BIOLOGIA KLASA V – Świat przyrody czeka na odkrycie!
Nauka biologia klasa 5 to fascynująca podróż do świata przyrody, w której uczniowie poznają budowę organizmów, zasady życia oraz zależności występujące w naturze. Na tej stronie znajdziesz tematy wyjaśnione krok po kroku – prosto, jasno i z ciekawymi przykładami. Dzięki materiałom i ćwiczeniom łatwiej zrozumiesz, jak działa świat roślin, zwierząt i człowieka. Biologia to nie tylko wiedza – to także odkrywanie, zadawanie pytań i szukanie odpowiedzi!
Nauka biologia klasa 5
Klasyfikacja organizmów
Klasyfikacja organizmów to sposób porządkowania wszystkich żywych istot. Dzięki niej wiemy, jak nazywają się organizmy, do jakiej grupy należą i czym się od siebie różnią.
📚 Co to jest systematyka?
Systematyka to dział biologii, który zajmuje się:
opisywaniem organizmów,
dzieleniem ich na grupy,
oraz nazywaniem ich zgodnie z określonymi zasadami.
Inaczej mówiąc, to porządkowanie organizmów tak, aby łatwiej było je rozpoznać i opisać.
🧬 Jak dzielimy organizmy?
Organizmy grupujemy w tzw. jednostki klasyfikacji biologicznej. Największą z nich jest królestwo. Poniżej znajdziesz porównanie jednostek klasyfikacyjnych u zwierząt i roślin:
| Lp. | Jednostki klasyfikacji zwierząt 🐾 | Jednostki klasyfikacji roślin 🌿 |
|---|---|---|
| 1 | Królestwo | Królestwo |
| 2 | Typ | Gromada |
| 3 | Gromada | Klasa |
| 4 | Rząd | Rząd |
| 5 | Rodzina | Rodzina |
| 6 | Rodzaj | Rodzaj |
| 7 | Gatunek | Gatunek |
🌍 Jakie są królestwa organizmów?
W biologii organizmy dzielimy na pięć królestw:
Bakterie
Grzyby
Protisty
Rośliny
Zwierzęta
🧪 Co to jest gatunek?
Gatunek to najmniejsza i podstawowa jednostka klasyfikacji biologicznej.
To grupa organizmów, które:
mają podobną budowę,
żyją w podobnych warunkach,
mogą się rozmnażać płciowo,
i mają płodne potomstwo (czyli ich młode też mogą mieć dzieci).
🗝️ Co to jest klucz do oznaczania gatunków?
To narzędzie, które pomaga rozpoznać i nazwać gatunek organizmu.
Zawiera:
krótkie opisy wyglądu zewnętrznego,
cechy charakterystyczne,
dzięki którym możemy odróżnić jeden gatunek od drugiego.
WIRUSY I BAKTERIE
🦠 Czym są wirusy?
Wirusy to bardzo małe cząstki zakaźne, które potrafią wnikać do komórek organizmów i wywoływać choroby.
Nie są organizmami – nie mają budowy komórkowej i nie wykonują żadnych czynności życiowych (takich jak oddychanie, odżywianie czy rozmnażanie).
Nie rozmnażają się jak organizmy, ale potrafią się namnażać – tylko wewnątrz komórek, do których wniknęły.
🧬 Jak zbudowany jest wirus grypy?
Ma otoczkę z białek i kwas nukleinowy w środku.
To właśnie ten kwas zawiera informację, jak ma się namnażać.
🧫 Czym są bakterie?
Bakterie to organizmy jednokomórkowe, które nie mają jądra komórkowego.
Ich DNA znajduje się luźno w cytoplazmie (cytozolu).
Komórka bakterii jest otoczona ścianą komórkową.
🌍 Gdzie żyją bakterie?
Bakterie mogą żyć:
na powierzchni innych organizmów,
wewnątrz ich ciał,
a nawet w skrajnych warunkach, np. w wodzie o temperaturze ponad 100°C.
🔬 Jakie kształty mogą mieć bakterie?
Bakterie dzielimy ze względu na kształt:
Kuliste: ziarniaki, dwoinki, paciorkowce, gronkowce
Podłużne: pałeczki, laseczki
Spiralne: śrubowce, przecinkowce, krętki
🍽️ Jak bakterie się odżywiają?
Większość jest cudzożywna – pobierają gotowy pokarm z otoczenia.
Niektóre są pasożytami – żyją kosztem innych organizmów i mogą wywoływać choroby.
Nieliczne są samożywne – niektóre z nich przeprowadzają fotosyntezę (np. sinice).
⚡ Jak bakterie uzyskują energię?
