Zrozumieć siebie – od komórki po układy narządów

Biologia klasa 7 – skóra to fascynujący temat, który pozwala uczniom zrozumieć, jak zbudowana jest zewnętrzna powłoka ciała i jakie pełni funkcje. Skóra chroni organizm, pomaga regulować temperaturę i odbiera bodźce ze środowiska. To pierwszy krok do poznania, jak ciało broni się przed zagrożeniami i utrzymuje równowagę wewnętrzną – a także jak dbać o zdrowie na co dzień.

Biologia klasa 7 – skóra

🧍‍♀️ Budowa skóry

Skóra człowieka składa się z dwóch głównych warstw: naskórka i skóry właściwej. Pod nimi znajduje się również warstwa podskórna, która pełni funkcję ochronną i termoizolacyjną.

🧱 Naskórek

Zbudowany z tkanki nabłonkowej
Nie przepuszcza wody i substancji chemicznych
Składa się z kilku warstw, w tym:
- Warstwa rogowa – zewnętrzna, z martwych komórek, stale się złuszcza
- Warstwa rozrodcza – najgłębsza, zawiera komórki dzielące się i komórki barwnikowe

💡 Czym jest melanina?
To barwnik wytwarzany przez komórki barwnikowe naskórka. Nadaje kolor skórze, włosom i oczom, a także chroni organizm przed szkodliwym promieniowaniem UV.

🧬 Skóra właściwa

Zbudowana z tkanki łącznej, bogatej we włókna kolagenowe
Włókna nadają skórze:
- elastyczność
- sprężystość
- odporność na rozerwanie
Znajdują się tu:
- naczynia krwionośne – dostarczają tlen i składniki odżywcze
- receptory – odbierają bodźce ze środowiska (np. dotyk, ból, ciepło)
- włosy i gruczoły (potowe, łojowe)

➡️ Skóra właściwa uczestniczy w regulacji temperatury ciała poprzez zwężanie i rozszerzanie naczyń krwionośnych oraz wydzielanie potu.

🧈 Warstwa podskórna

Zbudowana głównie z tkanki tłuszczowej
Pełni funkcje:
- ochronną (osłania narządy wewnętrzne)
- termoizolacyjną (chroni przed utratą ciepła)
- energetyczną (magazynuje tłuszcz jako zapas energii)

📊 Porównanie warstw skóry

Warstwa skóry	Budowa	Funkcje
Naskórek	– tkanka nabłonkowa – warstwa rogowa (złuszczająca się) – warstwa rozrodcza z komórkami barwnikowymi	– ochrona przed urazami i drobnoustrojami – bariera dla wody i substancji chemicznych – produkcja melaniny (ochrona UV)
Skóra właściwa	– tkanka łączna z włóknami kolagenowymi – zawiera naczynia krwionośne, receptory, gruczoły, włosy	– elastyczność i odporność skóry – odbieranie bodźców (dotyk, ból) – regulacja temperatury ciała
Warstwa podskórna	– tkanka tłuszczowa	– ochrona narządów – izolacja cieplna – magazynowanie energii

🧬 Skóra właściwa

znajduje się bezpośrednio pod naskórkiem
zbudowana z tkanki łącznej zawierającej kolagen
– kolagen zapewnia elastyczność, sprężystość i odporność na rozerwanie
zawiera liczne włosowate naczynia krwionośne
– dostarczają tlen i substancje odżywcze
– biorą udział w regulacji temperatury ciała
występują w niej:
– receptory odbierające bodźce (np. dotyk, ból, temperatura)
– gruczoły (potowe, łojowe)
– włosy

🧈 Warstwa podskórna

położona najgłębiej
zbudowana głównie z tkanki tłuszczowej
pełni funkcje:
– ochronną – chroni przed urazami mechanicznymi
– termoizolacyjną – zabezpiecza przed utratą ciepła
– energetyczną – magazynuje tłuszcz jako zapas energii

🧠 Czym są receptory w skórze?

Receptory to tysiące zakończeń nerwowych obecnych w skórze, które umożliwiają odbieranie bodźców z otoczenia, takich jak:

dotyk
ciepło
zimno
ból

➡️ Najwięcej receptorów znajduje się w opuszkach palców i na wargach, dlatego te miejsca są szczególnie wrażliwe.

🌀 Receptory mają zdolność do adaptacji – czyli dostosowują się do długotrwałego działania bodźca (np. przestajesz czuć zegarek na ręce).

🛡️ Funkcje skóry

Ochronna – chroni przed urazami mechanicznymi, drobnoustrojami, promieniowaniem UV
Termoregulacyjna – przez wydzielanie potu oraz rozszerzanie i zwężanie naczyń krwionośnych
Wydalnicza – usuwa zbędne produkty przemiany materii (np. nadmiar wody, sole)
Wydzielnicza – gruczoły skórne wydzielają pot, łój, a u kobiet również mleko
Syntetyzująca – uczestniczy w syntezie witaminy D i produkcji melaniny
Czuciowa – dzięki receptorom odbiera bodźce ze środowiska: dotyk, ciepło, zimno, ból
Gazowa – umożliwia niewielką wymianę gazową (pobieranie tlenu, usuwanie CO₂)

🧴 Wytwory naskórka – funkcja ochronna

Skóra wytwarza specjalne struktury, które chronią organizm i pomagają w utrzymaniu równowagi:

