Zrozumieć siebie – od komórki po układy narządów
Biologia klasa 7 – nauka o życiu to fascynująca podróż przez tajemnice ludzkiego ciała. Uczniowie poznają budowę i funkcjonowanie organizmu, uczą się o układach narządów, zmysłach, rozwoju człowieka i sposobach, w jakie ciało utrzymuje wewnętrzną równowagę. To pierwszy krok do zrozumienia siebie i świadomego dbania o zdrowie.
Biologia klasa 7 – nauka o życiu
CZYM ZAJMUJE SIĘ BIOLOGIA?
Biologia to nauka o życiu. Zajmuje się badaniem budowy, funkcjonowania i rozwoju organizmów żywych – od najmniejszych komórek po całe ekosystemy.
🔬 Jakie cechy mają wszystkie organizmy żywe?
Zarówno jednokomórkowe bakterie, jak i rośliny, zwierzęta (w tym człowiek) mają wspólne cechy charakterystyczne, które świadczą o tym, że są organizmami żywymi:
✅ Budowa komórkowa
🌱 Wzrost i rozwój
🔁 Ruch (całego organizmu lub jego części)
⚡ Reakcje na bodźce
🍽️ Odżywianie się
💨 Oddychanie
🚽 Wydalanie
🧬 Rozmnażanie się
🔍 Etapy prowadzenia badań metodą naukową
Metoda naukowa to sposób prowadzenia badań w biologii (i innych naukach), który pozwala uzyskać rzetelne i sprawdzone informacje. Ma określony schemat postępowania:
🔎 Obserwacja – uważne przyglądanie się zjawiskom
❓ Problem badawczy – postawienie pytania, na które chcemy znaleźć odpowiedź
💡 Hipoteza – przewidywana odpowiedź na problem badawczy
🔬 Doświadczenie – zaplanowane działanie, które pozwala sprawdzić hipotezę
📊 Wynik – dane, które uzyskaliśmy w trakcie doświadczenia
✅ Wniosek – potwierdzenie lub odrzucenie hipotezy na podstawie wyników
🧪 Co odkryto dzięki doświadczeniom na zwierzętach?
Dzięki badaniom prowadzonym na zwierzętach naukowcy mogli opracować i przetestować wiele rozwiązań ratujących życie lub poprawiających jakość życia ludzi:
💉 Insulinę dla osób chorych na cukrzycę
😷 Środki znieczulające stosowane podczas operacji i zabiegów
💉 Szczepionki chroniące przed groźnymi chorobami
🧬 Zrozumienie dziedziczenia cech (np. eksperymenty Gregora Mendla na grochu i późniejsze badania genetyczne na muszkach owocowych – Drosophila)
❤️ Poznanie funkcjonowania układu krążenia
🧠 Badania nad mózgiem i odruchami (np. eksperymenty Pawłowa na psach)
👁️🗨️ Rozwój przeszczepów narządów – m.in. na podstawie badań na świniach i naczelnych
🧠 Skąd czerpać wiedzę biologiczną?
Wiedzę z biologii można zdobywać na wiele sposobów – nie tylko z podręczników! Oto sprawdzone źródła informacji o świecie przyrody:
🧭 Zajęcia w terenie – np. obserwacje roślin i zwierząt z wykorzystaniem kluczy do oznaczania gatunków
🐾 Wycieczki do ogrodów zoologicznych i botanicznych
🦴 Muzea przyrodnicze – poznawanie eksponatów i historii życia
📖 Atlasy przyrodnicze – np. roślin, grzybów i zwierząt
🫀 Atlasy anatomiczne – poznawanie budowy ciała człowieka
📚 Książki i czasopisma popularnonaukowe
🌐 Internet – rzetelne strony edukacyjne i portale naukowe
🎬 Filmy przyrodnicze – obserwacja przyrody w akcji
Biologia klasa 7 – nauka o życiu
🧬 Komórkowa budowa organizmów
Czym jest komórka?
Komórka to najmniejsza struktura budująca organizm, która posiada wszystkie cechy istoty żywej.
Niektóre organizmy składają się z jednej komórki, która potrafi samodzielnie funkcjonować (np. bakterie).
Inne organizmy – jak zwierzęta, grzyby i większość roślin – są wielokomórkowe.
Komórki różnią się kształtem i wielkością, zależnie od pełnionej funkcji.
🧪 Różnorodność kształtów komórek
Plemnik – męska komórka płciowa ma długą wić, która umożliwia poruszanie się w kierunku komórki jajowej
Komórki nabłonka – mają regularny kształt, dzięki czemu przylegają do siebie szczelnie, bez pustych przestrzeni
Komórka nerwowa (neuron) – ma długie wypustki, które przekazują impulsy do innych komórek
Komórka jajowa – ma kulisty kształt i jest wypełniona substancjami zapasowymi, które umożliwiają rozwój przyszłego organizmu 👶
Biologia klasa 7 – nauka o życiu
🧩 Hierarchiczna budowa organizmu – poziomy organizacji
Organizm człowieka zbudowany jest w sposób uporządkowany i hierarchiczny. Każdy wyższy poziom organizacji powstaje z połączenia i współpracy elementów niższego poziomu.