Poprzez oddychanie tlenowe (z udziałem tlenu),
lub fermentację (bez udziału tlenu).
🌬️ Jak oddychają bakterie?
Tlenowe – potrzebują tlenu do życia.
Beztlenowe – żyją bez tlenu.
Względnie beztlenowe – mogą żyć i z tlenem, i bez niego, w zależności od warunków.
🔁 Jak rozmnażają się bakterie?
Bakterie rozmnażają się bezpłciowo, przez podział komórki.
Jedna bakteria dzieli się na dwie nowe komórki (komórki potomne).
W sprzyjających warunkach mogą dzielić się co 20 minut!
Tabela zawiera najważniejsze różnice 🧫 bakterie vs. 🦠 wirusy
| Cecha | Wirusy | Bakterie |
|---|---|---|
| Budowa | Brak budowy komórkowej | Mają budowę komórkową |
| Jądro komórkowe | Brak | Brak (ale mają DNA w cytoplazmie) |
| Życie poza organizmem | Nie przejawiają żadnych czynności życiowych | Mogą żyć samodzielnie |
| Rozmnażanie | Nie rozmnażają się, tylko namnażają w komórkach | Rozmnażają się przez podział komórki |
| Oddychanie i odżywianie | Nie oddychają ani się nie odżywiają | Oddychają (tlenowo lub beztlenowo), odżywiają się |
| Miejsce występowania | Tylko wewnątrz komórek innych organizmów | W różnych środowiskach, również samodzielnie |
| Rozmiar | Mniejsze niż bakterie | Większe niż wirusy |
CHOROBY WIRUSOWE
🚶♂️ Jak przenoszą się wirusy?
Wirusy często rozprzestrzeniają się drogą kropelkową.
Podczas kaszlu lub kichania wirusy wydostają się z organizmu chorej osoby wraz z kropelkami śliny.
Unoszą się w powietrzu i wraz z wdychanym powietrzem mogą dostać się do organizmu innej osoby.
📋 Najczęstsze choroby wirusowe i ich objawy
🌀 Grypa
Objawy: gorączka, bóle głowy, mięśni, stawów, dreszcze, suchy kaszel, katar
🌸 Ospa wietrzna
Objawy: gorączka, wysypka (grudki czerwone lub z osoczem, które zasychają po kilku dniach)
🤒 Odra
Objawy: gorączka, wysypka, ból gardła, duszności, kaszel
🔴 Różyczka
Objawy: gorączka, czerwone plamki na ciele
🐹 Świnka
Objawy: gorączka, bolesne powiększenie ślinianek przyusznych
🛡️ Jak chronić się przed chorobami wirusowymi?
Wykonywać szczepienia ochronne
Unikać kontaktu z osobami chorymi
Przestrzegać zasad higieny – szczególnie często myć ręce
❗AIDS – choroba wirusowa przenoszona przez krew
🧬 Czym jest AIDS?
AIDS to poważna choroba wirusowa, która rozwija się z zakażenia wirusem HIV.
Może rozwinąć się po wielu latach od zakażenia i prowadzi do całkowitego spadku odporności organizmu.
🔄 Jak można się zarazić?
Poprzez kontakt z zakażoną krwią (np. wspólne igły)
Podczas kontaktów płciowych z zakażoną osobą
❗ Objawy AIDS:
Znaczne osłabienie odporności
Nawet zwykłe infekcje mogą prowadzić do śmierci
🛡️ Jak się chronić przed AIDS?
Używać jednorazowych igieł i rękawiczek
Unikać kontaktów płciowych z osobami zakażonymi
CHOROBY bakteryjne
🧫 Czym są choroby bakteryjne?
Choroby bakteryjne to choroby wywoływane przez bakterie.
Mogą być przenoszone:
przez krew,
drogą pokarmową,
lub drogą kropelkową (czyli przez powietrze).
🦟 Borelioza
Jak się zarażamy?
Poprzez ugryzienie zakażonego kleszcza, który przenosi bakterie.Objawy:
rumień na skórze, gorączka, ból głowy, osłabienie, objawy ze strony układu nerwowegoJak zapobiegać?
Nosić odpowiednie ubranie w lesie lub na łące
Po powrocie obejrzeć ciało i umyć się
Stosować preparaty odstraszające kleszcze
🎥 Jeśli chcesz dowiedzieć się, jak unikać ugryzienia kleszcza i chronić się przed boreliozą, możesz obejrzeć ten krótki film edukacyjny 👉 kliknij tutaj, aby obejrzeć na YouTube.
🔩 Tężec
Jak się zarażamy?
