Witamy na stronie „Motywy Literackie”! 📚

Znajdziesz tutaj bogaty wybór opracowań najważniejszych motywów literackich, stworzonych specjalnie z myślą o uczniach i miłośnikach literatury. 📖 Nasze materiały możesz łatwo pobrać w formacie PDF, aby zapewnić sobie wygodną i efektywną naukę w domu, w szkole czy gdziekolwiek tylko zechcesz! 🏠🎒 Motyw cierpienia to jeden z najbardziej poruszających tematów, który analizujemy na przykładach z lektur obowiązkowych i dodatkowych. 😢 Zobacz, jak cierpienie fizyczne i duchowe było ukazywane w literaturze różnych epok – od antyku, przez romantyzm, aż po współczesność. Poznaj historie bohaterów, których ból staje się źródłem przemiany, refleksji lub walki z losem.

Nasze opracowania nie tylko ułatwiają zrozumienie lektur, ale również rozwijają umiejętności analizy tekstu, uczą interpretacji i wspierają rozwój krytycznego myślenia. 🧐 Oferujemy różnorodne tematy, które z pewnością zainteresują każdego – od motywu miłości ❤️, przez cierpienie, samotność 😔, aż po walkę ⚔️ i wiele innych.

Zapraszamy do odkrywania fascynującego świata literatury, gdzie nauka staje się przyjemnością! 🌟

CIERPIENIE — SAMOTNOŚĆ — WALKA — TĘSKNOTA

Motyw cierpienia w literaturze

Motyw cierpienia w literaturze

Wstęp

Motywy literackie to powtarzające się w literaturze tematy, które pozwalają czytelnikom lepiej zrozumieć świat oraz ludzkie doświadczenia i emocje. Motyw cierpienia jest jednym z najbardziej uniwersalnych i poruszających – pojawia się w utworach różnych epok i gatunków literackich. Cierpienie może mieć charakter fizyczny, duchowy, moralny lub egzystencjalny. Ukazuje walkę człowieka z losem, stratą, niesprawiedliwością lub samotnością.

Poniżej znajdziesz lektury obowiązkowe dla klas 7 i 8, w których motyw cierpienia odgrywa kluczową rol.

Motyw cierpienia w literaturze

1. „Treny” – Jan Kochanowski

Opis motywu:
Jan Kochanowski przeżywa głębokie cierpienie po śmierci swojej ukochanej córki Urszulki. „Treny” pokazują emocjonalną drogę od rozpaczy i buntu przeciwko Bogu po próbę pogodzenia się z losem. Poeta doświadcza również kryzysu wiary i załamuje się pod ciężarem straty, która podważa jego wcześniejsze przekonania filozoficzne.

Cytat:
💬 „Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim…” (Tren VIII)

Cytat ten doskonale oddaje natychmiastowy i druzgocący efekt straty Urszulki na życie poety. Kontynuacja w tym trenie podkreśla pustkę, którą odczuwa, mimo że dom jest fizycznie pełen ludzi: 

💬 „Pełno nas, a jakoby nikogo nie było: Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło”.

Autor zaznacza, że Urszulka była duszą domu, która „za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała, wszytkiś w domu kąciki zawżdy pobiegała”. Jej obecność wypełniała każdy zakamarek, a jej brak sprawił, że wszystko „umilkło, szczere pustki w domu, Nie masz zabawki, nie masz rośmiać sie nikomu”. Stopień rozpaczy jest tak wielki, że „Z każdego kąta żałość człowieka ujmuje”.

Uniwersalność cierpienia rodzica po stracie dziecka:

  • W Trenie I Kochanowski wyraża swój ogromny ból, przywołując antyczne postaci znane z lamentów:

💬 „Wszytki płacze, wszytki łzy Heraklitowe I lamenty, i skargi Symonidowe, Wszytki troski na świecie, wszytki wzdychania I żale, i frasunki, i rąk łamania, Wszytki a wszytki zaraz w dom sie mój noście, A mnie płakać me wdzięczne dziewki pomoście…”.

Heraklit z Efezu był filozofem greckim, który często rozpaczał nad ludzkim losem, a Simonides z Keos był poetą greckim, autorem wielu utworów lamentacyjnych. Przywołanie ich wszystkich podkreśla niezmierzoną skalę cierpienia, które dotknęło poetę i czyni jego żal uniwersalnym.

  • W Trenie IV Kochanowski odwołuje się do mitologicznej postaci Niobe, która skamieniała z rozpaczy po stracie czternaściorga dzieci. Stwierdza:

💬 „Nie dziwuję Nijobie, że na martwe ciała Swoich namilszych dziatek patrząc, skamieniała.”

To porównanie do Niobe nie tylko podkreśla głębię własnego bólu, który dorównuje cierpieniu mitycznej matki, ale także sugeruje, że jego żal jest tak intensywny, iż może doprowadzić do podobnego stanu bezruchu i zatwardziałości serca.

  • W Trenie XIII poeta opisuje, że śmierć córki zabrała mu połowę duszy:

💬 „Wzięłaś mi, zgoła mówiąc, dusze połowicę, Ostatek przy mnie został na wieczną tesknicę.”

To sformułowanie metaforycznie wyraża poczucie okaleczenia i nieodwracalnej straty, która zostawia go z niekończącą się tęsknotą.

Etapy żałoby: bunt, rozpacz, refleksja:

Rozpacz i Bunt:

  • W Trenie I Kochanowski używa metafory drapieżnego smoka, który zabiera słowiczki z gniazda, by opisać brutalność śmierci, która pozbawiła go córki:

💬 „Tak więc smok, upatrzywszy gniazdo kryjome, Słowiczki liche zbiera, a swe łakome Gardło pasie; tym czasem matka szczebiece Uboga, a na zbójcę co raz sie miece.”

Ta scena ukazuje bezsilną rozpacz rodzica, który nie może obronić swojego dziecka przed okrutnym losem.

  • Bunt przeciwko śmierci i jej niesprawiedliwości jest wyraźny w Trenie IV:

💬 „Zgwałciłaś, niepobożna śmierci, oczy moje, Żem widział umierając miłe dziecię swoje.”

Poeta zarzuca śmierci, że postąpiła „niepobożnie”, czyli „źle, nie 'po Bożemu’, bezbożnie”, łamiąc naturalny porządek rzeczy, w którym to dzieci powinny chować rodziców, a nie odwrotnie.

  • W Trenie V poeta wprost pyta Persefonę, boginię świata podziemnego i uosobienie śmierci:

💬 „O zła Persefono, Mogłażeś tak wielu łzam dać upłynąć płono?”

Wyraża w ten sposób swój gniew na śmierć, która zabiera życie bezsensownie i daremnie.

  • Tren X to seria pytań do zmarłej Urszulki, wyrażająca skrajną rozpacz i poszukiwanie ukojenia:

💬 „Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi się podziała? W którą stronę, w którąś sie krainę udała? … Pociesz mię, jako możesz, a staw sie przede mną Lubo snem, lubo cieniem, lub marą nikczemną.”

Te pytania świadczą o braku pewności co do losu duszy po śmierci i o desperackiej potrzebie jakiegokolwiek kontaktu ze zmarłym dzieckiem, nawet w formie złudnego widziadła.

  • Najbardziej bezpośredni akt buntu zawiera się w epigramacie w Trenie XIII:

💬 „OPAKEŚ TO, NIEBACZNA ŚMIERCI, UDZIAŁAŁA: NIE JAĆ ONEJ, ALE MNIE ONA PŁAKAĆ MIAŁA.”

To mocne oświadczenie potępia śmierć za jej „niebaczne”, czyli nieuważne i łamiące naturalny porządek działanie.

Refleksja:

  • W Trenie XVIII następuje zwrócenie się do Boga i refleksja nad ludzką naturą, która w czasach szczęścia zapomina o Stwórcy:

💬 „My nieposłuszne, Panie, dzieci Twoje W szczęśliwe czasy swoje Rzadko Cię wspominamy, Tylko rozkoszy zwykłych używamy.”

To wyznanie wskazuje na autorefleksję i zrozumienie, że nieszczęście może być również formą Boskiego nauczania. Poeta prosi, by Bóg „Miej nas na wodzy” i „ojcowskim nas karz obyczajem”, co oznacza surowo, ale z wyrozumiałością, aby ludzkość pamiętała o Nim także w trudnych chwilach.

  • Tren XIX, albo Sen, przedstawia pocieszenie ze strony zmarłej matki poety, która ukazuje mu Urszulkę w niebie i przekonuje go o wartości życia wiecznego:

💬 „O to sie ty nie frasuj, a wierz niewątpliwie, Że twoja namilejsza Orszuleczka żywie.”