Na przykładzie układu szkieletowego:
🧬 Komórki kostne – mają owalny kształt i liczne wypustki
🔬 Tkanka kostna – tworzą ją współdziałające komórki kostne
🦴 Narząd – np. kość ramienna, zbudowana z tkanki kostnej
💪 Układ narządów – układ szkieletowy złożony z ponad 200 kości
🧠 Organizm – układ szkieletowy współdziała z innymi układami (np. mięśniowym, nerwowym)
🧠 Układy narządów człowieka
Organizm człowieka składa się z wielu układów narządów, które współpracują ze sobą, aby utrzymać ciało w dobrej kondycji i równowadze. Każdy układ pełni określoną funkcję:
🦴 Układ szkieletowy – nadaje ciału kształt i chroni narządy wewnętrzne
💪 Układ mięśniowy – umożliwia ruch
🍽️ Układ pokarmowy – trawi pokarm i wchłania składniki odżywcze
❤️ Układ krwionośny – transportuje tlen, składniki odżywcze i usuwa produkty przemiany materii
🧠 Układ nerwowy – odbiera bodźce i steruje pracą organizmu
💨 Układ oddechowy – zapewnia wymianę gazową (tlen ↔ dwutlenek węgla)
🚽 Układ wydalniczy – usuwa zbędne i szkodliwe produkty przemiany materii
🛡️ Układ limfatyczny – wspomaga odporność organizmu
🧪 Układ hormonalny – reguluje procesy życiowe za pomocą hormonów
👶 Układ rozrodczy – umożliwia rozmnażanie i rozwój nowego organizmu
FUNKCJE UKŁADÓW NARZĄDÓW CZŁOWIEKA
| Układ narządów | Funkcje |
|---|---|
| Układ szkieletowy |
– jest rusztowaniem ciała – nadaje ciału kształt – chroni narządy wewnętrzne |
| Układ mięśniowy |
– umożliwia przemieszczanie się ciała – umożliwia zmianę położenia części ciała |
| Układ pokarmowy |
– pobieranie pokarmu – trawienie pokarmu – wchłanianie substancji odżywczych |
| Układ krwionośny |
– transport gazów oddechowych – transport substancji odżywczych – transport związków regulujących pracę organizmu |
| Układ nerwowy |
– odbiera bodźce – wywołuje reakcje organizmu – kontroluje pracę całego ciała |
| Układ oddechowy | – umożliwia wymianę gazową |
| Układ wydalniczy |
– usuwa szkodliwe i niepotrzebne substancje – reguluje ilość wody i soli mineralnych |
| Układ limfatyczny |
– bierze udział w reakcjach obronnych – transportuje tłuszcze i wodę |
| Układ hormonalny | – reguluje i nadzoruje pracę innych układów narządów za pomocą hormonów |
| Układ rozrodczy |
– umożliwia rozmnażanie się – odpowiada za wykształcenie cech płciowych |
🧍♂️ Skóra – powłoka organizmu
Skóra to zewnętrzna warstwa ciała, która pełni bardzo ważne funkcje dla organizmu:
🛡️ Chroni organizm przed urazami, drobnoustrojami i czynnikami zewnętrznymi
🌡️ Reguluje temperaturę ciała, np. przez wydzielanie potu
🔎 Odbiera bodźce ze środowiska zewnętrznego – np. dotyk, ból, ciepło, zimno
Biologia klasa 7 – tkanki
RODZAJE TKANEK ZWIERZĘCYCH
| Rodzaj tkanki | Budowa | Funkcja |
|---|---|---|
| Tkanka nabłonkowa |
Jedna, kilka lub kilkanaście warstw komórek ściśle przylegających do siebie |
Ochrona ciała przed uszkodzeniami, wchłanianie, wytwarzanie i wydzielanie substancji |
| Tkanka mięśniowa |
Zbudowana z elementów zdolnych do kurczenia się i rozkurczania |
Umożliwia ruch ciała, krążenie krwi, przemieszczanie się pokarmu w jelitach |
| Tkanka nerwowa | Tworzy gęstą sieć komórek nerwowych (neuronów) |
Zbieranie informacji z ciała i otoczenia, koordynacja pracy organizmu |
| Tkanka łączna |
Komórki luźno rozrzucone w dużej ilości substancji międzykomórkowej |
Podpora dla narządów, ochrona, transport i magazynowanie różnych substancji |
podział tkanek zwierzęcych
| Rodzaj tkanki | Podział |
|---|---|
| Tkanka mięśniowa |
– gładka – poprzecznie prążkowana serca – poprzecznie prążkowana szkieletowa |
| Tkanka nabłonkowa | – |
| Tkanka nerwowa | – |
| Tkanka łączna |
– kostna – chrzęstna – tłuszczowa – krew |
💪 Tkanka mięśniowa
Tkanka mięśniowa umożliwia ruch ciała oraz transport substancji wewnątrz organizmu. Jej komórki mają zdolność kurczenia się i rozkurczania, co pozwala organizmowi poruszać się, oddychać, trawić pokarm czy reagować na bodźce.