Włosy – chronią wrażliwe części ciała (np. głowę, uszy, nozdrza) przed zimnem i czynnikami zewnętrznymi
Paznokcie – twarde płytki, które chronią opuszki palców przed urazami
Gruczoły potowe – wydzielają pot, który:
– usuwa zbędne produkty przemiany materii
– reguluje temperaturę ciała
Gruczoły łojowe – wydzielają łój, który:
– natłuszcza skórę i włosy
– chroni przed wysuszeniem
– zapobiega wnikaniu drobnoustrojów
Gruczoły sutkowe – wytwarzają mleko u kobiet po porodzie, zawierające wszystkie składniki odżywcze potrzebne dziecku; u mężczyzn są nieaktywne

🧼 Zasady higieny skóry

Aby skóra mogła prawidłowo pełnić swoje funkcje, należy o nią dbać:

Regularnie myj całe ciało – naprzemienne stosowanie zimnej i ciepłej wody poprawia krążenie
Nie używaj cudzych ręczników
Nie używaj cudzych przyborów toaletowych (np. grzebieni, szczotek, maszynek)

Biologia klasa 7 – choroby skóry

🦠 Choroby skóry wywołane przez drobnoustroje chorobotwórcze

Niektóre choroby skóry są wywoływane przez bakterie, wirusy i grzyby. Należą do nich m.in.:

Opryszczka – wywołana przez wirusa, objawia się pęcherzykami wypełnionymi płynem (najczęściej na ustach)
Łupież – spowodowany nadmiernym łuszczeniem się naskórka na skórze głowy
Grzybica – zakażenie skóry grzybami, często występuje na stopach lub paznokciach

☀️ Jak chronić skórę przed promieniowaniem UV?

Promieniowanie UV może być bardzo szkodliwe, dlatego warto pamiętać o:

Unikaniu długiego przebywania na słońcu – nadmierna ekspozycja na UV uszkadza materiał genetyczny komórek, co może prowadzić do nowotworów, takich jak czerniak
Stosowaniu kremów z filtrem UV – chronią skórę przed poparzeniami i uszkodzeniami

🩺 Choroby skóry – tabela porównawcza

Nazwa choroby	Przyczyna	Objawy	Leczenie	Zapobieganie
Czerniak skóry	Zmiany genetyczne, promieniowanie UV	Ciemna zmiana o nieregularnym kształcie i barwie	Wycięcie zmienionej skóry	Unikanie słońca i solarium, kontrola znamion, wizyty u dermatologa
Grzybica skóry i paznokci	Zakażenie grzybami (kontakt, antybiotyki)	Swędzenie, pieczenie, łuszczenie, zmiany na paznokciach	Leki przeciwgrzybicze (miejscowo lub doustnie)	Higiena, obuwie ochronne, dieta bogata w witaminy i minerały
Wszawica	Pasożyty – wszy głowowe	Swędzenie skóry głowy, widoczne gnidy na włosach	Preparaty dostępne w aptece	Unikanie wspólnego używania szczotek, grzebieni, czapek
Świerzb	Roztocz – świerzbowiec	Swędzenie, zmiany na skórze między palcami, łokciami, brzuchu	Maści przepisane przez dermatologa	Unikanie kontaktu z chorymi, pranie pościeli w wysokiej temperaturze
Trądzik młodzieńczy	Nadmierna produkcja łoju, zmiany hormonalne	Krosty, ropnie na twarzy, klatce piersiowej i plecach	Antybiotyki miejscowe lub doustne (po konsultacji z dermatologiem)	Higiena skóry, odpowiednia dieta, unikanie wyciskania zmian

🔥 Czym są oparzenia?

Oparzenia to uszkodzenia skóry spowodowane działaniem wysokiej temperatury.

Stopień oparzenia	Objawy
I stopnia	Ból, zaczerwienienie skóry
II stopnia	Zniszczona lub mocno zaczerwieniona skóra, pęcherze z płynem, obrzęk, ból
III stopnia	Zniszczenie skóry i głębszych tkanek (np. mięśni), zwęglenie skóry

❄️ Czym są odmrożenia?

Odmrożenia to uszkodzenia skóry spowodowane działaniem niskiej temperatury.

Stopień odmrożenia	Objawy
I stopnia	Zdrętwienie, zaczerwienienie, ból, pieczenie
II stopnia	Silny ból, sinoczerwony kolor skóry, obrzęk, pęcherze, uszkodzenie naskórka
III stopnia	Niebieskoczarny kolor skóry, nieodwracalne uszkodzenia głębokich tkanek

🚑 Pierwsza pomoc – jak postępować z ofiarami oparzeń?

W przypadku oparzenia należy działać szybko i spokojnie. Oto podstawowe kroki:

Schładzaj miejsce oparzenia
– użyj zimnej, czystej wody
– polewaj strumieniem przez około 10 minut
– nie używaj lodu ani maści!
Nałóż opatrunek
– użyj jałowego lub czystego materiału
– opatrunek nie powinien przylegać mocno do skóry
– nie przebijaj pęcherzy!
W razie potrzeby skontaktuj się z lekarzem
– szczególnie przy oparzeniach II i III stopnia, dużej powierzchni lub jeśli poszkodowanym jest dziecko