Matka tłumaczy, że Urszulka została zabrana z tego świata, zanim poznała jego trudy i zmartwienia:

💬 „Nie od rozkoszyć poszła; poszłać od trudności, Od pracej, od frasunków, od złez, od żałości, Czego świat ma tak wiele…”

Ta perspektywa prowadzi do pogodzenia się z losem i zrozumienia, że śmierć córki mogła być dla niej wybawieniem od ziemskich cierpień, co jest kluczowym elementem ukojenia i refleksji nad sensem życia i śmierci. Matka Kochanowskiego zachęca go do przyjęcia ludzkiego losu z pokorą:

💬 „Ludzkie noś; jeden jest Pan smutku i nagrody”.

Kryzys światopoglądowy i duchowy:

  • W Trenie IX Kochanowski wyraża swój ból, kwestionując wartość mądrości, która rzekomo miała chronić go przed cierpieniem:

💬 „Kupić by cię, mądrości, za drogie pieniądze, Która (jeśli prawdziwie mienią) wszytki żądze, Wszytki ludzkie frasunki umiesz wykorzenić…”

Następnie stwierdza gorzko, że jest „Nieszczęśliwy ja człowiek, którym lata swoje Na tym strawił, żebych był ujźrzał progi twoje. Terazem nagle z stopniów ostatnich zrzucony I między insze, jeden z wiela, policzony.” To bezpośrednie wyzwanie dla stoickich ideałów, które głosił, pokazujące, że w obliczu osobistej tragedii, teoretyczna mądrość okazuje się niewystarczająca.

  • Tren XI bezpośrednio nawiązuje do słów Brutusa:

💬 „«Fraszka cnota» powiedział Brutus porażony.”

Brutus, rzymski symbol cnót, miał powiedzieć po klęsce, że cnota była jedynie słowem. Kochanowski identyfikuje się z tym stwierdzeniem, podważając sens cnotliwego życia, skoro „Nieznamomy wróg jakiś miesza ludzkie rzeczy, Nie mając ani dobrych, ani złych na pieczy”. Ta „nieznajoma siła”, która nie dba o dobro ani zło, to Los, Fatum, a być może nawet szatan, co jest bezpośrednim atakiem na koncepcję sprawiedliwego porządku świata i Bożej opatrzności..

  • W Trenie XVI Kochanowski zwraca się do Cycerona (Arpina), zarzucając mu hipokryzję, gdyż ten, mimo głoszenia filozofii stoickiej, sam nie potrafił zastosować jej zasad w obliczu osobistego nieszczęścia, jakim była śmierć jego córki Tullii. Kochanowski mówi:

💬 „Wywiódłeś wszytkim, nie wywiódłeś sobie; Łacniej rzec, widzę, niż czynić i tobie, Pióro anielskie; duszę toż w przygodzie, Co i mnie bodzie.”

To podkreśla, że słowa mądrości są łatwe do wypowiedzenia, ale trudne do zastosowania w rzeczywistości, co pogłębia jego własny kryzys wiary w siłę rozumu i filozofii. Poeta kwestionuje także wszechmocną, a zarazem niepojętą wolę Boga:

💬 „Lecz Pan, który gdzie tknąć widzi, A z przestrogi ludzkie szydzi, Zadał mi raz tym znaczniejszy, Czymem już był bezpieczniejszy.”

To zdanie wyraża poczucie, że Bóg wkracza w życie człowieka w sposób niezrozumiały i ironiczny, atakując go tam, gdzie czuł się najbezpieczniej, co prowadzi do zwątpienia w możliwość przewidzenia i uniknięcia nieszczęścia poprzez ludzką ostrożność.

Najważniejsze elementy:

  • Uniwersalność cierpienia rodzica po stracie dziecka

  • Etapy żałoby: bunt, rozpacz, refleksja

  • Kryzys światopoglądowy i duchowy

Motyw cierpienia w literaturze

2. „Kamienie na szaniec” – Aleksander Kamiński

Cytat:
💬 „Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec…”

Opis motywu:
Rudy, Zośka i Alek doświadczają fizycznego i psychicznego cierpienia podczas walki z okupantem. Tortury, śmierć przyjaciela, niepewność i strach są nieodłącznymi elementami ich codzienności. Bohaterowie uczą się godnie znosić ból i podejmować decyzje w imię wyższych wartości.

  • Cierpienie spowodowane wojną i oporem wobec okupanta:

💬 „Potworność polskiej tragedii wrześniowej polegała na czym innym: na katastrofie psychicznej narodu, najzupełniej nie przygotowanego do tego, co się stało.”

Ten cytat z początku książki odnosi się do ogólnego szoku i cierpienia psychicznego całego społeczeństwa polskiego po klęsce wrześniowej, co stanowi tło dla osobistych dramatów bohaterów.

💬  „Bicie trwało bez ustanku z parogodzinnymi przerwami. Bito go w trzech postawach: na stojąco – pięścią po twarzy i głowie, leżącego na stołku – kijem i pejczem, oraz na podłodze, gdy mdlał – butami po brzuchu i między nogi. Miażdżono mu również podkowami butów dłonie na kamiennej posadzce, gdy leżał wyczerpany bez sił. Bicie kijem ustało dopiero wtedy, gdy kij złamali mu na głowie.”

Drastyczny opis tortur Rudego na Szucha, który w pełni oddaje fizyczne i psychiczne cierpienie, jakiego doświadczył z rąk gestapo. To bezlitosne okrucieństwo miało złamać więźnia.

💬 „Jak tam Rudy? Mój kochany, weź tę pomarańczę i zanieś Rudemu. Tak bardzo chciałbym go zobaczyć i pogadać z nim. Ten ma dopiero do opowiadania! Alek nie wiedział nic o ciężkim stanie Rudego. Nie powiedziano mu, by go nie martwić. Temperatura wzrastała. Osłabienie opanowywało ciało. Gdy został sam z kimś z rodziny – poprosił o portmonetkę. Z jednej z jej przegródek wyjął malutką karteczkę. Ręką Basi była na niej napisana modlitwa, która Alka najwięcej wzruszała. «Kto się w opiekę odda Panu swemu, a całym sercem szczerze ufa Jemu, śmiele rzec może: mam obrońcę Boga, nie przyjdzie na mnie żadna straszna trwoga…» Alek słuchał odczytywanych słów psalmu – i uśmiechał się.”

Fragment ten ukazuje cierpienie Alka po postrzale (nieświadome poważności rany) oraz jego duchowe zmagania. Mimo bólu i bliskości śmierci, znajduje ukojenie w wierze i myślach o przyjacielu.

💬 „Po śmierci Rudego i Alka stan psychiczny Zośki był okropny. Stracił sprężystość, tylko siłą woli wymuszał na sobie załatwianie bieżących spraw organizacji i życia codziennego. Z rana leżał długo bezmyślnie wpatrzony w sufit. Spóźniał się na spotkania. Chodził zaniedbany. Nie chciał z nikim rozmawiać, był zawsze posępny.”

Cytat ten obrazuje głęboki kryzys psychiczny i żałobę Zośki po stracie najbliższych przyjaciół, ukazując, że cierpienie wojenne dotyka nie tylko ciała, ale i ducha.

  • Bohaterska postawa mimo strachu i bólu:

💬  „«Strzelaj pan» – powiedział wolno, patrząc w oczy szpicla. «Strzelaj pan» – powtórzył.”

Słowa Alka wypowiedziane do gestapowca, który grozi mu pistoletem. Demonstrują jego odwagę, hart ducha i niezłomność w obliczu bezpośredniego zagrożenia, mimo młodego wieku.

💬 „Alek był z natury odważny. Lecz Rudy musiał się silnie przezwyciężać przy każdej robocie. Jego pierwsze wielkie nad sobą zwycięstwo było związane z napisem sloganu «Tylko świnie siedzą w kinie».”

Cytat ten podkreśla wewnętrzną siłę Rudego, który pomimo naturalnej nieśmiałości i skłonności do refleksji, pokonuje własny strach i lęk, wykonując ryzykowne akcje małego sabotażu.

💬 „Felek poszarpany odłamkami był już w agonii. Umierając oddał ostatni strzał raniąc zbliżającego się żandarma.”

Ostatnie chwile Felka ukazują jego nieugiętą, bohaterską postawę. Mimo śmiertelnych ran, walczy do samego końca, zadając straty wrogowi, co podkreśla jego niezłomny charakter.

  • Przyjaźń i ofiara jako siła dająca sens cierpieniu:

💬 „Odbić można – odbić trzeba! Zośka głośno wypowiada to, co czują wszyscy. – Odbijemy! Odbijemy jeszcze dziś!”

Decyzja o odbiciu Rudego z rąk gestapo jest bezpośrednim wyrazem siły braterskiej przyjaźni i gotowości do największej ofiary. To wspólna wola i determinacja napędzają działania.

