BIOLOGIA KLASA VII DZIAŁ III. APARAT RUCHU

1. APARAT RUCHU. BUDOWA SZKIELETU

Aparat ruchu tworzą układ szkieletowy i mięśniowy. Bierną część stanowią kości, natomiast częścią czynną stanowią mięśnie, które przesuwając kości wprawiają je w ruch.

CZĘŚCI APARATU RUCHU

APARAT RUCHU

CZĘŚĆ CZYNNA

CZĘŚĆ BIERNA

układ mięśniowy

układ szkieletowy

mięśnie szkieletowe

szkielet osiowy

szkielet obręczy

szkielet kończyn

czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa

obręcz barkowa, obręcz miedniczna

koniczyna górna i dolna

BUDOWA SZKIELETU

Szkielet człowieka składa się z kilku części:

– Czaszki, kręgosłupa oraz klatki piersiowej tworzącej szkielet osiowy;

– Kości kończyn górnych i dolnych stanowią szkielet kończyn.

– Szkielet osiowy połączony jest z kończynami za pomocą szkieletu obręczy.

SZKIELET CZŁOWIEKA/FUNKCJE

– czaszka (ochrona mózgu i innych narządów znajdujących się w głowie);

– kręgosłup (utrzymuje pionową postawę ciała, utrzymuje ciężar górnej części ciała);

– obręcz barkowa (łączy kończyny górne z kręgosłupem);

– klatka piersiowa (ochrania płuca i serce przed urazami);

– szkielet kończyn górnych (służy do poruszania rękami);

– obręcz miedniczna (łączy kończyny dolne z kręgosłupem);

– szkielet kończyn dolnych (dźwiga ciężar całego ciała).

FUNKCJE SZKIELETU:

– dźwiganie ciężaru całego ciała;

– nadawanie organizmowi kształtu i wielkości;

– ochrona narządów przed urazami;

– wytwarzanie komórek krwi;

– gromadzenie substancji mineralnych.

KSZTAŁTY KOŚCI

Kości szkieletu różnią się kształtem i wielkością, ponieważ pełnią różne funkcje. Ze względu na kształt, kości zostały podzielone na rodzaje:

– kości długie (kość udowa),

– kości krótkie (kość nadgarstka),

– kości płaskie (mostek),

– kości różnokształtne (młoteczek).

KSZTAŁT KOŚCI I ICH FUNKCJE

– kości płaskie

funkcja: ochronna,

cechy: długość i szerokość znacznie przekraczają ich grubość

– kości krótkie

 funkcja: są odporne na złamania,

cechy:  mają podobne wymiary – długość, szerokość i grubość

– kości różnokształtne

funkcja: część z nich ma wyrostki, do których przymocowane są mięśnie,

cechy: nieregularne kształty

– kości długie

funkcja: poruszanie się,

cechy: długość znacznie przekracza szerokość i grubość.

2. BUDOWA I ROLA SZKIELETU OSIOWEGO

CO TWORZY SZKIELET OSIOWY?

Szkielet osiowy tworzy:

– kręgosłup,

– czaszka,

– klatka piersiowa.

BUDOWA CZASZKI

Czaszka składa się z mózgoczaszki (złożona z ośmiu kości połączonych ze sobą jak puzzle) i trzewioczaszki (składającej się z kilkunastu kości o różnych kształtach i rozmiarach).

Mózgoczaszka składa się z:

– kości czołowej (kość pojedyncza),

– kości klinowej (kość pojedyncza),

– kości sitowej (kość pojedyncza),

– kości potylicznej (kość pojedyncza),

– Kości ciemieniowej (kości parzyste),

– kości skroniowej (kości parzyste).

Trzewioczaszka składa się z kości, które są innego kształtu u każdego człowieka, dlatego ludzie mają różne rysy twarzy.

