Polska i jej przyroda – poznaj nasz kraj od strony natury

Środowisko przyrodnicze Polski to wyjątkowa okazja, by przyjrzeć się bliżej temu, co tworzy naturalne piękno naszego kraju. Uczniowie dowiadują się, jak wygląda ukształtowanie terenu w Polsce, poznają typy gleb, klimat, zasoby wodne oraz bogactwa naturalne. Uczą się również, jak różnorodne są krajobrazy w Polsce i jak człowiek korzysta z zasobów przyrody, dbając (lub nie) o jej stan. To pierwszy krok do zrozumienia, jak przyroda wpływa na życie ludzi i jak ważne jest jej zachowanie dla przyszłych pokoleń.

Środowisko przyrodnicze Polski

🌍 Położenie geograficzne Polski

Polska znajduje się w centralnej części Europy, a jej większa część leży na Nizinie Środkowoeuropejskiej.

🇵🇱 Terytorium kraju rozciąga się:

od północy – od wybrzeży Morza Bałtyckiego,
po południe – aż do górskich pasm Karpat i Sudetów.

🗺️ Naturalne granice Polski:

na zachodzie – wyznaczone przez rzeki Odra i Nysa Łużycka,
na wschodzie – przez rzekę Bug (ok. 150 km biegu granicznego),
na południu – granicę tworzą pasma górskie Sudety i Karpaty.

📏 Powierzchnia Polski:

całkowita: 322,7 tys. km²,
obszar lądowy z wodami śródlądowymi: 311,9 tys. km².

🗺️ Położenie polityczne Polski

Polska graniczy z siedmioma państwami:

🇩🇪 Niemcy,
🇨🇿 Czechy,
🇸🇰 Słowacja,
🇺🇦 Ukraina,
🇧🇾 Białoruś,
🇱🇹 Litwa,
🇷🇺 Rosja (obwód kaliningradzki).

🌊 Bardzo ważne znaczenie ma dostęp do Morza Bałtyckiego, który umożliwia transport towarów drogą morską, rozwój portów i kontakt z innymi krajami Europy Północnej i Środkowej.

🌊 Która część Bałtyku należy do Polski?

Poza obszarem lądowym do Polski należy także część Morza Bałtyckiego.

W jej obrębie wyróżniamy:

morskie wody wewnętrzne, takie jak:
- Zalew Szczeciński,
- Zalew Wiślany,
- część Zatoki Gdańskiej;
morze terytorialne – pas wód o szerokości 12 mil morskich od linii brzegowej.

📌 Polska posiada również morską strefę ekonomiczną, w której ma wyłączne prawo do korzystania z bogactw naturalnych znajdujących się w wodzie, na dnie i pod dnem morskim.

💡 Pojęcie – Mila morska
Mila morska to jednostka długości używana w żegludze morskiej.
1 mila morska = 1850 metrów.

🌍 Długości granic Polski

Granice Polski mają zróżnicowaną długość w zależności od ich rodzaju:

długość całkowita granicy państwowej: 3511 km
długość granicy lądowej: 3071 km
długość granicy morskiej: 440 km
długość linii brzegowej: 770 km

🧭 Położenie matematyczne Polski

Położenie matematyczne Polski określane jest na podstawie współrzędnych geograficznych skrajnych punktów, czyli miejsc najbardziej wysuniętych w cztery strony świata.

📌 Czym są skrajne punkty?
To miejsca położone najdalej na północ, południe, wschód i zachód danego kraju.

📍 Skrajne punkty Polski:

Najdalej na północ – brzeg morza w Jastrzębiej Górze
Najdalej na zachód – zakole Odry koło Cedyni
Najdalej na wschód – zakole Bugu koło Hrubieszowa
Najdalej na południe – szczyt Opołonek w Bieszczadach

🧮 Do czego służą skrajne punkty?
Na podstawie ich współrzędnych można obliczyć:

rozciągłość południkową (północ–południe)
rozciągłość równoleżnikową (wschód–zachód)

JAKIE SĄ KONSEKWENCJE POŁUDNIKOWEJ ROZCIĄGŁOŚCI POLSKI?