💬 „Rudy trzymał w dłoni rękę Zośki i szeptem powtórzył sinymi wargami jedną ze zwrotek: Lecz zaklinam, niech żywi nie tracą nadziei / A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei, / Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec…”

Ten kluczowy cytat z „Testamentu mojego” Juliusza Słowackiego, powtórzony przez umierającego Rudego, symbolizuje sens ofiary. Bohaterowie, jak kamienie, są rzucani na szaniec ojczyzny, a ich śmierć staje się fundamentem dla przyszłych pokoleń i walki o wolność. Jednocześnie bliskość i fizyczny kontakt z Zośką dają Rudemu ukojenie.

💬 „«Zrobiłem odkrycie, że na świecie prócz konspiratorów istnieją także ich matki, ojcowie, siostry i żony. Nie bardzo jestem pewien, kogo opiewać musi pieśń gminna: konspiratora, przystrojonego we wspaniałe szaty bohaterstwa, czy wylękłą matkę, co wieczór przeżywającą na nowo męki czekania…»”

Słowa Zośki po wyjściu z więzienia ukazują jego pogłębioną refleksję na temat ofiary ponoszonej przez całe rodziny i bliskich. Uświadamia sobie, że cierpienie żołnierza podziemia ma sens także dzięki wsparciu i miłości tych, którzy czekają.

💬 „Nie o tym właściwie chciałem powiedzieć. Chciałem, abyśmy wszyscy rozumieli rzecz ważną: ciąży na nas obowiązek wobec Rudego i Alka. Byli to tacy ludzie, że życiem swoim wskazywali kierunek. Musimy ich uwiecznić idąc ich śladami i postacie ich traktując jako wzory.”

Zośka podkreśla, że pamięć o zmarłych przyjaciołach i kontynuowanie ich dzieła nadaje sens ich ofierze. Przyjaźń przekształca się w moralny imperatyw, a ich postawy stają się wzorem dla żyjących.

Najważniejsze elementy:

  • Cierpienie spowodowane wojną i oporem wobec okupanta

  • Bohaterska postawa mimo strachu i bólu

  • Przyjaźń i ofiara jako siła dająca sens cierpieniu

Motyw cierpienia w literaturze

3. „Mały Książę” – Antoine de Saint-Exupéry

Opis motywu:
Mały Książę opuszcza swoją planetę, czując się niezrozumiany i samotny. W trakcie podróży poznaje sens relacji, a także cenę, jaką się za nie płaci – cierpienie, tęsknotę, utratę. Przemyślenia narratora również prowadzą do bolesnej refleksji nad własnym życiem.

  • Emocjonalne cierpienie wynikające z miłości i przywiązania

💬 „I poczuł się bardzo nieszczęśliwy. Jego róża powiedziała mu, że nie ma drugiego takiego kwiatu jak ona we wszechświecie. A tutaj było ich pięć tysięcy w jednym ogrodzie, i wszystkie podobne do siebie!”

Ten cytat ukazuje głębokie cierpienie Małego Księcia, gdy odkrywa, że jego róża nie jest unikalna. Podważa to jego dotychczasowe rozumienie ich relacji i ważności jego uczuć, prowadząc do rozpaczy.

💬 „Wtedy zupełnie nie potrafiłem jej zrozumieć! Powinienem był oceniać ją po czynach, nie po słowach. Pachniała dla mnie i cieszyła blaskiem. Nie powinienem był uciekać! Należało się domyślić, że za jej nieporadnymi wybiegami kryje się czułość. W różach jest tyle sprzeczności! Ale byłem za młody, żeby umieć ją kochać.”

Ten fragment wyraża żal i ból Małego Księcia z powodu własnej niedojrzałości i niezrozumienia róży, co doprowadziło do jego ucieczki i późniejszego cierpienia. Uświadamia sobie, że to on był „za młody, żeby umieć ją kochać”.

💬 „Poczucie nieuchronności znowu ścięło mi krew w żyłach. Zrozumiałem, jak nieznośna jest dla mnie myśl, że już nigdy nie usłyszę jego śmiechu. Był dla mnie jak studnia na pustyni.”

Narrator, po tym jak oswoił Małego Księcia, doświadcza głębokiego bólu na myśl o jego odejściu. Porównanie śmiechu do życiodajnej wody podkreśla emocjonalne uzależnienie i nadchodzące cierpienie.

  • Tęsknota i samotność jako doświadczenia formujące

💬 „Żyłem samotnie, nie mając nikogo, z kim mógłbym prowadzić prawdziwe rozmowy, aż do czasu gdy sześć lat temu zdarzyła mi się nad Saharą awaria.”

Cytat ten przedstawia stan samotności narratora przed spotkaniem z Małym Księciem, co uwypukla transformującą moc ich relacji i pokazuje tło dla jego późniejszych doświadczeń.

💬  „Wiesz, kiedy ktoś jest bardzo smutny, to kocha zachody słońca…”

Te słowa Małego Księcia ujawniają jego własne uczucie smutku i osamotnienia, które towarzyszyło mu na planecie, zanim wyruszył w podróż. Miłość do zachodów słońca jest tu symbolem melancholii.

💬 „Wśród ludzi też można się poczuć samotnym.”

Wąż zwraca uwagę na uniwersalność samotności, sugerując, że nie jest ona jedynie brakiem fizycznej obecności, ale może towarzyszyć człowiekowi nawet w tłumie, co jest istotnym elementem formującym doświadczenia Małego Księcia na Ziemi.

  • Relacje jako źródło zarówno szczęścia, jak i bólu

💬 „Zawsze się trochę cierpi, kiedy się da oswoić.”

Ta kluczowa fraza lisa streszcza esencję motywu, podkreślając, że każda bliska relacja, choć przynosi szczęście i poczucie wyjątkowości, niesie ze sobą nieuchronność bólu rozstania lub cierpienia z powodu troski.

💬 „Zyskałem z powodu koloru pszenicy” oraz „Dobrze widzi się tylko sercem. To, co najważniejsze, jest niewidoczne dla oczu.”

Mimo bólu rozstania, lis zyskuje nowe, głębsze postrzeganie świata, gdzie kolor pszenicy będzie przypominał mu o Małym Księciu. Sekret lisa podkreśla, że wartość relacji leży w niewidzialnych dla oczu więzach i uczuciach, które nadają sens życiu i przekształcają cierpienie w coś wartościowego.

💬 „Ponieważ będę mieszkał i się śmiał na jednej z nich [gwiazd], kiedy spojrzysz nocą w niebo, wszystkie gwiazdy będą się śmiały do ciebie. Ty, akurat ty, będziesz miał gwiazdy, które potrafią się śmiać.”

Ten cytat symbolizuje trwałe, pocieszające dziedzictwo przyjaźni, która mimo fizycznej utraty, pozostawia po sobie radość i ukojenie. Mimo bólu rozstania, wspomnienie Małego Księcia i jego śmiech będzie dla narratora źródłem szczęścia i pocieszenia.

Najważniejsze elementy:

  • Emocjonalne cierpienie wynikające z miłości i przywiązania

  • Tęsknota i samotność jako doświadczenia formujące

  • Relacje jako źródło zarówno szczęścia, jak i bólu

Motyw cierpienia w literaturze

4. „Syzyfowe prace” – Stefan Żeromski

Opis motywu:
Marcin Borowicz i jego rówieśnicy cierpią duchowo w zderzeniu z systemem rusyfikacji. Konflikt pomiędzy lojalnością wobec narzuconej władzy a własną tożsamością narodową prowadzi do wewnętrznego bólu i potrzeby buntu.

  • Cierpienie jako efekt zniewolenia duchowego

💬 „Z niemego smutku matki, z miny ojca udającego dobry humor wnioskował doskonale, że w owej szkole, którą mu tak zachwalano, przyobiecanych rozkoszy będzie nie tak znowu dużo. […] wiała na niego bolesna i zdumiewająca tajemnica: szkoła, szkoła, szkoła…”

Te fragmenty ukazują początkowy lęk i przeczucie Marcinka, że szkoła będzie miejscem opresyjnym i bolesnym, co potęguje jego obawy przed nieznanym.

💬 „Uczucie osamotnienia, graniczące z rozpaczą, chwyciło małego szlachcica stalowymi szponami.”

Cytat ten bezpośrednio opisuje głębokie cierpienie Marcina, który po raz pierwszy doświadcza rozpaczy i skrajnego osamotnienia, zerwanego z bezpiecznym światem rodzinnym.

💬 „Dla żywego chłopca było coś bezdennie smutnego w tym obcym krajobrazie. Widok monotonnej płaszczyzny dziwnie się jednoczył z nudą siedzącą między kartkami gramatyki rosyjskiej.”