KRĘGOSŁUP – BUDOWA

Kręgosłup składa się z 5 odcinków:

– szyjnego (7 kręgów, na których opiera się czaszka),

– piersiowego (12 kręgów, najdłuższa część kręgosłupa, tutaj kręgosłup łączy się z obręczą barkową),

– lędźwiowego (5 masywnych kręgów, dźwiga ciężar górnej części ciała),

– krzyżowego (składającego się z kości krzyżowej, która powstała przez zrośnięcie się 5 kręgów, w tym miejscu kręgosłup łączy się z obręczą miedniczną),

– ogonowego (zbudowanego z 4 lub 5 zrośniętych kręgów tworzących kość guziczną).

BUDOWA KRĘGU:

– trzon kręgu,

– łuk kręgu,

– wyrostki stawowe,

– wyrostek kolczysty.

CZYM JEST OTWÓR KRĘGOWY?

Znajduje się on między trzonem, a łukiem kręgu. Otwory wszystkich kręgów tworzą kanał, w którym biegnie rdzeń kręgowy.

CO TWORZY KLATKĘ PIERSIOWĄ?

Klatkę piersiową tworzą takie elementy jak:

– odcinek piersiowy kręgosłupa,

– 12 par żeber (nadają kształt klatce piersiowej),

– mostek.

BUDOWA KLATKI PIERSIOWEJ

– kręgi piersiowe,

– mostek,

– chrząstka,

– 7 par żeber prawdziwych,

– 3 pary żeber rzekomych,

– 2 pary żeber wolnych.

FUNKCJA KLATKI PIERSIOWEJ

– funkcja ochronna (osłona serca i płuc przed urazami)

3. SZKIELET KOŃCZYN ORAZ ICH OBRĘCZY

KOŚCI KOŃCZYNY GÓRNEJ I OBRĘCZY BARKOWEJ

BUDOWA:

– obojczyk

– łopatka

– kość ramienna

– kość promieniowa

– kość łokciowa

– kość nadgarstka

– kość śródręcza

– paliczki

FUNKCJA

– służy do wykonywania czynności wymagających dużej precyzji, dlatego palce ręki są długie i cienkie

 

KOŚCI KOŃCZYNY DOLNEJ I OBRĘCZY BARKOWEJ

BUDOWA:

– kość miedniczna

– kość krzyżowa

– kość udowa

– rzepka

– kość strzałkowa

– kość piszczelowa

– kości stępu

– kości śródstopia

– paliczki

FUNKCJA

Utrzymują ciężar całego ciała, dlatego są grubsze niż kości kończyny górnej.

DLACZEGO KOŃCZYNA DOLNA SKŁADA SIĘ Z GRUBSZYCH KOŚCI NIŻ GÓRNA?

Dlatego, że muszą utrzymać ciężar całego ciała i umożliwia nam to sprawne poruszanie się na dwóch kończynach.

JAKIE ZNACZENIE MA RZEPKA?

Rzepka to płaska kość leżąca przed kolanem, która chroni je przed urazami.

RÓŻNICE W BUDOWIE OBRĘCZY BARKOWEJ I MIEDNICZNEJ

Obręcz barkową tworzą kończyny górne, które połączone są ze szkieletem osiowym

Obręcz barkowa składa się z:

– dwóch łopatek

– dwóch obojczyków

Obręcz miedniczną tworzą kończyny dolne, które połączone są z kręgosłupem.  Jest solidnym oparciem dla kończyn dolnych, ponieważ dźwigają cały ciężar ciała.

Obręcz miedniczna składa się z:

– dwóch kości miednicznych, które połączone są (zrośnięte) z kością krzyżową

RODZAJE POŁĄCZEŃ KOŚCI

JAKIE WYSTĘPUJĄ RODZAJE POŁĄCZEŃ MIĘDZY KOŚĆMI?

– szwy (ścisłe połączenia, które zapobiegają przemieszczaniu się kości, np. czaszka)

– stawy (to połączenie, które umożliwiają ruch, np. kości kończyn)

– chrząstkozrosty (pozwalają na ograniczoną ruchomość kości np. w kręgosłupie)

BUDOWA STAWU

– elastyczne więzadła (wzmacniają konstrukcję stawu)

– torebka stawowa (zapobiega przesuwaniu się kości w nieprawidłowy sposób)

– główka (jest wypukła, stawie łokciowym jest to nasada kości ramiennej)

– jama stawowa (wypełniona mazią, która zapobiega ścieraniu się stawów)

– panewka (jest wklęsła, w stawie łokciowym jest to nasada kości łokciowej

RODZAJE STAWÓW

– stawy zawiasowe,

– stawy kuliste,

– stawy obrotowe.