Konsekwencje	Polska
Różnice w momencie wschodu i zachodu słońca	Różnica czasu słonecznego pomiędzy wschodem słońca na wschodnich i zachodnich krańcach kraju wynosi około 40 minut. Taka sama różnica dotyczy zachodu słońca na tych obszarach.
Położenie w różnych strefach czasowych	Kraj leży na obszarze dwóch stref czasowych

JAKIE SĄ KONSEKWENCJE RÓWNOLEŻNIKOWEJ ROZCIĄGŁOŚCI POLSKI?

Konsekwencje	Polska
Różnice w wysokości górowania Słońca	Wysokość Słońca na południowych krańcach Polski (każdego dnia) podczas górowania jest niemal o 6° większa niż w krańcach północnych.
Różnice trwania dnia i nocy	Najdłuższy dzień w roku na krańcach północnych trwa ponad 17 godzin, a na krańcach południowych ponad 16 godzin. Różnica to ok. 70 minut.

Przeszłość geologiczna Polski

W jakich erach zachodziły wydarzenia, które miały największy wpływ na środowisko przyrodnicze Polski?

Wydarzenia te miały miejsce w trzech głównych erach geologicznych:

🪨 Era paleozoiczna – to wtedy ukształtowały się najstarsze góry w Polsce, m.in. Sudety i Góry Świętokrzyskie;
🐚 Era mezozoiczna – w tym czasie znaczne obszary Polski były zalane przez morze;
🌋 Era kenozoiczna – miały miejsce wypiętrzenia Karpat, działalność wulkaniczna oraz wielokrotne zlodowacenia północnej Polski.

🌍 Era paleozoiczna – co się wtedy działo?

Era paleozoiczna to czas ogromnych przemian geologicznych, które miały duży wpływ na dzisiejszy wygląd środowiska przyrodniczego Polski.

🏔️ Ruchy górotwórcze i powstawanie gór

W tym okresie trwały kaledońskie ruchy górotwórcze, którym towarzyszyła działalność wulkaniczna.
Doprowadziło to do częściowego sfałdowania Gór Świętokrzyskich i Sudetów.
Później nastąpiły hercyńskie ruchy górotwórcze, które ponownie wypiętrzyły te pasma górskie.

⛏️ Jak powstały złoża węgla kamiennego?

W okresie karbonu rozpoczęło się formowanie pokładów węgla kamiennego. Proces wyglądał następująco:

Na bagnistych terenach gromadziły się szczątki roślinności, tworząc torfowiska.
Co jakiś czas torf był przykrywany przez osady mineralne, np. piasek nanoszony przez rzeki.
Pod wpływem nacisku kolejnych warstw, torf przekształcał się najpierw w węgiel brunatny, a następnie w węgiel kamienny.

🧂 Powstawanie soli kamiennej

Pod koniec ery klimat był gorący i suchy, co sprzyjało parowaniu wód. W takich warunkach mogły powstać złoża soli kamiennej.

🐚 Skamieniałości

W erze paleozoicznej pojawiły się morskie bezkręgowce, takie jak trylobity. Do dziś możemy je znaleźć w postaci skamieniałości.

💡 Pojęcie: Skamieniałości
To szczątki, odciski lub ślady organizmów, które żyły na Ziemi w dawnych okresach geologicznych, takich jak era paleozoiczna.

🦖 Era mezozoiczna – czas dinozaurów i wapieni

Era mezozoiczna to kolejny ważny etap w dziejach Ziemi i historii Polski. W tym czasie działo się wiele istotnych zmian geologicznych i biologicznych.

🌊 Zbiorniki morskie i powstawanie wapieni

Na terenie dzisiejszej Polski znajdowały się płytkie zbiorniki morskie.
W wodach tych żyły organizmy z muszlami i szkieletami wapiennymi.
Z ich szczątków powstawały pokłady wapieni, które dziś budują np. Wyżynę Krakowsko-Częstochowską.

🦕 Dinozaury w Polsce

Era mezozoiczna to czas, w którym pojawiły się dinozaury.
Wiemy, że żyły również na obszarze Polski, ponieważ znaleziono ślady ich obecności.
Do najcenniejszych znalezisk należą odciski stóp dinozaurów, odkryte m.in. w:
- Górach Świętokrzyskich
- na Śląsku

🏔️ Ruchy górotwórcze

W tej erze rozpoczęły się alpejskie ruchy górotwórcze, które będą miały ogromne znaczenie w kolejnej erze – kenozoicznej.