Marcin odczuwa bezgraniczny smutek i nudę, które są wynikiem duchowego zniewolenia – obcy krajobraz i przymusowa nauka martwego dla niego języka rosyjskiego tłamszą jego żywiołową naturę.

💬 „Pobyt w szkole był dla wszystkich mieszkających na stancjach pobytem w więzieniu.”

To dosłowne porównanie szkoły do więzienia podkreśla odczucie uwięzienia, braku wolności i stałej inwigilacji, której poddawani są uczniowie w systemie rusyfikacji.

  • Budzenie się świadomości narodowej

💬 „Zygier wziął książkę… i zaczął czytać wskazany urywek. …rozbierał po polsku. Sztetter… przyglądał się Zygierowi. Podmiot, orzeczenie, słowa określające, rzeczownik, zaimek… brzmiały w tej klasie tak dziwnie, tak jakoś zabawnie, że wszyscy uczniowie, słysząc to raz pierwszy, spoglądali ze śmiechem to na profesora, to na ucznia ciągnącego rzecz swoją ze skupieniem i uwagą.”

Ten moment, w którym polski język i poezja są użyte w oficjalnym kontekście rosyjskiej szkoły, jest przełomowy. Początkowe zaskoczenie i śmiech uczniów z „dziwności” polszczyzny wskazują na stopniowe odzyskiwanie poczucia własnej tożsamości.

💬 „Nie była to już recytacja utworu wielkiego poety, lecz oskarżenie uczniaka polskiego zamknięte w zdarzeniach bitwy. Był to własny jego utwór, własna mowa. Każdy obraz walki dawno przegranej wydzierał się z ust mówcy jako pragnienie uczestnictwa w tym dziele zgubionym. Uczucia dziecięce i młodzieńcze, po milionkroć znieważane, leciały teraz między słuchaczów w kształtach słów poety, pękały wśród nich jak granaty, świszczały niby kule, ogarniały dusze na podobieństwo kurzawy bojowej.”

Recytacja Zygiera staje się potężnym aktem buntu, wyzwalającym uśpione uczucia patriotyczne. Słowa wiersza, nasycone cierpieniem i pragnieniem wolności, trafiają do serc słuchaczy, budząc głęboki rezonans z narodową historią.

💬 „Borowicz zamknął oczy. Znalazł już wszystko. To ten sam żołnierz, o którym mówił mu przed laty strzelec Noga na pagórku pod lasem. Ten sam, zabity nahajami, leżący w skrwawionej mogile pod świerkiem. Serce Marcina szarpnęło się nagle, jakby chciało wydrzeć się z piersi, ciałem jego potrząsało wewnętrzne łkanie. Ścisnął mocno zęby, żeby z krzykiem nie szlochać. Zdawało mu się, że nie wytrzyma, że skona z żalu.”

To kulminacyjny punkt budzenia się świadomości Marcina. Wiersz łączy się z jego osobistymi wspomnieniami o męczeństwie powstańców, wywołując fizyczny i emocjonalny ból, który objawia się wewnętrznym szlochem i głęboką identyfikacją z narodowym cierpieniem.

  • Walka o godność i tożsamość

💬 „— Odczep się pani! — rzekł Radek głośno i stanowczo.”

Ta krótka, lecz stanowcza wypowiedź Jędrka Radka wobec karczmarki jest przykładem obrony osobistej godności i odmowy poddania się poniżeniu, co stanowi podstawę dla szerszej walki o tożsamość.

💬 „Masz, psie, masz, draniu! Masz — za teatr, masz za inspektorskie zebrania, masz za literaturę! Tyś mnie chciał do siebie podobnym… Masz, renegacie, masz, szpiegu, masz, szpiegu!”

Słowa Marcina wypowiedziane do profesora Majewskiego podczas fizycznego ataku są wyrazem jawnego buntu i zemsty za rusyfikację. To świadoma walka o własną tożsamość, odrzucająca narzucone próby „uczynienia podobnym” do opresyjnego systemu.

💬 „Stokroć nieszczęśliwsza w tym stadle była żona. […] stała się Polką z prawego sumienia, każdy nowy cios zadany nieszczęśliwemu narodowi dziesięćkroć czującą. Ani jeden z Rosjan urzędujących w mieście nie miał prawa wstępu w progi jej domu. Co więcej, zerwała wszelkie węzły z rodziną, spaliła wszelkie mosty, wypowiedziała własnej nacji wojnę scytyjską. Uczyniła to bez wahania, posłuszna wewnętrznemu głosowi sprawiedliwości, ale życie swe przez to samochcąc zepsuła, a radość, zadowolenie i spokój z korzeniem zeń wyrwała.”

Historia pani Stogowskiej, Rosjanki, która z miłości i w imię sprawiedliwości wyrzeka się swojej narodowości i staje się Polką, symbolizuje najwyższą ofiarę w walce o godność i tożsamość. Jej decyzja prowadzi do głębokiego cierpienia i utraty osobistego szczęścia.

💬 „Dusza jego pod wpływem tej lektury mocowała się z własnymi błędami, ulepszała w sobie i staliła się raz na zawsze w kształt niezmienny niby do białości rozpalone żelazo rzucone w zimną wodę.”

Marcin nie tylko przyswaja sobie wiedzę, ale aktywnie walczy z wewnętrznymi „błędami” (symbolizującymi wpływ rusyfikacji i konformizmu) pod wpływem polskiej literatury. Proces ten „hartuje” jego duszę, wzmacniając jego polską tożsamość i godność, czyniąc go niezłomnym.

Najważniejsze elementy:

  • Cierpienie jako efekt zniewolenia duchowego

  • Budzenie się świadomości narodowej

  • Walka o godność i tożsamość

Motyw cierpienia w literaturze

5. „Opowieść wigilijna” – Charles Dickens

Opis motywu:
Scrooge cierpi duchowo z powodu swojej chciwości i izolacji. W czasie nocy wigilijnej musi zmierzyć się z konsekwencjami własnych decyzji i życiowej obojętności wobec innych. Cierpienie staje się dla niego impulsem do przemiany.

  • Cierpienie wynikające z samotności i egoizmu

💬 „Nikt nigdy nie zatrzymał go na ulicy z uśmiechem przyjaznym, aby powiedzieć: „Mój kochany Scrooge, jak się masz? Kiedy też raczysz mnie odwiedzić?” — Żebracy nie prosili go o jałmużnę, dzieci nie pytały o godzinę, żadna kobieta, ani też żaden mężczyzna nigdy nie pytał Scrooge’a o drogę.”

Ten cytat ukazuje skrajną izolację Scrooge’a, która jest bezpośrednią konsekwencją jego egoizmu i braku empatii. Jego samotność jest tu przedstawiona jako stan niemal całkowitego odrzucenia przez społeczeństwo.

💬 „Iść samotnie przez życie, odpychać od siebie wszelką ludzką sympatię — to, zdawało się, wybrał sobie Scrooge za cel i te drogi się trzymał niewzruszenie.”

Słowa te podkreślają świadomy wybór Scrooge’a do życia w izolacji, co, mimo że było jego celem, prowadziło do głębokiego cierpienia duchowego, pozbawiając go ciepła ludzkich relacji.

💬 „Inne bóstwo zajęło w sercu pańskim moje miejsce. Jeżeli ono jednak zdoła dostarczyć ci w przyszłości słodyczy, ukojenia, pociechy i radości, słowem tego, czym ja pragnęłabym cię otoczyć, to istotnie nie mam powodu do troski.”

Ta wypowiedź byłej narzeczonej Scrooge’a, Belle, precyzuje, że jego miłość do pieniądza wyparła miłość do drugiego człowieka, czyniąc go nieszczęśliwym i pustym duchowo.

  • Konfrontacja z przeszłością i przyszłością

💬 „Scrooge zakrył twarz dłońmi i zapłakał: poznał w tym opuszczonym chłopcu samego siebie…”

Konfrontacja z własną samotną przeszłością w szkole wywołuje u Scrooge’a głęboki żal i łzy, ukazując ból niezaspokojonej potrzeby miłości i bliskości.

💬 „Duchu — szepnął Scrooge, drżąc jak w febrze. — Zrozumiałem, wszystko zrozumiałem. Los tego nieszczęśliwego może być moim losem. Do takiego końca prowadzi takie życie, jakie ja pędzę… Boże miłosierny, co ja widzę?!”

Scrooge’a ogarnia przerażenie i drżenie na myśl, że widok nieopłakanego trupa w opuszczonym pokoju jest wizją jego własnej przyszłości, jeśli nie zmieni swojego życia. Cierpienie tu jest wynikiem świadomości nieuchronnej kary.