BUDOWA KOŚCI

BUDOWA KOŚCI ZEWNĘTRZNA

Kość długa ma rozszerzone końce tak zwane nasady i długi, wąski trzon.

Powierzchnie nasad przykrywa tkanka chrzęstna.

Całą kość okrywa okostna (błona, która odpowiada np. za przyrost kości na grubość)

BUDOWA KOŚCI WEWNĘTRZNA

– istota gąbczasta (tkanka kostna zbudowana z blaszek kostnych tworzących beleczki kostne, jest lżejsza i bardziej sprężysta niż istota zbita i nie tak twarda)

– istota zbita (tkanka kostna zbudowana z blaszek kostnych ułożonych w kręgi, blaszki te leżą dookoła kanałów, w których biegną naczynia krwionośne oraz nerw)

– szpik kostny (to galaretowata substancja, która znajduje się w jamach szpilkowych kości długich i przestrzeniach między beleczkami istoty gąbczastej)

ROLA SKŁADNIKÓW CHEMICZNYCH KOŚCI

Związki mineralne stanowią ok. 70% masy tkanki kostnej

Białka to ok. 25% masy tkanki kostnej

– Związki wapnia i fosforu  (nadają twardość kościom)

– Białko (odpowiadają za elastyczność kości)

5. BUDOWA I ZNACZENIE MIĘŚNI

MIĘŚNIE SZKIELETOWE

PRZÓD CIAŁA

– mięsień okrężny oka

– mięsień żwacz

– mięsień piersiowy większy

– mięsień dwugłowy ramienia (biceps)

– mięsień ramienno-promieniowy

– mięsień prosty brzucha

– mięsień prosty uda

– mięsień piszczelowy przedni

TYŁ CIAŁA

– mięsień czworoboczny

– mięsień naramienny

– mięsień trójgłowy ramienia (triceps)

– mięsień najszerszy grzbietu

– mięsień pośladkowy wielki

– mięsień dwugłowy uda

– mięsień trójgłowy łydki

BUDOWA MIĘŚNIA SZKIELETOWEGO

Mięsień szkieletowy składa się z wielu równolegle ułożonych komórek nazywanych włóknami mięśniowymi.

Mięsień szkieletowy składa się z:

– brzuśca (tworzą go kurczliwe komórki)

– ścięgna (znajdują się na końcach brzuśca)

Niektóre mięśnie mają dwa brzuśce (mięśnie dwugłowe), są też mięśnie trójgłowe i czworogłowe

FUNKCJE MIĘŚNI

– odpowiadają za ruch organizmu,

– odpowiadają za przesuwanie treści pokarmowej w jelitach,

– wydawanie artykułowanych dźwięków,

– regulacja ciśnienia krwi.

CECHY TKANKI MIĘŚNIOWEJ

– wszystkie mięśnie zbudowane są z tkanki mięśniowej

– tkankę mięśniową tworzą komórki, w których znajdują się dwa rodzaje włókien białkowych

JAK DZIAŁAJĄ MIĘŚNIE ANTAGONISTYCZNE?

Mięśnie pracują w parach jeden powoduje zgięcie kończyny, a drugi umożliwia jej wyparowanie. Mięśnie, które działają w ten sposób nazywane są przeciwstawnymi albo antagonistycznymi.

Mięsień dwugłowy ramienia jest zginaczem (jego skurcz powoduje zgięcie ręki w łokciu), natomiast mięsień trójgłowy ramienia to prostownik (jego skurcz umożliwia wyprostowanie ręki)

DLACZEGO STOSOWANIE ŚRODKÓW DOPINGUJĄCYCH
JEST NIEBEZPIECZNE DLA ZDROWIA I ŻYCIA?

Nadmierne rozrośnięte mięśnie są obciążeniem dla szkieletu i mogą stać się przyczyną uszkodzeń ścięgien, urazów stawów czy chorobowych zmian w kościach.

