JĘZYK POLSKI KLASA V – Zasady, które warto znać!
Język polski to nie tylko słowa, ale także zasady, które pomagają nam jasno i poprawnie się komunikować. Na tych stronach znajdziesz materiały wyjaśniające kluczowe zagadnienia gramatyczne w prosty i przystępny sposób. Dzięki ćwiczeniom i przykładom nauka staje się łatwiejsza, a zdobyta wiedza pomaga w lepszym rozumieniu i tworzeniu poprawnych wypowiedzi. Odkrywaj zasady języka polskiego i rozwijaj swoje umiejętności krok po kroku!
Odkrywaj, ucz się, ćwicz!
RZECZOWNIK
Rzeczownik: pytania, rodzaje, odmiana
Rzeczownik odpowiada na pytania: kto? co? – np. tata, Maciek, kot, okno
Określa:
- rzeczy – np. pisak, łóżko, spodnie.
- obiekty – np. dom, zamek.
- osoby – np. nauczyciel, fryzjer, Kasia.
- rośliny – np. trawa, tulipan, brzoza.
- zwierzęta – np. ryba, koza, wróbelek.
- zjawiska – np. burza, tęcza, grad.
- pojęcia abstrakcyjne – np. miłość, żal, złość.
Rzeczownik jest odmienną częścią mowy. Odmienia się przez przypadki, liczby
ODMIANA RZECZOWNIKA PRZEZ LICZBY
Rzeczownik może występować:
- w liczbie pojedynczej, np. pies, dywan,
- w liczbie mnogiej, np. psy, dywany.
ODMIANA RZECZOWNIKA PRZEZ PRZYPADKI
Rzeczownik odmienia się przez przypadki. Odmiana polega na tym, że zmienia się końcówka rzeczownika i pytanie, na które od odpowiada. W języku polskim jest siedem przypadków a każdy z nich ma swoje pytania.
PRZYPADEK | PYTANIE | PRZYKŁAD – liczba pojedyncza | PRZYKŁAD – liczba mnoga |
Mianownik | Kto? Co? | poduszka, pies, | poduszki, psy |
Dopełniacz | Kogo? Czego? (nie ma) | poduszki, psa | poduszek, psów |
Celownik | Komu? Czemu? (się przyglądam) | poduszce, psu | poduszkom, psom |
Biernik | Kogo? Co? (Widzę) | poduszkę, psa | poduszki, psy |
Narzędnik | Z kim? Z czym? (Idę) | poduszką, psem | poduszkami, psami |
Miejscownik | O kim? O czym? (mówię) | poduszce, psie | poduszkach, psach |
Wołacz | O! | poduszka, pies | poduszki, psy |
KAŻDY RZECZOWNIK MA OKREŚLONY RODZAJ
PRZYKŁAD:
rodzaj męski (r.m.) – (ten) brat, dom
rodzaj żeński (r.ż.) – (ta) dziewczynka, burza
rodzaj nijaki (r.n.) – (to) dziecko, szczęście
RZECZOWNIKI WŁASNE I POSPOLITYCH
Rzeczowniki dzielimy na: pospolite (np. przedmioty, miejsca, uczucia,) własne np. imiona, nazwiska, miasta, rzeki, itp.
- własne– oznaczają konkretną osobę (imię, nazwisko) np.: Basia, Piotr,
istotę żyjącą – zwierzę (imię psa, kota, papugi) np.: Azor, Mruczek, Zaza
obiekt geograficzny – nazwy mórz np.: Morze Bałtyckie, Morze Jońskie,
rzek (np.: Odra, Wisła); jezior (np.: Śniardwe, Mamry); gór (np.: Tatry, Rysy, Kasprowy Wierch)
przedmiot martwy (np.: hotel – Marriott)
- pospolite – oznaczają pewne typy osób, zwierząt, roślin itp., a ich nazwy pisze się małą literą, np. dziewczynka, motyl, tulipan, ocean, rzeka (sam wyraz rzeka bez podania konkretnej nazwy rzeki, jakaś rzeka np. czysta rzeka), jezioro, morze
Rzeczowniki własne piszemy wielką literą, a rzeczowniki pospolite małą literą.
RZECZOWNIK – TEMAT I KOŃCÓWKA
Rzeczownik odmieniany przez przypadki ma dwie części: temat i końcówkę.
Temat to stała dla każdego rzeczownika część wyrazu, która w odmianie się nie zmienia, np. w odmianie rzeczownika Agnieszka tematem jest Agniesz:
PRZYPADEK | PYTANIE | TEMAT | KOŃCÓWKA |
Mianownik | Kto? Co? | Agniesz-ka | ka |
Dopełniacz | Kogo? Czego? (nie ma) | Agniesz-ki | ki |
Celownik | Komu? Czemu? (się przyglądam) | Agniesz-ce | ce |
Biernik | Kogo? Co? (Widzę) | Agniesz-kę | kę |
Narzędnik | Z kim? Z czym? (Idę) | Agniesz-ką | ką |
Miejscownik | O kim? O czym? (mówię) | Agniesz-ce | ce |
Wołacz | O! | Agniesz-ka | ka |
Końcówka to zmieniająca się podczas odmiany część wyrazu, np. w odmianie rzeczownika Agnieszka końcówki są następujące:
Mianownik | Agniesz-ka |
Dopełniacz | Agniesz-ki |
Celownik | Agniesz-ce |
Biernik | Agniesz-kę |
Narzędnik | Agniesz-ką |
Miejscownik | Agniesz-ce |
Wołacz | Agniesz-ka |
ZAZNACZANIE KOŃCÓWKI ZEROWEJ
W odmianie rzeczownika Andrzej, brak końcówki w Mianowniku liczby pojedynczej
ø – brak końcówki zaznacza się przekreślonym kółkiem.