💬 „Scrooge, drżąc całym ciałem ze strachu, niemal pełznąc, przysunął się do grobowca i przeczytał na nim swoje własne nazwisko: Ebenezer Scrooge — Więc to samego siebie widziałem?! — zawołał, padając na kolana.”

Moment ujrzenia własnego nagrobka jest kulminacyjnym punktem cierpienia Scrooge’a, uświadamiającym mu przerażające konsekwencje dotychczasowego życia i grożącą mu samotność po śmierci.

  • Nadzieja na odkupienie

💬 „Duchu — rzekł Scrooge pokornie —- prowadź mnie, dokąd chcesz. Wczorajszej nocy wyprowadzono mnie przemocą i dano mi naukę, która teraz zaczyna działać. Dziś jestem gotów iść za tobą i jeśli zamierzasz nauczyć mnie czegoś, nie omieszkam skwapliwie z tego skorzystać.”

Słowa te sygnalizują początek wewnętrznej przemiany Scrooge’a. Wyraża on gotowość do nauki i przyjęcia wskazówek, co otwiera mu drogę do odkupienia.

💬 „Ja już nie jestem tym człowiekiem, jakim byłem do chwili spotkania się z tobą… Nie jestem i nie będę przenigdy… Dlaczego ukazałeś mi tak straszne rzeczy? Czy dla mnie nie ma już ratunku?”

Scrooge wykazuje głęboką skruchę i desperacką nadzieję na zmianę swojego losu. Jego pytanie o ratunek jest dowodem na to, że odrzuca swoją dawną tożsamość i pragnie odkupienia.

💬 „Odtąd z całej duszy będę czcił święta Bożego Narodzenia — przyrzekał ze skruchą Scrooge — i przez cały rok będę tych dni oczekiwał, przygotowując się do nich po chrześcijańsku. Będę zawsze pamiętał o przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Wszystkie trzy Duchy, które mnie nawiedziły, żyć będą we mnie, gdyż nie zapomnę otrzymanych od nich nauk.”

To uroczyste przyrzeczenie Scrooge’a symbolizuje jego całkowite nawrócenie i przyjęcie nauki Duchów. Jest to wyraźny znak nadziei na nowe życie, oparte na miłosierdziu i bliskości z innymi, zamiast dotychczasowego cierpienia.

Najważniejsze elementy:

  • Cierpienie wynikające z samotności i egoizmu

  • Konfrontacja z przeszłością i przyszłością

  • Nadzieja na odkupienie

Motyw cierpienia w literaturze

6. „Romeo i Julia” – William Shakespeare

Opis motywu:
Miłość Romeo i Julii rodzi się w świecie pełnym nienawiści. Bohaterowie cierpią, ponieważ nie mogą być razem – aż w końcu ich tragiczna śmierć staje się ceną za próbę przezwyciężenia konfliktu.

  • Cierpienie z powodu zakazanej miłości

💬 „Dziwny miłości traf się na mnie iści, Że muszę kochać przedmiot nienawiści.”

Julia wypowiada te słowa, gdy dowiaduje się, że Romeo jest Montekim, co natychmiast ukazuje jej wewnętrzny konflikt i cierpienie z powodu miłości do wroga rodziny.

💬  „Romeo! Czemuż ty jesteś Romeo! Wyrzecz się swego rodu, rzuć tę nazwę! […] Czymże jest nazwa? To, co zowiem różą, Pod inną nazwą równie by pachniało; Tak i Romeo bez nazwy Romea Przecież by całą swą wartość zatrzymał.”

Julia boleje nad faktem, że to nazwisko Romea, a nie jego istota, staje się przeszkodą w ich miłości, wyrażając swój żal, że jest ona z góry skazana z powodu rodowego podziału.

💬 „Wygnanie? Zmiłuj się, jeszcze śmierć doda! Wygnanie bowiem wygląda okropniej Niż śmierć. […] Zewnątrz Werony nie ma, nie ma świata, Tylko tortury, czyściec, piekło samo!”

Romeo uznaje wygnanie za gorsze od śmierci, ponieważ oznacza ono rozłąkę z Julią. To cierpienie z powodu niemożności bycia razem, wynikające z zakazanej miłości, jest dla niego nie do zniesienia.

  • Tragizm konfliktu pokoleń

💬 „Dwa rody, zacne jednako i sławne — Tam, gdzie się rzecz ta rozgrywa, w Weronie, Do nowej zbrodni pchają złości dawne, Plamiąc szlachetną krwią szlachetne dłonie.”

Prolog od razu wskazuje na wielopokoleniową nienawiść między rodami jako główną przyczynę całej tragedii, pokazując jej głębokie zakorzenienie.

💬 „Ja ci powiadam: gotuj się w ten czwartek Iść do kościoła lub nigdy, przenigdy Na oczy mi się więcej nie pokazuj. […] Bo jak Bóg w niebie, nigdy cię nie uznam Za moje dziecko i z mojego mienia Nawet źdźbło nigdy ci się nie oberwie.”

Słowa Kapuleta, szantażującego Julię wydziedziczeniem, jeśli nie poślubi Parysa, uwydatniają brak zrozumienia i tragizm konfliktu między wolą córki a narzucanymi jej decyzjami rodziców.

💬 „Śmierć jest mym zięciem, śmierć jest mym dziedzicem.”

Kapulet, widząc „martwą” Julię, gorzko uznaje Śmierć za swojego dziedzica. Jest to tragiczne podsumowanie, jak jego upór i rodowa nienawiść doprowadziły do utraty córki, która wolała udawaną śmierć niż zaaranżowane małżeństwo.

  • Śmierć jako konsekwencja społecznych podziałów

💬 „Bierz licho oba wasze domy! One mię dały na strawę robakom; Będę nią, i to wnet. Kaduk was zabierz!”

Umierający Merkucjo przeklina rody Monteki i Kapulet, jasno obwiniając ich nienawiść o swoją śmierć. Jego słowa podkreślają, że to społeczne podziały są przyczyną rozlewu krwi.

💬 „O! każ mi, zamiast być żoną Parysa, Skoczyć ze szczytu wieży; w rozbójniczych Gościć jaskiniach, w legowiskach wężów, Zamknij mię w jedną klatkę z niedźwiedziami Albo mię wepchnij nocą do kostnicy… Wszystko to dawniej dreszcz budziło we mnie, Ale bez trwogi uczynię to zaraz, Bylebym tylko pozostała czystą Małżonką mego lubego kochanka.”

Julia jest gotowa na najbardziej przerażające czyny, nawet na wejście do grobu, byle uniknąć zaaranżowanego małżeństwa. Jej desperacka decyzja o upozorowaniu śmierci jest bezpośrednią konsekwencją społecznych podziałów i braku akceptacji dla jej miłości.

💬 „Jaka Chłosta spotyka wasze nienawiści, Niebo obrało miłość za narzędzie Zabicia pociech waszego żywota; I ja za moje zbytnie pobłażanie Waszym niesnaskom straciłem dwóch krewnych. Wszyscy jesteśmy ukarani.”
 
Książę Eskalus wyjaśnia, że tragiczna śmierć Romea i Julii jest karą za długotrwałą nienawiść między ich rodami. Miłość kochanków, paradoksalnie, stała się narzędziem losu do zakończenia waśni, ukazując śmierć jako bezpośrednią konsekwencję społecznych podziałów.
 

Najważniejsze elementy:

  • Cierpienie z powodu zakazanej miłości

  • Tragizm konfliktu pokoleń

  • Śmierć jako konsekwencja społecznych podziałów

Motyw cierpienia w literaturze

7. „Dziady cz. II” – Adam Mickiewicz

Opis motywu:
Duchy zmarłych cierpią po śmierci za grzechy popełnione za życia. Ich męki mają charakter moralny – symbolizują skutki egoizmu, okrucieństwa i obojętności wobec innych.

  • Pośmiertne cierpienie jako kara i przestroga
💬 „Lecz choć wszystkiego dostatek, Dręczy nas nuda i trwoga, Ach, mamo, dla twoich dziatek Zamknięta do nieba droga!”
 
Te słowa, wypowiedziane przez Józia i Rózię, duchy lekkie, ukazują ich cierpienie w postaci nudy i lęku, ponieważ za życia nie doświadczyły żadnej goryczy, co uniemożliwia im dostanie się do nieba.
 
💬 „Okropne cierpię męczarnie. Kędy noc ziemię ogarnie, Tam idę szukając nocy; A uciekając od słońca Tak pędzę żywot tułaczy, A nie znajdę błędom końca. Wiecznych głodów jestem pastwą; A któż mię nakarmić raczy? Szarpie mię żarłoczne ptastwo; A któż będzie mój obrońca? Nie masz, nie masz mękom końca!”
 
