Witamy na stronie „Tymczasem” – miejscu, gdzie w przystępny i zrozumiały sposób tłumaczymy trudne do pojęcia tematy, specjalnie dla współczesnych dzieci. Zdajemy sobie sprawę, że niektóre zagadnienia mogą wydawać się skomplikowane, dlatego staramy się je przełożyć na język, który będzie prosty i klarowny. Mamy nadzieję, że dzięki naszym wyjaśnieniom te trudności zrozumienia zostaną przezwyciężone, a Wy będziecie mogli z łatwością przyswajać wiedzę i rozwijać swoje zainteresowania.

Dominacja i recesywność: Jakie cechy dziedziczymy po rodzicach?

„ALLELE — CO TO JEST KODOMINACJA?”

Czy kiedykolwiek zastanawiałeś się, dlaczego masz brązowe oczy, podczas gdy twoje rodzeństwo ma niebieskie?
Albo, dlaczego niektóre cechy rodzinne przechodzą na wszystkie dzieci, a inne nie? Odpowiedź na te pytania kryje się
w zjawiskach dominacji i recesywności, które są związane z naszymi allelemi – to one wpływają na to, jakie cechy dziedziczymy po naszych rodzicach. Dowiedzmy się więcej o tym, jak te małe, ukryte „kawałki” DNA decydują o tym, jak wyglądamy i jakie mamy cechy!

Czym są allele?

Allele — wersje genów

Allele to różne wersje tego samego genu. Wyobraź sobie gen jako przepis na ciasto, a allele to różne warianty tego przepisu – jeden przepis może dawać ciasto czekoladowe, a inny waniliowe. Dla każdego genu mamy dwa allele – jeden od mamy i jeden od taty. To, które allele dostaniesz i jak się one ze sobą „dogadają”, decyduje o twoich cechach.

Dominacja i recesywność — Kto rządzi?

Allele dominujące — silniejszy gen

Gdy mówimy o dominacji, mamy na myśli sytuację, w której jeden allel jest silniejszy i „przeważa” nad drugim. Taki silniejszy allel nazywamy allelem dominującym. Jeśli odziedziczysz allel dominujący od jednego z rodziców, to właśnie
on zdecyduje o twojej cesze. Na przykład, jeśli allele dominujące odpowiadają za brązowy kolor oczu, to nawet jeśli masz drugi allel na niebieskie oczy, twoje oczy i tak będą brązowe, bo brązowy allel jest silniejszy.

Allele recesywne — słabszy gen

Recesywność to sytuacja, w której allel jest „słabszy” i jego wpływ na cechę ujawnia się tylko wtedy, gdy nie ma obok niego allelu dominującego. Allele recesywne muszą być obecne w dwóch kopiach (od mamy i taty), żeby cecha, którą kodują, się ujawniła. Na przykład, niebieski kolor oczu jest cechą recesywną. Oznacza to, że musisz odziedziczyć allel na niebieskie oczy od obu rodziców, aby twoje oczy były niebieskie.

Jak to działa w praktyce?

Przykład z kolorem oczu:

Załóżmy, że allele odpowiadające za kolor oczu to:

  • B — allel dominujący, który daje brązowe oczy.
  • b — allel recesywny, który daje niebieskie oczy.

Możliwe kombinacje alleli to:

  • BB — Brązowe oczy (dwie kopie allelu dominującego).
  • Bb — Brązowe oczy (jedna kopia dominująca i jedna recesywna).
  • bb — Niebieskie oczy (dwie kopie allelu recesywnego).

W tych przykładach używamy dużej litery B na oznaczenie allelu dominującego, ponieważ jest on „silniejszy” i wystarczy jedna jego kopia, aby cecha się ujawniła. Natomiast mała litera b oznacza allel recesywny, który jest „słabszy” i ujawnia się tylko wtedy, gdy nie ma obok niego allelu dominującego.

Jeśli masz Bb, to masz brązowe oczy, ponieważ allel dominujący B „przeważa” nad recesywnym b. Ale jeśli oboje rodzice przekażą ci allel recesywny b, wtedy będziesz mieć niebieskie oczy, bo nie ma allelu dominującego, który mógłby „przejąć kontrolę”.

Ciekawostka: Co to jest kodominacja?

Kodominacja to sytuacja, w której oba allele są tak samo „silne” i żaden z nich nie dominuje nad drugim. W efekcie obie cechy są widoczne jednocześnie. Przykładem kodominacji jest grupa krwi AB – w tym przypadku oba allele A i B
są „widoczne” w krwi osoby, co sprawia, że mają one grupę krwi AB. To jakby mieć ciasto, które jest jednocześnie czekoladowe i waniliowe, a oba smaki są tak samo intensywne!

Podsumowanie:

  • Allele to różne wersje genów, które wpływają na nasze cechy.
  • Allele dominujące to silniejsze wersje, które decydują o cechach, nawet jeśli są obecne tylko w jednej kopii.
  • Allele recesywne to słabsze wersje, które muszą być obecne w dwóch kopiach, aby cecha się ujawniła.
  • Dziedziczenie cech zależy od tego, jakie allele odziedziczymy od rodziców i jak te allele współdziałają.
  • Kodominacja to sytuacja, w której oba allele są równie silne i obie cechy są widoczne jednocześnie.

Zrozumienie dominacji, recesywności i kodominacji pomaga nam pojąć, dlaczego dziedziczymy pewne cechy, a inne nie,
i co sprawia, że każdy z nas jest wyjątkowy!