🌋 Era kenozoiczna – czas gór, wulkanów i lodu

Era kenozoiczna to najmłodszy etap w dziejach geologicznych Ziemi. W Polsce miała ogromny wpływ na ukształtowanie powierzchni i zasoby naturalne.

🏔️ Ruchy górotwórcze i powstawanie Karpat

W wyniku alpejskich ruchów górotwórczych sfałdowane zostały Karpaty.
Ruchy te objęły także Sudety i pas Wyżyn Polskich.
W tym okresie dochodziło również do działalności wulkanicznej, zwłaszcza w Sudetach – stąd obecność dawnych stożków wulkanicznych (np. Ostrzyca, Grodziec).

⚒️ Powstanie złóż węgla brunatnego

Zaczęły tworzyć się złoża węgla brunatnego, wykorzystywane dziś w energetyce.
Główne obszary ich występowania to:
- okolice Bełchatowa
- Bogatynia
- Konin

❄️ Zlodowacenia plejstoceńskie

W okresie plejstocenu (trwającym ok. 2,5 mln lat temu do 12 tys. lat temu) nastąpiło znaczne ochłodzenie klimatu.
Na teren Polski kilkukrotnie wkroczył lądolód, który ukształtował wiele form krajobrazu, np. jeziora, wzgórza morenowe, sandry.

📅 Holocen – nasza epoka

Holocen rozpoczął się około 12 tysięcy lat temu i trwa do dziś.
Jest to najmłodsza epoka geologiczna, w której ukształtował się krajobraz znany nam współcześnie.

🌍 Obszar Polski a jednostki geologiczne Europy

Teren Polski jest wyjątkowy pod względem geologicznym – właśnie tutaj stykają się trzy główne jednostki geologiczne Europy. To sprawia, że Polska ma bardzo zróżnicowaną budowę geologiczną.

🧱 1. Platforma wschodnioeuropejska (prekambryjska)

Znajduje się w północno-wschodniej części kraju.
Jest to jedna z najstarszych części Europy – zbudowana z bardzo starych skał.
Leży na niej m.in. obszar Mazur i Podlasia.

⛰️ 2. Platforma paleozoiczna

Obejmuje południowo-zachodni fragment Polski.
Jej podłoże uformowało się w erze paleozoicznej.
Na tym obszarze występują m.in. Sudety oraz Wyżyna Śląska.

🏔️ 3. Strefa fałdowań alpejskich

Znajduje się w południowej części Polski.
To najmłodszy obszar pod względem geologicznym.
Powstała w erze kenozoicznej podczas alpejskich ruchów górotwórczych.
W jej obrębie leżą m.in. Karpaty i Tatry.

Góry w Europie i w Polsce

główne pasma górskie

Na obszarze Polski występują trzy główne pasma górskie, które różnią się wiekiem, budową i wyglądem:

🟢 Góry Świętokrzyskie

Jedne z najstarszych gór w Polsce.
Mają łagodne, niskie wzniesienia.
Powstały podczas ruchów kaledońskich w erze paleozoicznej.

🟠 Sudety

Leżą na południowym zachodzie Polski.
Zbudowane głównie ze skał magmowych i metamorficznych.
Powstały podczas ruchów hercyńskich w erze paleozoicznej.
Charakteryzują się stromymi stokami i wyraźnymi szczytami (np. Śnieżka – najwyższy szczyt Sudetów).

🔵 Karpaty

Leżą na południowym wschodzie Polski.
Są najmłodszymi górami w Polsce – powstały w erze kenozoicznej podczas ruchów alpejskich.
W ich obrębie znajdują się najwyższe góry Polski – Tatry z najwyższym szczytem Rysy (2499 m n.p.m.).

⛰️ Cechy krajobrazu wysokogórskiego

Krajobraz wysokogórski można rozpoznać po charakterystycznych cechach:

urozmaicona rzeźba terenu – ostre szczyty, strome zbocza, głębokie doliny;
wysokości względne przekraczające 300 metrów – oznacza to duże różnice wysokości między dolinami a szczytami;
piętrowy układ roślinności – roślinność zmienia się wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza.