Te straszliwe, niekończące się męki Widma Złego Pana są bezpośrednią karą za jego okrucieństwo i brak miłosierdzia za życia. Cierpi głód i jest szarpany przez drapieżne ptaki, symbolizujące jego dawne ofiary.
 
💬 „Nie znałeś litości, panie! Hej, sowy, puchacze, kruki, I my nie znamy litości: Szarpiemy jadło na sztuki, A kiedy jadła nie stanie, Szarpiemy ciało na sztuki, Niechaj nagie świecą kości!”
 
Chór ptaków nocnych, będący duszami pomordowanych przez Pana, deklaruje brak litości i kontynuowanie jego cierpień, podkreślając, że okrucieństwo wraca do oprawcy.
 
  • Pokuta i próba odkupienia win
💬 „Prosim gorczycy dwa ziarna; A ta usługa tak marna Stanie za wszystkie odpusty.”
 
Józio i Rózia, prosząc o symboliczną garstkę gorczycy, próbują odkupić swój brak doświadczenia cierpienia za życia, wierząc, że ten drobny akt pomocy może pomóc im w dostaniu się do nieba.
 
💬 „Ach, jak mnie pragnienie pali; Gdyby mała wody miarka! Ach! gdybyście mnie podali Choćby dwa pszenicy ziarka!”
 
Widmo Złego Pana, cierpiące na wieczny głód i pragnienie, desperacko błaga o najmniejszy kawałek jedzenia lub kroplę wody, co jest jego próbą złagodzenia kar, choć bezskuteczną ze względu na jego dawne grzechy.
  • Moralna nauka dla żyjących
💬 „Bo słuchajcie i zważcie u siebie, Że według bożego rozkazu: Kto nie doznał goryczy ni razu, Ten nie dozna słodyczy w niebie.”
 
Ta przestroga Guślarza uczy, że prawdziwe szczęście i zbawienie są dostępne tylko dla tych, którzy za życia doświadczyli zarówno radości, jak i trudności, rozwijając empatię.
 
💬 „Bo kto nie był ni razu człowiekiem, Temu człowiek nic nie pomoże.”
 
To kluczowa nauka moralna, podkreślająca, że brak człowieczeństwa, litości i empatii za życia prowadzi do wiecznej, samotnej kary, której nie może ulżyć żadna ludzka pomoc ani modlitwa.
 
💬 „Bo słuchajcie i zważmy u siebie, Że według bożego rozkazu: Kto nie dotknął ziemi ni razu, Ten nigdy nie może być w niebie.”
 
Słowa te, odnoszące się do Zosi, uczą, że aby osiągnąć zbawienie, należy aktywnie uczestniczyć w życiu ziemskim, doświadczać ludzkich relacji i uczuć, a nie izolować się w świecie marzeń.
 

Najważniejsze elementy:

  • Pośmiertne cierpienie jako kara i przestroga

  • Pokuta i próba odkupienia win

  • Moralna nauka dla żyjących

Motyw cierpienia w literaturze

8. „Chłopcy z Placu Broni” – Ferenc Molnár

Opis motywu:
Nemeczek, najmniejszy i najmniej znaczący z chłopców, cierpi z powodu niesprawiedliwości, braku uznania i choroby. Jego śmierć to dramatyczny wyraz lojalności i poświęcenia.

  • Cierpienie w imię przyjaźni i wartości
💬 „Było mi znacznie lepiej niż tobie, kiedy stałeś na brzegu i wyśmiewałeś się ze słabszego. I wolałbym siedzieć w tej wodzie po szyję nawet do nowego roku, niż knuć z wrogami moich przyjaciół. […] Możecie mnie utopić, zatłuc na śmierć, ale ja nigdy nie będę zdrajcą, jak ten ktoś, kto stoi wśród was, o… tam…”
 
Nemeczek, przemoknięty i zziębnięty po wrzuceniu do stawu przez Pastorów, z odwagą i dumą wygłasza to oświadczenie do Gereba i Czerwonych Koszul. Pomimo fizycznego cierpienia i upokorzenia, jego słowa emanują niezłomną lojalnością wobec przyjaciół z Placu Broni oraz głębokim poczuciem honoru, które jest dla niego ważniejsze niż własne bezpieczeństwo czy komfort.
  • Tragizm dziecięcej odwagi
💬 „Ten wątły, jasnowłosy dzieciak podniósł do góry ręce i dziecinnym głosem zawołał: Stój! […] wymizerowany chorobą chłopczyk chwycił Feriego Acza wpół i z jakąś nadludzką siłą spotęgowaną gorączką, powalił go według wszelkich reguł zapaśniczej walki na obie łopatki. Po czym sam padł na ziemię nieprzytomny.”
 
Ten moment jest kulminacją heroizmu Nemeczka i ukazuje tragiczny wymiar jego odwagi. Już bardzo chory i wyczerpany, zdobywa się na ostatni, nadludzki wysiłek, aby pokonać wodza wroga. Jego triumf jest zarazem przyczyną jego ostatecznego upadku, co podkreśla dziecięcy tragizm jego czynu – poświęca własne życie dla „zabawy” o symbolicznym znaczeniu.
 
💬 „Ja nie wyzdrowieję! […] Okłamujecie mnie, bo ja dobrze wiem o tym, że umrę. A jak już mam umrzeć, to pozwólcie mi umrzeć tam, gdzie zechcę. Ja chcę iść na Plac!”
 
Te słowa, wypowiedziane przez majaczącego z gorączki Nemeczka, wyrażają jego dojmujące pragnienie powrotu na Plac Broni, symbolizujący jego małą ojczyznę i całe jego dziecięce królestwo. Jest to wzruszający wyraz głębokiego przywiązania do wartości, za które walczył, oraz jego heroicznej, choć dziecięcej, akceptacji zbliżającej się śmierci.
 
💬 „Walczyłem za Ojczyznę i zginąłem za nią! Trarara! Trara! Trąb, Kolnay, trąb!”
 
W delirium Nemeczek widzi siebie jako bohatera poległego za ojczyznę. Te słowa są świadectwem jego percepcji walki o Plac Broni jako prawdziwej wojny o najwyższe wartości. To tragiczny, ale jednocześnie triumfalny okrzyk umierającego dziecka, które w swojej wyobraźni osiąga pełne uznanie i spełnienie.
  • Nierówność i niezrozumienie
💬 „Chłopcy traktowali go zwykle jak powietrze. Był za hetkę – pętelkę, nie liczył się, jak jedynka w matematyce, która ani mnoży, ani dzieli. Nikt się nie przejmował tym szczupłym, wątłym chłopcem, jakby stworzonym na kozła ofiarnego.”
 
Ten opis doskonale ilustruje początkową pozycję Nemeczka wśród chłopców. Był on ignorowany, niedoceniany i traktowany jako ktoś bez znaczenia, „kozłem ofiarnym”. To podstawowe niezrozumienie jego wartości i potencjału, co czyni jego późniejsze heroiczne czyny jeszcze bardziej poruszającymi.
 
💬 „Panie prezesie. Ja teraz nie mam czasu… ja muszę iść… […] Czyżby pan sekretarz czegoś się bał? A może pan sekretarz boi się tego, że jeśli wykryją nasz związek, to wówczas i pan zostanie ukarany?” „Walne zebranie uznaje Erno Nemeczka za tchórzliwego zdrajcę, pozbawia go funkcji sekretarza i wyklucza ze związku. […] proszę wpisać jego nazwisko małymi literami.”
 
Te cytaty ukazują rażącą niesprawiedliwość i niezrozumienie, z jakim Nemeczek spotyka się ze strony Związku Kitowców. Kiedy spieszy, by ujawnić zdradę Gereba (co jest kluczowe dla ich „państwa”), jego koledzy interpretują to jako tchórzostwo i zdradę, hańbiąc go wpisem do księgi małymi literami. Jest to przykład braku empatii i powierzchownego oceniania jego motywacji.
 

Najważniejsze elementy:

  • Cierpienie w imię przyjaźni i wartości

  • Tragizm dziecięcej odwagi

  • Nierówność i niezrozumienie

Motyw cierpienia w literaturze

9. „Ania z Zielonego Wzgórza” – Lucy Maud Montgomery

Opis motywu:
Ania, jako sierota, zmaga się z poczuciem odrzucenia, samotnością i brakiem przynależności. Jej cierpienie ma charakter emocjonalny i jest pokonywane dzięki miłości i akceptacji.