Bakterie wnikają do organizmu przez zanieczyszczoną ranę (np. ziemią).Objawy:
zaburzenia czucia, bóle głowy, napięcie mięśni, drgawkiJak zapobiegać?
Szczepienia ochronne przeciw tężcowi
Podanie surowicy osobom nieszczepionym
💉 Co to jest surowica?
Surowica to preparat leczniczy zawierający gotowe przeciwciała, które szybko pomagają zwalczyć infekcję.
🍳 Salmonelloza (choroba przenoszona drogą pokarmową)
Jak się zarażamy?
Przez zjedzenie pokarmu zanieczyszczonego bakteriami, np. surowe jaja.Objawy:
gorączka, bóle brzucha, biegunka, nudności, wymiotyJak zapobiegać?
Przestrzegać zasad higieny
Odpowiednio przygotowywać i przechowywać żywność
🌬️ Gruźlica (choroba przenoszona drogą kropelkową)
Jak się zarażamy?
Bakterie dostają się do organizmu z wdychanym powietrzem.Objawy:
gorączka, kaszel, ból w klatce piersiowej, spadek masy ciałaJak zapobiegać?
Wykonywać okresowe prześwietlenia płuc
Korzystać ze szczepień ochronnych
PROTISTY
PANTOFELEK
PANTOFELEK - MAŁY DRAPIEŻNIK
GDZIE ŻYJE PANTOFELEK?
Żyje w kałużach, stawach i jeziorkach. Należy do drapieżników. Poluje np. na bakterie.
Pantofelek należy to protistów jednokomórkowych.
Odżywianie: cudzożywne.
Oddychanie: tlenowe.
Rozmnażanie: bezpłciowe przez podział komórki.
EUGLENA
EUGLENA - MIESZKANIEC GŁÓWNIE NIEWIELKICH
ZBIORNIKÓW WODNYCH
GDZIE ŻYJE EUGLENA?
Żyje w kałużach, stawach i jeziorach. Dzięki chloroplastom może przeprowadzać fotosyntezę, ale gdy nie ma dostępu do światła, staje się cudzożywna.
Euglena należy do protistów jednokomórkowych.
Odżywianie: samożywne lub cudzożywne.
Oddychanie: tlenowe.
Rozmnażanie: bezpłciowe przez podział komórki.
listownica
LISTOWNICA
LISTOWNICA - MIESZKANKA WÓD SŁONYCH
GDZIE ŻYJE LISTOWNICA?
Żyje w wodach słonych np. Morzu Bałtyckim. Przypomina rośliny lądowe.
Listownica należy to protistów wielokomórkowych.
Odżywianie: samożywne.
Oddychanie: tlenowe.
Rozmnażanie: bezpłciowe lub płciowe (komórki jajowe i plemniki).
ZNACZENIE PROTISTÓW
– protisty, które żyją w wodach mają zdolność do fotosyntezy, dostarczają tlen i są pokarmem dla innych organizmów
– protisty, żyjące w żołądku zwierząt roślinożernych np. krów, umożliwiają trawienie pokarmu roślinnego, który zawiera celulozę
– protisty żyjące w morzu używane są przez człowieka np. do sushi.
– protisty pasożytnicze wywołują choroby min. malarię (przenosi ją samica komara widliszka przez krew) oraz toksoplazmoza (przenoszona przez odchody kota, lub w surowym mięsie)
GRZYBY
GRZYBY - PODZIAŁ I BUDOWA
- GRZYBY JEDNOKOMÓRKOWE
To grzyby, które są zbudowane z jednej komórki i mają zazwyczaj mikroskopijne rozmiary. Do takich grzybów zaliczane są drożdże. Wyjątkiem jest ciało pleśniaka. Jest to długa, rozgałęziająca się strzępka.
- GRZYBY WIELOKOMÓRKOWE
BUDOWA GRZYBA
Owocnik to część grzyba, w której powstają zarodniki czyli komórki umożliwiające rozmnażanie. Powstaje on ze strzępek, które są ciasno ze sobą splecione. Zarodniki powstają na spodzie kapelusza. Owocniki składają się z kapelusza i trzonu.
budowa porostu
POROSTY - BUDOWA
Porosty zbudowane są: ze strzępek grzybów i z komórek glonu.
Funkcje glonów: dostarcza grzybowi pokarmu, który produkuje podczas fotosyntezy.
Funkcja strzępków grzybni: szybko się rozrasta
Dlaczego porosty nazywane są organizmami pionierskimi?
Porosty to organizmy pionierskie, ponieważ są odporne na czynniki środowiska i mogą żyć w warunkach ubogich w związki organiczne. Mają niewielkie wymagania życiowe.
Nauka biologia klasa 5
Przykładowe zestawienia zadań
Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.
Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