🏔️ Typy gór ze względu na genezę (sposób powstania)

W zależności od sposobu powstania wyróżniamy trzy typy gór:

góry fałdowe
góry zrębowe
góry wulkaniczne

🔄 Proces powstawania gór fałdowych

Góry fałdowe tworzą się tam, gdzie zderzają się płyty litosfery. Warstwy skał nagromadzonych na dnie mórz i oceanów ulegają sfałdowaniu i wypiętrzeniu.

🏞️ Przykłady gór fałdowych

Najdłuższe góry świata: Kordyliery, Andy
Najwyższe góry świata: Himalaje
Góry fałdowe w Europie: Alpy, Pireneje, Karpaty

⛰️ Góry zrębowe w Polsce – jak powstały Sudety?

Sudety to góry, które powstały w wyniku kaledońskich i hercyńskich ruchów górotwórczych. Ich ostateczny kształt nadały im późniejsze fałdowania alpejskie. Są to góry zrębowe – jedne z najstarszych w Polsce.

🔍 Jak powstają góry zrębowe?

Góry zrębowe tworzą się w wyniku wypiętrzania warstw skalnych, które nie ulegają fałdowaniu, lecz pękają i przesuwają się wzdłuż uskoków:

skały przemieszczają się w pionie nawet o kilka kilometrów,
oraz w poziomie – nawet setki kilometrów,
powstają wtedy zręby (obszary wypiętrzone) i rowy (obszary obniżone).

🟦 Góry Stołowe – dlaczego mają spłaszczone wierzchołki?

W Górach Stołowych występuje charakterystyczna budowa zrębowa, co sprawia, że:

wierzchołki są płaskie,
a stoki – strome.

To właśnie ta budowa geologiczna nadaje im wygląd przypominający stół – stąd ich nazwa.

❄️ Gdzie powstają lodowce?

Lodowce tworzą się tam, gdzie:

temperatura powietrza przez cały rok jest niska,
a ukształtowanie powierzchni sprzyja gromadzeniu się śniegu.

➡️ Warunkiem powstania lodowca jest to, że więcej śniegu przybywa niż topnieje. Z czasem śnieg zamienia się w lód, tworząc masę lodową, która pod własnym ciężarem zaczyna się przemieszczać.

🧊 Typy lodowców

Wyróżniamy dwa główne typy lodowców:

Lodowce górskie – występują w wysokich górach, przemieszczają się dolinami.
Lądolody – ogromne pokrywy lodowe obejmujące całe kontynenty lub ich znaczne obszary.

🌍 Gdzie dziś występują lądolody?

Na Ziemi istnieją dwa aktywne lądolody:

Antarktyda – największy lądolód, pokrywa prawie cały kontynent; jego grubość dochodzi do ponad 4 500 m.
Grenlandia – mniejszy lądolód, jego grubość sięga około 3 500 m.

Oba lądolody zawierają ogromne ilości słodkiej wody i odgrywają kluczową rolę w klimacie Ziemi 🌍❄️

Zlodowacenia

❄️ Zlodowacenia na obszarze Polski

W przeszłości znaczna część Polski była kilkukrotnie pokryta lądolodem, który pozostawił po sobie charakterystyczne formy terenu, np. moreny, głazy narzutowe czy jeziora polodowcowe.

🧊 Gdzie dziś występują lodowce w Europie?

Współcześnie lodowce w Europie znajdują się w:

Górach Skandynawskich – m.in. w Norwegii 🇳🇴
Alpach – na granicy m.in. Szwajcarii, Francji, Włoch 🇨🇭🇫🇷🇮🇹
Pirenejach – na pograniczu Hiszpanii i Francji 🇪🇸🇫🇷

Te lodowce są niewielkie w porównaniu z lądolodami Grenlandii czy Antarktydy, ale stanowią ważne źródło wody dla rzek i ekosystemów górskich 🌍💧

🌍 Formy rzeźby polodowcowej w Polsce

W wyniku zlodowaceń, które miały miejsce w przeszłości, na terenie Polski powstało wiele charakterystycznych form ukształtowania terenu. Oto najważniejsze z nich:

🗻 Wzgórza moreny czołowej
➡️ Charakterystyka: Powstały w wyniku osadzania materiału skalnego przed czołem lądolodu.
➡️ Gdzie występują: Wieżyca, Dylewska Góra, rejon Trzebnicy (Dolny Śląsk).