  • Cierpienie dziecka bez rodziny
💬 „Nie chcecie mnie! – krzyknęła. – Nie chcecie mnie dlatego, ze nie jestem chłopcem! Powinnam się była tego spodziewać! Nikt mnie nigdy nie chciał! Zawsze tak bywało. Powinnam była rozumieć, że to zbyt piękne, aby mogło się spełnić. Powinnam była wiedzieć, że mnie nigdy nikt nie zechce! Ale cóż ja pocznę? Rozpłynę się chyba we łzach.”
 
Ania wyraża tu swoje głębokie poczucie odrzucenia i bycia niechcianą, natychmiastowo zakładając najgorsze z powodu wcześniejszych, bolesnych doświadczeń z brakiem przynależności.
 
💬„Kiedy nadeszłam na świat […] ludzie łamali sobie głowę, co ze mną począć. Widzi pani, już wtedy nikt mnie nie chciał. Taki widocznie mój los…”
 
Ten fragment ujawnia, że Ania od początku swojego życia doświadczała poczucia bycia niechcianą, co kształtowało jej wizję własnego losu.
 
💬 „Smutnie rozglądała się po swym ciasnym, małym pokoju o ponurych tapetach, bez najmniejszego obrazka, z wąskim, żelaznym łóżkiem i pustą szafą do książek. Wzruszenie ścisnęło jej krtań, gdy przypomniała sobie swój biały pokoik na Zielonym Wzgórzu…”
 
Opis pokoju w seminarium, pozbawionego ciepła i osobistych akcentów, podkreśla jej samotność i tęsknotę za prawdziwym domem, który znalazła na Zielonym Wzgórzu, kontrastując z uczuciem braku przynależności.
  • Siła wyobraźni jako ucieczka od bólu

💬 „Opiekunowie w Domu Sierot są dobrzy, ale tam nie ma wcale pola do imaginacji, chyba że dzieci. Bo o dzieciach można sobie rozmaite rzeczy wyobrazić. Na przykład, można sobie pomyśleć, że ta dziewczynka, śpiąca obok, jest może córką jakiegoś księcia… Zwykle nocami starałam się nie spać i zmyślać takie historie… Ale chętnie wyobrażam sobie, że jestem pełna i ładna, z dołeczkami na łokciach…”

Ania wyznaje, że jej bujna wyobraźnia była jedynym sposobem na przetrwanie w trudnych warunkach sierocińca, pozwalając jej kreować alternatywną, lepszą rzeczywistość.

💬 „Bardzo dobrze, wyobrażam sobie wiele różnych rzeczy, a to pomaga do spędzenia czasu. Rozumie się, że jestem trochę samotna. Ale nie szkodzi, może do tego przywyknę.”

Nawet w obliczu samotności i kary, Ania potrafi wykorzystać wyobraźnię do wypełnienia czasu i złagodzenia bólu, co pokazuje jej wewnętrzną siłę i zdolność do adaptacji.

  • Przemiana dzięki relacjom i wsparciu

💬 „Ja zaś, Aniu, stokroć wolę ciebie od całego tuzina chłopców – odpowiedział Mateusz gładząc jej dłoń. – Zapamiętaj sobie… od tuzina chłopców. Czy któryś z chłopców zdobył może stypendium Avery’ego, co? Zdobyła je dziewczynka… moja dziewczynka, z której jestem dumny!”

Słowa Mateusza są wyrazem jego bezwarunkowej miłości, dumy i pełnej akceptacji Ani, co jest dla niej niezwykle ważne po latach poczucia bycia niechcianą.

💬 „Po czym pochyliła się nad śpiącą i pocałowała spoczywający na poduszce rozgrzany policzek.”

Ten prosty gest czułości ze strony Maryli, zazwyczaj powściągliwej, pokazuje głębokie uczucie, które zrodziło się w jej sercu, oraz ocieplenie ich relacji.

💬 „Nie wiem… nie czuję potrzeby mówienia tyle – rzekła w zamyśleniu, opierając podbródek na palcu. – Przyjemniej jest mieć ukochane, piękne myśli i przechowywać je w swym sercu jak skarby. Nie chcę, by inni je wyśmiewali lub dziwili się im.”

Ten fragment ukazuje zmianę w Ani, która dzięki poczuciu bezpieczeństwa i akceptacji na Zielonym Wzgórzu nie musi już nieustannie udowadniać swojej wartości poprzez nadmierne mówienie, lecz może czerpać radość z wewnętrznych przeżyć.

Najważniejsze elementy:

  • Cierpienie dziecka bez rodziny

  • Siła wyobraźni jako ucieczka od bólu

  • Przemiana dzięki relacjom i wsparciu

Motyw cierpienia w literaturze

10. „Latarnik” – Henryk Sienkiewicz

Opis motywu:
Skawiński cierpi na emigracji, tęskniąc za Polską. Praca latarnika pogłębia jego izolację i samotność. Dopiero kontakt z rodzimą książką wywołuje silne emocje i przebudzenie.

  • Cierpienie z powodu tęsknoty i wyobcowania
💬 „Jestem bardzo znużony i skołatany. Dużo, widzicie, przeszedłem. Miejsce to jest jedno z takich, jakie na gorące pragnę otrzymać. Jestem stary, potrzebuję spokoju! Potrzebuję sobie powiedzieć: tu już będziesz siedział, to jest twój port. Ach, Sir! To od was tylko zależy. Drugi raz się może taka posada nie zdarzy. (…) Jak mi Bóg miły, jestem jak statek, który jeśli nie wejdzie do portu, to zatonie… Jeśli chcecie uszczęśliwić człowieka starego… Przysięgam, że jestem uczciwy, ale… Dość mam już tego tułactwa…”
 
Skawiński wyraża swoje skrajne wyczerpanie i desperacką potrzebę znalezienia stałego miejsca i spokoju po latach ciągłej tułaczki. Porównanie do tonącego statku podkreśla jego głębokie cierpienie i pragnienie stabilizacji.
 
💬 „Miał on nieszczęście, że ilekroć rozbił gdzie namiot i rozniecił ognisko, by się osiedlić stale, jakiś wiatr wyrywał kołki namiotu, rozwiewał ognisko, a jego samego niósł na stracenie.”
 
To symbolizuje ciągłe niepowodzenia Skawińskiego w próbach osiedlenia się, co pogłębia jego poczucie wyobcowania i niemożności znalezienia trwałego schronienia.
 
💬 „Zdawało się natomiast, że prześladują go wszystkie cztery żywioły. Ci, co go znali, mówili, że nie ma szczęścia, i tym objaśniali wszystko. On sam wreszcie stał się trochę maniakiem. Wierzył, że jakaś potężna a mściwa ręka ściga go wszędzie, po wszystkich lądach i wodach.”
 
Przekonanie o byciu prześladowanym przez los świadczy o psychicznym cierpieniu i bezradności wobec sił, które uniemożliwiają mu spokój.
 
💬 „Wreszcie zestarzał się — począł tracić energię. Cierpliwość jego poczynała być coraz podobniejsza do rezygnacji. Dawny spokój zmienił się w skłonność do roztkliwiania się i ten hartowny żołnierz jął przeradzać się w beksę gotowego załzawić się z lada powodu. Prócz tego od czasu do czasu tłukła go najstraszliwsza nostalgia, którą podniecała lada okoliczność: widok jaskółek, szarych ptaków podobnych do wróbli, śniegi na górach lub zasłyszana jakaś nuta, podobna do słyszanej niegdyś…”
 
Opis starości i narastającej rezygnacji, a także silnych ataków nostalgii, wyraźnie wskazują na cierpienie wynikające z długiej tułaczki i tęsknoty za utraconym życiem i ojczyzną.
  • Emocjonalna więź z ojczyzną
💬 „Książka była polska. Co to miało znaczyć⁈ Kto mu mógł przysłać książkę? (…) Polskie książki w Aspinwall, na jego wieży, wśród jego samotności, była to dla niego jakaś nadzwyczajność, jakieś tchnienie dawnych czasów, cud jakiś. Teraz wydało mu się, jak owym żeglarzom wśród nocy, że coś zawołało na niego po imieniu głosem bardzo kochanym, a zapomnianym prawie.”
 
Przybycie polskiej książki jest dla Skawińskiego cudownym wydarzeniem, które odbiera jako wezwanie z ojczyzny, budzące uśpione wspomnienia i emocje.
 
💬 „Litwo, o czyzno moja, ty jesteś jak zdrowie! Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie…”
 
Pierwsze słowa inwokacji z „Pana Tadeusza” natychmiast wywołują u Skawińskiego potężne emocje. Te wersy, mówiące o stracie i tęsknocie za ojczyzną, głęboko rezonują z jego własnymi, ukrytymi uczuciami.
 