Komórki mięśniowe tworzą charakterystyczne pęczki włókien
Dzięki niej możliwy jest prawidłowy przebieg czynności życiowych, takich jak: odżywianie, oddychanie, wydalanie
Tkanka mięśniowa występuje w trzech rodzajach:
🔹 Rodzaje tkanki mięśniowej:
Tkanka mięśniowa gładka – znajduje się m.in. w ścianach jelit i naczyń krwionośnych; działa niezależnie od naszej woli
Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa – buduje mięśnie poruszające kośćmi szkieletu; działa zależnie od naszej woli
Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca – występuje tylko w sercu; działa niezależnie od naszej woli i pracuje nieprzerwanie przez całe życie
🧫 Tkanka nabłonkowa
Tkanka nabłonkowa pokrywa ciało i wyścieła narządy wewnętrzne. Składa się z komórek ściśle przylegających do siebie, tworzących jedną lub więcej warstw.
📌 Rodzaje nabłonka ze względu na liczbę warstw:
Jednowarstwowy – zbudowany z jednej warstwy komórek
Wielowarstwowy – zbudowany z wielu warstw komórek
🔧 Funkcje tkanki nabłonkowej:
🛡️ Chroni ciało przed urazami i drobnoustrojami
💧 Wchłania wodę i składniki odżywcze w układzie pokarmowym
🧪 Wydziela enzymy, pot, łój i śluz
🚫 Tworzy barierę ochronną przed szkodliwymi substancjami
📊 Podział nabłonków
| Kryterium podziału | Rodzaje nabłonków |
|---|---|
| Ze względu na liczbę warstw komórek | – jednowarstwowy – wielowarstwowy |
| Ze względu na kształt komórek | – płaski – sześcienny – walcowaty |
| Ze względu na pełnioną funkcję | – ochronny – transportujący – wydzielniczy |
🧠 Tkanka nerwowa
Tkanka nerwowa odpowiada za odbieranie, przetwarzanie i przekazywanie informacji. Tworzą ją:
neurony – komórki nerwowe przewodzące impulsy
komórki glejowe – pełniące funkcję pomocniczą i ochronną
🔍 Czym są komórki glejowe?
Wypełniają przestrzenie między neuronami
Stanowią podporę dla komórek nerwowych
Dostarczają tlen i substancje odżywcze z krwi do neuronów
Chronią neurony przed uszkodzeniem
⚡ Czym są neurony?
Neuron to podstawowa jednostka budulcowa tkanki nerwowej. Składa się z:
Ciała komórki nerwowej (z jądrem)
Dendrytów – krótkich wypustek odbierających informacje
Aksonu – jednej, długiej wypustki przekazującej impulsy
Osłonki – chroni akson i przyspiesza przesyłanie impulsów
Rozgałęzień aksonu – tworzą połączenia z dendrytami innych neuronów
🔁 Funkcja neuronu
Budowa neuronu umożliwia mu:
odbieranie informacji z otoczenia i wnętrza organizmu
przesyłanie impulsów nerwowych do innych neuronów, mięśni i narządów
🧱 Tkanka łączna – największa część masy ciała
Tkanka łączna pełni funkcję podporową, ochronną, transportową i magazynującą. Jej komórki są luźno rozproszone w substancji międzykomórkowej, w której występuje wiele włókien białkowych.
Rodzaje tkanki łącznej:
tkanka chrzęstna
tkanka kostna
tkanka tłuszczowa
krew (tkanka płynna)
🧱 Tkanka łączna – rodzaje
| Rodzaj tkanki łącznej | Budowa | Występowanie | Funkcje |
|---|---|---|---|
| Tkanka chrzęstna | Elastyczna, sprężysta substancja międzykomórkowa z jamkami, w których znajdują się komórki chrzęstne | Przegroda nosowa, małżowina uszna, stawy, połączenia kości | Odporność na urazy, amortyzacja, łączenie elementów szkieletu |
| Tkanka kostna | Substancja międzykomórkowa z włóknami białkowymi i związkami mineralnymi, komórki w jamkach | Kości szkieletu | Podpora ciała, ochrona narządów, wytrzymałość mechaniczna |
| Tkanka tłuszczowa | Komórki wypełnione tłuszczem | Pod skórą, wokół narządów wewnętrznych | Magazynowanie energii, izolacja cieplna, ochrona mechaniczna |
| Krew (tkanka płynna) | Osocze, krwinki czerwone, krwinki białe, płytki krwi | W naczyniach krwionośnych | Transport gazów i substancji, obrona organizmu, krzepnięcie krwi |
Biologia klasa 7
Przykładowe zestawienia zadań
Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.
Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