🏜️ Sandry
➡️ Charakterystyka: Rozległe, piaszczyste równiny utworzone przez wody roztopowe wypływające z lądolodu.
➡️ Gdzie występują: Rzeka Brda.

🪨 Eratyki (głazy narzutowe)
➡️ Charakterystyka: Duże głazy przyniesione przez lądolód z obszaru Skandynawii.
➡️ Gdzie występują: Okolice wsi Rychnowo, okolice Góry Św. Anny.

🌄 Obszar moreny dennej
➡️ Charakterystyka: Płaskie lub pagórkowate tereny uformowane z materiału pozostawionego przez lądolód w czasie jego topnienia.
➡️ Gdzie występują: Pojezierze Krajeńskie, Kujawy.

🌊 Rynny polodowcowe
➡️ Charakterystyka: Długie, wąskie zagłębienia utworzone przez wody płynące pod lądolodem – często dziś wypełnione wodą.
➡️ Gdzie występują: Jezioro Gopło, Jezioro Jeziorak.

🏞️ Pradoliny
➡️ Charakterystyka: Szerokie doliny powstałe wzdłuż czoła lądolodu, który zatrzymał się na dłuższy czas – utworzone przez wody roztopowe.
➡️ Gdzie występują: Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka (od Torunia do północnych Niemiec), w tym Błota Warciańskie.

RÓŻNICE MIĘDZY KRAJOBRAZEM POWSTAŁYM W WYNIKU
DZIAŁALNOŚCI LĄDOLODU, A KRAJOBRAZEM UTWORZONYM
W WYNIKU DZIAŁALNOŚCI LODOWCA GÓRSKIEGO

🌍 Cechy	❄️ Krajobraz lądolodu	🏔️ Krajobraz lodowca górskiego
Zasięg lodu	Lód przykrywa cały zlodowacony obszar	Lód nie przykrywa całego obszaru – ograniczony do dolin
Kierunek przemieszczania się lodu	Rozprzestrzenia się od środka we wszystkich kierunkach	Przesuwa się wzdłuż dolin górskich
Rozmiar	Lądolody mają ogromne rozmiary	Lodowce górskie są mniejsze (np. w Tatrach ok. 13 km długości)

Pytania i odpowiedzi

🧭 Pytania i odpowiedzi – formy polodowcowe

Jak powstają doliny U-kształtne? Czym są formy glacjalne?
W tej sekcji znajdziesz proste odpowiedzi na ważne pytania dotyczące krajobrazów ukształtowanych przez lądolody i lodowce górskie. To szybka powtórka, która pomoże Ci zrozumieć, jak lód zmieniał oblicze gór i nizin.

❄️ Czym są formy glacjalne?

Formami glacjalnymi nazywamy wszelkie formy ukształtowania terenu, które powstały w wyniku działalności lodowca, lądolodu lub wód pochodzących z topniejącego lodu.

👉 Działania te mogą mieć charakter:

erozyjny – niszczenie podłoża przez lód lub wodę,
akumulacyjny – budowanie i osadzanie materiału skalnego.

🏔️ W jaki sposób w Tatrach powstały doliny o przekroju poprzecznym
w kształcie litery U?

W czasie zlodowacenia doliny górskie zostały przekształcone przez przemieszczające się lodowce. Po ich stopnieniu pozostały szerokie doliny o przekroju U-kształtnym.

W ich górnych częściach utworzyły się kotły lodowcowe – koliste zagłębienia, w których wcześniej gromadził się lód.

🌄 Przykład doliny U-kształtnej

➡️ Dolina Roztoki w Tatrach Wysokich

UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI

🏞️ Jak powstała powierzchnia Polski?