💬 „Wezbrana fala przerwała tamę woli. Stary ryknął i rzucił się na ziemię; jego mleczne włosy zmieszały się z piaskiem nadmorskim. Oto czterdzieści lat dobiegało, jak nie widział kraju, i Bóg wie ile, jak nie słyszał mowy rodzinnej, a tu tymczasem ta mowa przyszła sama do niego — przepłynęła ocean i znalazła go, samotnika, na drugiej półkuli, taka kochana, taka droga, taka śliczna!”
 
Scena gwałtownego płaczu Skawińskiego to kulminacja stłumionych emocji i miłości do ojczyzny, która nagle, z ogromną siłą, powraca po dziesiątkach lat wygnania.
 
💬 „Tymczasem przenoś duszę moją utęsknioną Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych… (…) A wówczas „Ta, co jasne broni Częstochowy” zabrała jego duszę i przeniosła „do tych pól malowanych zbożem rozmaitym”. Na niebie paliły się jeszcze długie szlaki czerwone i złote, a on w tych światłościach leciał ku stronom kochanym. Zaszumiały mu w uszach lasy sosnowe, zabełkotały rzeki rodzinne. Widzi wszystko, jak było. Wszystko go pyta: „Pamiętasz?”. On pamięta!”
 
Poemat dosłownie przenosi duszę Skawińskiego do Polski, wywołując niezwykle żywe wspomnienia ojczyzny. To pokazuje, jak głęboka i nierozerwalna jest jego więź z krajem.
  • Samotność jako doświadczenie wewnętrzne
💬 „Latarnik jest niemal więźniem. Z wyjątkiem niedzieli nie może on wcale opuszczać swej skalistej wysepki. (…) na całej zaś wysepce, mającej morgę rozległości, nie ma nikogo. (…) W ogóle jest to życie klasztorne, a nawet więcej niż klasztorne, bo pustelnicze.”
 
Opis warunków pracy latarnika jasno wskazuje na fizyczną izolację Skawińskiego, która szybko staje się również głębokim doświadczeniem wewnętrznej samotności.
 
💬 „Na wieży brak wszelkich drobnych wrażeń, które w zwykłym życiu uczą stosować wszystko do siebie. Wszystko, z czym styka się latarnik, jest olbrzymie i pozbawione zwartych, określonych kształtów. Niebo — to jeden ogół, woda — to drugi, a wśród tych nieskończoności samotna dusza ludzka! Jest to życie, w którym myśl jest raczej ciągłym zadumaniem się, a z tego zadumania nie budzi latarnika nic, nawet jego zajęcia.”
 
Monotonne życie w latarni, pozbawione codziennych bodźców, prowadzi do stanu ciągłego zadumania. Samotność staje się tak intensywna, że nic nie jest w stanie jej przerwać, czyniąc ją integralną częścią jego istnienia.
 
💬 „Upływały całe tygodnie w ten sposób, że nikt jego nie widział ani on nikogo. (…) Widocznie stary zobojętniał dla świata. Powodem tego nie była nostalgia, ale właśnie to, że przeszła i ona nawet w rezygnację. Cały świat teraz zaczynał się dla starca i kończył się na jego wysepce. Zżył się już z myślą, że nie opuści wieży do śmierci, i po prostu zapomniał, że jest jeszcze coś poza nią.”
 
Skawiński staje się coraz bardziej odosobniony i obojętny na świat zewnętrzny. Jego samotność osiąga poziom rezygnacji, gdzie cały jego świat zamyka się w granicach wysepki.
 
💬 „W ciągłym odosobnieniu i wobec otoczenia nadzwyczaj prostego a wielkiego począł stary tracić poczucie własnej odrębności, przestawał istnieć jakoby osoba, a zlewał się coraz więcej z tym, co go otaczało. (…) Zatonął, ukołysał się, zapamiętał — i w tym ograniczeniu własnego, odrębnego bytu, w tym pół czuwaniu, pół śnie znalazł spokój tak wielki, że prawie podobny do półśmierci.”
 
Samotność prowadzi Skawińskiego do stanu, w którym traci poczucie własnej tożsamości i zlewa się z otoczeniem. Znajduje w tym spokój, niemal przypominający śmierć, co jest ostateczną formą wewnętrznego doświadczenia samotności.
 

Najważniejsze elementy:

  • Cierpienie z powodu tęsknoty i wyobcowania

  • Emocjonalna więź z ojczyzną

  • Samotność jako doświadczenie wewnętrzne

Motyw cierpienia w literaturze

11. „Quo vadis” – Henryk Sienkiewicz

Opis motywu:
Chrześcijanie w starożytnym Rzymie doświadczają brutalnych prześladowań. Cierpienie fizyczne i duchowe staje się symbolem niezłomnej wiary. Również Marek Winicjusz zmaga się z wewnętrznym bólem, odkrywając nowe wartości.

  • Cierpienie jako próba wiary i odwagi
💬 „Zazdrość i wściekłość miotały nim [Winicjuszem] na przemian jak wicher. Zdawało mu się, że Ligia, raz przestąpiwszy próg domu cezara, jest dla niego stracona na zawsze”.
 
Ukazuje początkowe przerażenie i bezsilność Winicjusza wobec odebrania Ligii, co jest jego osobistym cierpieniem.
 
💬 „Ligia, Ligia, nie drażnij cezara! Gdy przyjdzie chwila stanowcza, gdy musisz wybierać między hańbą a śmiercią, postąpisz tak, jak ci twoja Prawda wskazuje, ale nie szukaj dobrowolnie zguby i nie drażnij z błahego powodu ziemskiego, a przy tym okrutnego boga”.
 
Słowa Akte do Ligii oddają presję, pod jaką znajdowali się chrześcijanie, zmuszeni do wyboru między wiarą a życiem.
 
💬 „Więzienia były natłoczone i srożyła się w nich gorączka. Puticuli, to jest wspólne doły, w których chowano niewolników, poczęły się przepełniać”.
 
Opisuje nieludzkie warunki panujące w rzymskich więzieniach, gdzie chrześcijanie oczekiwali na śmierć.
  • Męczeństwo i duchowa siła
💬 „Chrześcijanie porzucali na piasek sieci, widły, włócznie i miecze, a natomiast poczęli się obejmować wzajemnie i zachęcać do wytrwania wobec mąk i śmierci. Wówczas głęboka uraza i oburzenie zawładnęły sercami tłumów. Jedni zarzucali im małoduszność i tchórzostwo, drudzy twierdzili, iż nie chcą się bić naumyślnie, przez nienawiść do ludu i dlatego, by go pozbawić radości, jaką widok męstwa zwykł sprawiać. Wreszcie z rozkazu cezara wypuszczono na nich prawdziwych gladiatorów, którzy klęczących i bezbronnych wycięli w mgnieniu oka”.
 
Ukazuje niezłomność chrześcijan, którzy odmawiają walki, wybierając pokorne przyjęcie śmierci, co dla rzymskiego ludu jest niezrozumiałe.
 
💬 „Oni się bronią. — A to jakim sposobem? — Cierpliwością”.
 
Słowa Petroniusza trafnie oddają esencję chrześcijańskiej postawy wobec prześladowań – duchową siłę płynącą z cierpliwości i wiary.
 

Najważniejsze elementy:

  • Cierpienie jako próba wiary i odwagi

  • Męczeństwo i duchowa siła

Motyw cierpienia w literaturze

podsumowanie

Motyw cierpienia w lekturach ukazuje różne oblicza bólu – od fizycznego i emocjonalnego, przez duchowy i moralny, aż po cierpienie zbiorowe wynikające z wojen, prześladowań czy utraty tożsamości. Bohaterowie literaccy zmagają się z bólem spowodowanym stratą bliskich, samotnością, niesprawiedliwością, a także konsekwencjami własnych wyborów. Analiza tych utworów pomaga uczniom zrozumieć, że cierpienie jest częścią ludzkiego doświadczenia – może prowadzić do refleksji, wewnętrznej przemiany, a czasem do heroizmu lub odkupienia. Pokazuje, że ból bywa trudny i wyniszczający, ale również potrafi wzmacniać i uczyć empatii. Zachęca do przemyśleń nad tym, jak reagujemy w obliczu trudności i co daje nam siłę, by je przetrwać.

Motyw cierpienia w literaturze

📥 Pobierz i wydrukuj nasze motywy literackie!

Przygotowaliśmy dla Ciebie graficzne pliki PDF zawierające zwięzłe podsumowania najważniejszych motywów literackich. 📝 Znajdziesz w nich kluczowe myśli i skróty, które pomogą Ci szybko przypomnieć sobie, o czym mowa. Idealne do szybkiej powtórki przed egzaminem lub sprawdzianem! 🎓

MOTYW CIERPIENIA — CZĘŚĆ I

PLIK DO POBRANIA .PDF

MOTYW CIERPIENIA — CZĘŚĆ II

PLIK DO POBRANIA .PDF