Ponadto środki anaboliczne zaburzają stężenie hormonów we krwi co powoduje:

– zahamowanie wzrostu

– zmiany skórne

– powiększenie gruczołów sutkowych u mężczyzn

– zahamowanie rozwoju jąder i bezpłodności

– zaburzenia psychiczne np. zmienność nastroju od agresji po depresję

– zaburzenia działania układu pokarmowego np. wymioty, mdłości

– prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworów

– obniżenie odporności organizmu

– uzależnienie

– zmniejszenie wytrzymałości więzadeł

6. HIGIENA I CHOROBY APARATU RUCHU

JAK DBAĆ O APARAT RUCHU?

– stosować dietę bogatą w wapń, białko i witaminę D3

– prowadzić aktywny tryb życia

– utrzymywać prawidłową postawę ciała

– regularnie chodzić na badania lekarskie

JAK WYGLĄDA PRAWIDŁOWA POSTAWA CIAŁA?

Prawidłowo zbudowany kręgosłup przechodzi dokładnie przez środek ciała, a ramiona są na tej samej wysokości. Głowa znajduje się w jednej linii z klatką piersiową i biodrami.

Kręgosłup ma swoje naturalne krzywizny. Są to:

– lordozy (wygięcie kręgosłupa do przodu np. Krzywizna szyjna i lędźwiowa)

– kifozy (wygięcia kręgosłupa do tyłu np. występują na odcinku piersiowym i krzyżowym)

RODZAJE SKRZYWIEŃ KRĘGOSŁUPA

– skolioza (powstaje, gdy kręgosłup jest nadmiernie obciążany, ramiona nie znajdują się na tej samej wysokości)

– nadmierna lordoza (wykształca się, gdy siedząc, pochylamy ciało do przodu)

– nadmierna kifoza (wada ta powstaje przy częstym grabieniu się, głowa i ramiona przechylają się do przodu, co obciąża kręgosłup)

PRZYCZYNY I SKUTKI KRZYWICY

Przyczyna: złe odżywianie (zbyt mała ilość witaminy D3 i soli mineralnych)

Skutek: słabe i zniekształcone kości, wykrzywione kończyny i żebra o nieprawidłowym kształcie utrudniają ruchy klatki piersiowej podczas wentylacji płuc

CO ZROBIĆ, ABY UNIKNĄĆ KRZYWICY?

Należy przebywać na słońcu i spożywać produkty zawierające dużą ilość wapnia i witaminy D3

ZASADY PROFILAKTYKI OSTEOPOROZY

– dostarczanie organizmowi odpowiedniej ilości wapnia i witaminy D3 w pokarmach

– przebywanie na dworze w słoneczne dni

– wzmacnianie kości dzięki ruchowi

– unikanie palenia papierosów

– unikanie spożywania alkoholu

NA CZYM POLEGA PIERWSZA POMOC W WYPADKU ZŁAMANIA KOŚCI?

  1. Złamaną rękę należy unieruchomić. Należy podeprzeć przedramię tak, by znajdowało się w poprzek klatki piersiowej. Można użyć do tego np. gazet lub ręcznika zwiniętego w kilka warstw.
  2. Kolejnym krokiem jest założenie trójkątnej chusty (lub jakiejkolwiek tkaniny bądź ubrania). Należy ułożyć ją w sposób, aby w najszerszym miejscu sięgała od łokcia do nadgarstka. Końce najdłuższego brzegu chusty należy zawiązać na karku.
  3. Prawidłowo założony temblak unieruchamia dwa stawy sąsiadujące ze złamaną kością, co chroni je przed dalszymi urazami. W taki sposób poszkodowany może udać się do lekarza w celu uzyskania specjalistycznej pomocy.

POJĘCIE

Czym jest temblak?

Temblak to stabilizator ortopedyczny stosowany w celu unieruchomienia kończyn górnych np. po zwichnięciach, złamaniach. Taki stabilizator służy do podwieszenia i utrzymania ręki w pozycji zgiętej w łokciu.

ĆWICZENIA - SPRAWDŹ WIEDZĘ PRZED SPRAWDZIANEM

Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.

Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