Powierzchnia Polski nie wygląda dziś tak samo, jak miliony lat temu. Ukształtowały ją różne siły przyrody – niektóre działały bardzo powoli, inne gwałtownie. Oto najważniejsze procesy, które miały wpływ na wygląd naszej ojczyzny:

🌍 Ruchy górotwórcze – powodowały wypiętrzanie gór i fałdowanie terenu.
❄️ Zlodowacenia – lądolody modelowały teren, zostawiając po sobie wzgórza, jeziora i doliny.
🌊 Rzeki – wypłukiwały materiał skalny i tworzyły doliny rzeczne.
🌧️ Wody opadowe – wpływały na erozję gleby i skał.
💨 Wiatr – przesuwał piaski i tworzył wydmy, zwłaszcza na wybrzeżu.
🌊 Wody Bałtyku – kształtowały linię brzegową, tworzyły klify i mierzeje.

🏞️ Pasy rzeźby terenu w Polsce

Powierzchnia Polski jest bardzo zróżnicowana – od nadmorskich klifów, przez pojezierza i niziny, aż po góry. Teren naszego kraju układa się pasowo – z północy na południe możemy wyróżnić sześć głównych pasów rzeźby terenu:

1. Pas pobrzeża
➡️ Równinny obszar przylegający do Morza Bałtyckiego.
➡️ Charakterystyczne formy: klify, mierzeje, wydmy.

2. Pas pojezierzy
➡️ Obszar ukształtowany przez lodowiec – rzeźba glacjalna.
➡️ Występują liczne jeziora i pagórkowaty teren.

3. Niziny Środkowopolskie
➡️ Rozległe, równinne tereny z niewielkimi wzniesieniami.
➡️ Obszar przecinają szerokie doliny rzeczne.

4. Wyżyny Polskie
➡️ Podłoże zbudowane ze skał pochodzących z różnych er geologicznych.
➡️ Rzeźba terenu jest zróżnicowana ze względu na odporność skał.

5. Kotliny Podkarpackie
➡️ Obszary nizinne, położone pomiędzy wyżynami a górami.
➡️ Przepływają tu rzeki spływające z wyżyn i gór.

6. Pas gór
➡️ Tworzą go Karpaty i Sudety.
➡️ Góry te różnią się budową geologiczną, wysokościami i występowaniem pięter roślinnych.

SKAŁY I SUROWCE MINERALNE

🪨 Skały w Polsce – co kryje ziemia?

Polska ma bardzo zróżnicowaną budowę geologiczną, dlatego na jej obszarze występuje wiele różnych rodzajów skał. Niektóre z nich powstały miliony lat temu, inne mają pochodzenie lodowcowe. Skały te są wykorzystywane w budownictwie, drogownictwie, a także jako surowce mineralne.

Rodzaje skał występujących w Polsce

Gliny – często pochodzenia lodowcowego, używane m.in. do produkcji cegieł
Piaski – szeroko wykorzystywane w budownictwie
Żwiry – stosowane w drogownictwie i budownictwie
Wapienie – skały osadowe, z których powstają m.in. cement i wapno
Piaskowce – wykorzystywane do produkcji kamieni ozdobnych i budowlanych
Granity – twarde skały magmowe, często używane jako kamień dekoracyjny
Bazalty – skały pochodzenia wulkanicznego
Gnejsy – skały metamorficzne, odporne na ścieranie

👀📽️ Chcesz zobaczyć, jak powstają cegły z gliny? Obejrzyj poniższy film, który szczegółowo przedstawia ten proces:

Jeśli masz problemy z odtworzeniem powyższego filmu, możesz obejrzeć go bezpośrednio na YouTube, klikając w ten link.

PODZIAŁ SUROWCÓW MINERALNYCH ZE WZGLĘDU NA ICH WYKORZYSTANIE

Rodzaj skały	Opis / Zastosowanie
Gliny	Często pochodzenia lodowcowego, używane m.in. do produkcji cegieł
Piaski	Szeroko wykorzystywane w budownictwie
Żwiry	Stosowane w drogownictwie i budownictwie
Wapienie	Skały osadowe, z których powstają m.in. cement i wapno
Piaskowce	Wykorzystywane do produkcji kamieni ozdobnych i budowlanych
Granity	Twarde skały magmowe, często używane jako kamień dekoracyjny
Bazalty	Skały pochodzenia wulkanicznego
Gnejsy	Skały metamorficzne, odporne na ścieranie

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE KLIMAT

🌦️ Co wpływa na klimat Polski?

