, ubraniu, pościeliMycie rąk, zmiana bielizny, pranie pościeli
WłośnicaWłosień spiralnyGorączka, bóle mięśni, opuchlizna, osłabienieSurowe lub niedogotowane mięsoJedzenie mięsa tylko z pewnego źródła, gotowanie

Choroby wywoływane przez nicienie – ✍️Wersja tekstowa

🪱 Glistnica

  • Wywołuje: glista ludzka

  • Objawy: ból brzucha, nudności, kaszel, osłabienie

  • Zakażenie: połknięcie jaj glisty z zanieczyszczoną wodą lub nieumytymi warzywami

  • Zapobieganie: mycie rąk, warzyw i owoców, picie czystej wody

🧦 Owsica

  • Wywołuje: owsik ludzki

  • Objawy: swędzenie w okolicy odbytu, bezsenność, drażliwość, brak apetytu

  • Zakażenie: przez kontakt z jajami owsika (na rękach, ubraniach, pościeli)

  • Zapobieganie: mycie rąk, częsta zmiana bielizny, pranie pościeli

🍖 Włośnica

  • Wywołuje: włosień spiralny

  • Objawy: gorączka, bóle mięśni, opuchlizna powiek, osłabienie

  • Zakażenie: przez jedzenie surowego lub niedogotowanego mięsa (zwłaszcza wieprzowiny)

  • Zapobieganie: jedzenie tylko przebadanego mięsa, gotowanie mięsa do końca

🌱 Znaczenie nicieni dla przyrody

Niektóre nicienie nie są pasożytami i odgrywają ważną rolę w środowisku:

  • 🐾 Stanowią pokarm dla innych zwierząt

  • 🔬 Zjadają bakterie, grzyby, protisty oraz drobne bezkręgowce

  • 🌿 Odżywiają się szczątkami organicznymi w glebie – pomagają tworzyć próchnicę

🚫 Znaczenie nicieni dla człowieka

Większość nicieni ma negatywny wpływ na człowieka i gospodarkę:

  • 🧬 Są pasożytami, które wywołują groźne choroby (np. glistnica, owsica, włośnica)

  • 🐄 Pasożytują na zwierzętach hodowlanych, co wpływa np. na spadek produkcji mleka

  • 🥔 Żerują na roślinach uprawnych (np. ziemniakach, burakach), powodując mniejsze plony

biologia klasa 6 - PIERŚCIENICE – ZWIERZĘTA MAJĄCE SEGMENTOWANE CIAŁO

🌍 Gdzie żyją pierścienice?

  • Większość gatunków pierścienic żyje w morzach i oceanach

  • Niektóre występują w wodach słodkich

  • Spotykane są też w wilgotnych środowiskach lądowych, np. w:

    • glebie

    • ściółce leśnej

    • pod liśćmi i kamieniami

🔍 Jak wyglądają pierścienice?

  • Mają wydłużone, walcowate lub lekko spłaszczone ciało

  • Ciało jest podzielone na segmenty (pierścienie) – stąd nazwa „pierścienice”

  • Pokrywa je cienki oskórek i warstwa śluzu, która ułatwia poruszanie się w glebie i chroni przed wysychaniem

  • U niektórych gatunków z kilku pierwszych segmentów tworzy się głowa

  • Niektóre gatunki mają szczecinki po bokach ciała – pomagają im się przemieszczać

🌍 Pierścienice środowisk lądowych – dżdżownica

Gdzie żyje?
W glebie – odżywia się szczątkami organizmów roślinnych i zwierzęcych.
Może osiągać długość do 35 cm i mieć ok. 100 segmentów.

Budowa dżdżownicy:

  • Zwężony przód ciała – ułatwia drążenie korytarzy w glebie

  • Siodełko – bierze udział w rozmnażaniu płciowym

  • Małe szczecinki – pomagają się poruszać

  • Cienka warstwa śluzu – chroni ciało i zmniejsza tarcie w glebie

🌊 Pierścienice morskie – nereida różnokolorowa

Gdzie żyje?
Na dnie mórz i oceanów, również w Morzu Bałtyckim.
Prowadzi aktywny tryb życia – pełza, drąży tunele lub pływa.

Budowa nereidy:

  • Wyrostki boczne z licznymi szczecinkami – służą do poruszania się po dnie

  • Głowa z oczami i narządami zmysłów:

    • Czułki i wąsy – odbierają bodźce dotykowe i zapachowe

💧 Pierścienice wód słodkich – pijawki

Gdzie żyją?
W jeziorach, stawach i rzekach – są najczęściej pasożytami zewnętrznymi.
Żywią się krwią zwierząt kręgowych (np. ryb, ssaków).

Budowa pijawki:

  • Brak głowy, wyrostków bocznych i szczecinek

  • Dwie przyssawki – na obu końcach ciała

  • Otwór gębowy z szczękami – służy do nacinania skóry żywiciela

  • Uchyłki w przewodzie pokarmowym – magazynują krew

🌱 Znaczenie pierścienic w przyrodzie

  • 🐦 Są pokarmem wielu zwierząt – np. kretów, szpaków, kosów, ryjówek, ryb

  • 🌾 Pierścienice glebowe (np. dżdżownice):

    • spulchniają glebę

    • ułatwiają dostęp powietrza i wody do korzeni roślin

    • pomagają w tworzeniu próchnicy

  • 🌊 Pierścienice wodne (np. nereidy, rureczniki):

    • biorą udział w oczyszczaniu wody, odżywiając się resztkami organicznymi

👨‍⚕️ Znaczenie pierścienic dla człowieka

  • 🐠 Rureczniki są wykorzystywane jako pokarm dla ryb akwariowych

  • 🩸 Pijawki lecznicze (np. pijawka lekarska):

    • ich ślina zawiera substancje rozrzedzające krew

    • stosowane są w leczeniu chorób krążenia (hirudoterapia)

  • ⚠️ Niektóre pijawki mogą być szkodliwe – pasożytując na rybach w hodowlach, powodują straty ekonomiczne

  • 🍽️ Robaki palolo:

    • żyją wśród raf koralowych

    • podczas rozrodu oddzielają tylną część ciała wypełnioną jajami lub plemnikami

    • są wyławiane i spożywane jako przysmak w rejonach Pacyfiku

biologia klasa 6

Przykładowe zestawienia zadań

Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.

Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