Mianownik | Andrzej-ø |
Dopełniacz | Andrzej -a |
Celownik | Andrzej -owi |
Biernik | Andrzej -a |
Narzędnik | Andrzej -em |
Miejscownik | Andrzej -u |
Wołacz | Andrzej -u |
WSKAZYWANIE TEMATÓW OBOCZNYCH. OKREŚLANIE OBOCZNOŚCI
Oboczność to wymiana głosek przy odmianie rzeczownika przez przypadki.
Tematy oboczne to postać tematu, w których zachodzi wymiana głosek.
Najczęstsze oboczności w tematach rzeczowników to wymiana:
r : rz np.: mur – murze,
ó : o np.: rój – roje,
ch : sz np.: mucha – muszka,
ą : ę np.: ząb – zęba,
k : c np.: kartka – kartce,
lub wymiana twardej głoski na miękką
g : gi np.: noga – nogi,
t : ci np.: chata – chacie.
ODMIANA RZECZOWNIKA O NIEREGULARNEJ ODMIANIE
Rzeczowniki o odmianie nieregularnej mają inne formy w liczbie pojedynczej, a inne w mnogiej.
PRZYPADEK | PYTANIE | LICZBA POJEDYNCZA | LICZBA MNOGA |
Mianownik | Kto? Co? | rok | lata |
Dopełniacz | Kogo? Czego? | roku | lat |
Celownik | Komu? Czemu? | rokowi | latom |
Biernik | Kogo? Co? | rok | lata |
Narzędnik | Z kim? Z czym? | rokiem | latami |
Miejscownik | O kim? O czym? | roku | latach |
Wołacz | O? | roku! | lata! |
PRZYPADEK | PYTANIE | LICZBA POJEDYNCZA | LICZBA MNOGA |
Mianownik | Kto? Co? | człowiek | ludzie |
Dopełniacz | Kogo? Czego? | człowieka | ludzi |
Celownik | Komu? Czemu? | człowiekowi | ludziom |
Biernik | Kogo? Co? | człowieka | ludzi |
Narzędnik | Z kim? Z czym? | człowiekiem | ludźmi |
Miejscownik | O kim? O czym? | człowieku | ludziach |
Wołacz | O? | człowieku! | ludzie! |
ODMIANA RZECZOWNIKÓW Z KOŃCUWKĄ -UM
Do tej grupy wyrazów należą rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na -um, które odmieniają się tylko w liczbie mnogiej.
PRZYPADEK | PYTANIE | LICZBA POJEDYNCZA | LICZBA MNOGA |
Mianownik | Kto? Co? | forum | fora |
Dopełniacz | Kogo? Czego? | forum | forów |
Celownik | Komu? Czemu? | forum | forom |
Biernik | Kogo? Co? | forum | fora |
Narzędnik | Z kim? Z czym? | forum | forami |
Miejscownik | O kim? O czym? | forum | forach |
Wołacz | O? | forum | fora |
PRZYPADEK | PYTANIE | LICZBA POJEDYNCZA | LICZBA MNOGA |
Mianownik | Kto? Co? | akwarium | akwaria |
Dopełniacz | Kogo? Czego? | akwarium | akwariów |
Celownik | Komu? Czemu? | akwarium | akwariom |
Biernik | Kogo? Co? | akwarium | akwaria |
Narzędnik | Z kim? Z czym? | akwarium | akwariami |
Miejscownik | O kim? O czym? | akwarium | akwariach |
Wołacz | O? | akwarium | akwaria |
PRZYPADEK | PYTANIE | LICZBA POJEDYNCZA | LICZBA MNOGA |
Mianownik | Kto? Co? | liceum | licea |
Dopełniacz | Kogo? Czego? | liceum | liceów |
Celownik | Komu? Czemu? | liceum | liceom |
Biernik | Kogo? Co? | liceum | licea |
Narzędnik | Z kim? Z czym? | liceum | liceami |
Miejscownik | O kim? O czym? | liceum | liceach |
Wołacz | O? | liceum | licea |
PRZYPADEK | PYTANIE | LICZBA POJEDYNCZA | LICZBA MNOGA |
Mianownik | Kto? Co? | centrum | centra |
Dopełniacz | Kogo? Czego? | centrum | centrów |
Celownik | Komu? Czemu? | centrum | centrom |
Biernik | Kogo? Co? | centrum | centra |
Narzędnik | Z kim? Z czym? | centrum | centrami |
Miejscownik | O kim? O czym? | centrum | centrach |
Wołacz | O? | centrum | centra |