Na klimat Polski wpływa wiele czynników – zarówno związanych z położeniem geograficznym, jak i ukształtowaniem terenu. To właśnie dzięki nim pogoda w naszym kraju jest tak zmienna i nieprzewidywalna.

🔆 Ilość energii słonecznej
Ze względu na położenie Polski w umiarkowanych szerokościach geograficznych, dociera do nas umiarkowana ilość promieniowania słonecznego – ani tak intensywna jak w tropikach, ani tak słaba jak w strefach polarnych.

🗺️ Położenie w środkowej części Europy
Polska znajduje się pomiędzy Oceanem Atlantyckim a Azją, co sprawia, że mamy klimat przejściowy – pomiędzy klimatem morskim a kontynentalnym. Oznacza to dużą zmienność pogody i temperatur.

🌊 Ciepłe prądy morskie
Prąd Północnoatlantycki i Prąd Norweski ogrzewają zachodnią Europę. Dzięki nim regiony te – mimo położenia na północy – są cieplejsze niż inne tereny na tej samej szerokości geograficznej. Ich wpływ pośrednio dociera również do Polski.

🏖️ Morze Bałtyckie
Bałtyk łagodzi klimat, zmniejsza różnice temperatur między latem a zimą. Jego wpływ odczuwalny jest głównie w pasie nadmorskim – do kilkudziesięciu kilometrów w głąb lądu.

⛰️ Ukształtowanie powierzchni
Pasowy układ rzeźby terenu w Polsce ułatwia przemieszczanie się mas powietrza ze wschodu i zachodu, które w dużej mierze wpływają na warunki atmosferyczne.

🌬️ Masy powietrza
Do Polski napływają masy powietrza z różnych kierunków – polarno-morskie, kontynentalne, arktyczne czy zwrotnikowe. To właśnie one sprawiają, że w jednym tygodniu możemy mieć słońce, śnieg i deszcz.

PODZIAŁ SUROWCÓW MINERALNYCH ZE WZGLĘDU NA ICH WYKORZYSTANIE

SUROWCE MINERALNE	PRZYKŁADY
metaliczne	rudy miedzi, rudy żelaza, rudy cynku i ołowiu
skalne	piaski, żwiry, wapienie, granity, bazalty
energetyczne	węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny
chemiczne	sól kamienna, sól potasowa, siarka, fosforyty

🌦️ Przejściowość klimatu Polski

W Polsce występują bardzo zróżnicowane warunki atmosferyczne, co oznacza, że klimat ma cechy zarówno klimatu morskiego, jak i kontynentalnego. Tę cechę nazywamy przejściowością klimatu.

🌱 Wiosna i jesień to pory roku, w których szczególnie można zaobserwować zmienną pogodę – częste wahania temperatury, przelotne deszcze, a nawet burze.

☀️ Latem dominuje ciepła pogoda z wyższymi temperaturami i większą ilością opadów, szczególnie w postaci burz.

❄️ Zima przynosi zazwyczaj śnieg i mróz, choć ze względu na zmiany klimatyczne coraz częściej pojawiają się też dni deszczowe i ocieplenia.

⚠️ Coraz częściej obserwujemy również ekstremalne zjawiska pogodowe: susze, powodzie czy nagłe zmiany temperatury, które są skutkiem globalnych zmian klimatu.

🌬️ Typy mas powietrza nad Polską i ich wpływ na pogodę

Typ masy powietrza	Charakterystyka
🌊 Powietrze polarne morskie	– zimą przynosi ocieplenie, deszcz ze śniegiem i odwilż – latem powoduje ochłodzenie, wzrost zachmurzenia i opady
🌾 Powietrze polarne kontynentalne	– zimą przynosi mroźną i słoneczną pogodę – latem: upały i susza
🌴 Powietrze zwrotnikowe morskie	– ciepłe i wilgotne – powoduje wzrost temperatury i burze
❄️ Powietrze arktyczne	– wiosną przynosi przymrozki i majowe ochłodzenia – zimą: silne mrozy i obfite opady śniegu