BIOLOGIA KLASA V DZIAŁ V. RÓŻNORODNOŚĆ ROŚLIN
RÓŻNORODNOŚĆ ROŚLIN
mchy
POBIERZ 📥 – WYDRUKUJ 🖨️ – WKLEJ 📌
MCHY - GDZIE WYSTĘPUJĄ?
Mchy żyją głównie na lądzie. Najbardziej lubią miejsca cieniste i wilgotne np. rosną w lesie oraz na pniach, gałęziach drzew czy w szczelinach skalnych. Nieliczne rosną w rzekach lub jeziorach np. zdrojek pospolity, żyje na dnie rzeki przytwierdzony do kamieni.
Mchy żyją głównie na lądzie. Najbardziej lubią miejsca cieniste i wilgotne np. rosną w lesie oraz na pniach, gałęziach drzew czy w szczelinach skalnych. Nieliczne rosną w rzekach lub jeziorach np. zdrojek pospolity, żyje na dnie rzeki przytwierdzony do kamieni.
FUNKCJE POSZCZEGÓLNYCH ELEMENTÓW MCHU
Zarodniki – wysypują się z zarodni, a następnie kiełkują w ulistnione łodyżki z chwytnikami.
Zarodnia – w niej powstają zarodniki
Trzonek – Substancje pokarmowe pobiera z ulistnionej łodyżki, ponieważ nie przeprowadza fotosyntezy
Ulistniona łodyżka – to ona wytwarza substancje pokarmowe podczas fotosyntezy
Chwytniki – utrzymują roślinę w podłożu
JAK ROZMNAŻAJĄ SIĘ MCHY?
1 Etap: Wytwarzanie zarodników
Zarodniki powstają w zarodni, a kiedy dojrzeją, wysypują się na ziemię.
2 Etap: Kiełkowanie zarodników
Zarodniki kiełkują przy odpowiedniej wilgotności i temperaturze.
3 Etap: Powstawanie ulistnionych roślin
Z zarodników rozwijają się ulistnione rośliny.
4 Etap: Wytwarzanie rodni lub plemni
Na szczycie ulistnionych łodyżek tworzą się rodnie lub plemnie.
5 Etap: Zapłodnienie
W kropli wody, plemniki przepływają z plemni do rodni, gdzie odbywa się zapłodnienie i powstaje zygota (zygota to komórka, która powstała w wyniku zapłodnienia).
6 Etap: Wzrost i rozwój trzonka z zarodnią
Z zygoty rozwija się trzonek z zarodnią.
JAKIE ZNACZENIE MAJĄ MCHY W PRZYRODZIE?
– mchy to organizmy pionierskie, rosną np. na skałkach lub nieużytkach takich jak hałdy, ponieważ mają niewielkie wymagania życiowe dotyczące podłoża na którym rosną
– magazynują duże ilości wody np. gdy topnieje śnieg lub gdy występują ulewy, natomiast podczas suszy uwalniają zgromadzoną wodę, co zapobiega wysychaniu gleby
– są ważne dla zwierząt, ponieważ dla niektórych zwierząt są schronieniem np. dla pająków, chrząszczy, mrówek czy ślimaków. Dla saren i jeleni mchy są pożywieniem, a ptaki wykorzystują je do budowy gniazd (drozd śpiewak).
– główny składnik torfowisk, czyli zbiorowisk rośli powstających na podmokłych terenach np. w dolinach rzek
JAKIE ZNACZENIE MAJĄ MCHY DLA CZŁOWIEKA?
– pozytywne znaczenie
Istotną rolę odgrywają torfowce, które uczestniczą w powstawaniu torfu. Jest on wykorzystywany w ogrodnictwie (ziemia torfowa jest żyzna i długo utrzymuje wilgoć) oraz w celach leczniczych (borowina).
– negatywne znaczenie
Mchy zarastają łąki i pastwiska zatrzymując dużą ilość wody, co z kolei przyczynia się do zabagnienia takich terenów i uniemożliwia wypas bydła.
JAKIE WYSTĘPUJĄ GATUNKI MCHÓW?
– torfowiec błotny (zarodnie ma kuliste)
– widłoząb miotlasty (zarodnie są zakrzywione)
– płonnik pospolity (proste zarodnie)
JAKIE ZNACZENIE MAJĄ MCHY DLA CZŁOWIEKA?
– pozytywne znaczenie
Istotną rolę odgrywają torfowce, które uczestniczą w powstawaniu torfu. Jest on wykorzystywany w ogrodnictwie (ziemia torfowa jest żyzna i długo utrzymuje wilgoć) oraz w celach leczniczych (borowina).
– negatywne znaczenie
Mchy zarastają łąki i pastwiska zatrzymując dużą ilość wody, co z kolei przyczynia się do zabagnienia takich terenów i uniemożliwia wypas bydła.
JAKIE WYSTĘPUJĄ GATUNKI MCHÓW?
– torfowiec błotny (zarodnie ma kuliste)
– widłoząb miotlasty (zarodnie są zakrzywione)
– płonnik pospolity (proste zarodnie)
PAPROTNIKI
POBIERZ 📥 – WYDRUKUJ 🖨️ – WKLEJ 📌
PAPROTNIKI - GDZIE WYSTĘPUJĄ? JAK SIĘ ROZMNAŻAJĄ?
Większość paprotników żyje na lądzie w miejscach, gdzie jest wilgoć i cień. Rosną w lasach, nad brzegami jezior i rzek. Niektóre żyją na łąkach lub polach uprawnych, a nieliczne w wodzie (np. salwinia występująca w wodach stawów i jezior). Do paprotników zaliczamy paprocie, skrzypy i widłaki.
JAK ROZMNAŻAJĄ SIĘ PAPROCIE?
Latem, na spodniej stronie liści rozwijają się zarodnie, w której powstają i dojrzewają zarodniki. Następnie zarodniki spadają na ziemię i kiełkują. Powstają rośliny nazywane przedroślami, które mają sercowaty kształt i wielkość około 1 cm. Na spodniej stronie rośliny powstają plemnie i rodnie. Do zapłodnienia zachodzi tylko w obecności wody i prowadzi do powstania zygoty, z której rozwija się paproć.
- Powstanie zarodni
- Wytwarzanie zarodników
- Kiełkowanie zarodników
- Wytwarzanie plemni i rodni
- Zapłodnienie
- Wzrost i rozwój paproci
JAKIE WYSTĘPUJĄ GATUNKI PAPROCI?
- Orlica pospolita
- Długosz królewski
- Pióropusznik strusi
skrzypy - budowa, gatunki
Pęd wiosenny nie ma rozgałęzień. Ponieważ nie zawiera chlorofilu jest barwy żółtobrunatnej. Na szczycie znajduje się kłos zarodnionośny. Pęd korzysta z substancji odżywczych, które gromadzone są w kłączu. Do zadań pędu należy wytwarzanie zarodników.
Pęd letni nie ma już kłosa zarodnionośnego, jest mocno rozgałęziony koloru zielonego. Wytwarza substancje pokarmowe podczas fotosyntezy. Substancje te są częściowo zbierane w kłączu (podziemna łodyga).
JAKIE WYSTĘPUJĄ GATUNKI SKRZYPÓW?
– Skrzyp olbrzymi
– Skrzyp leśny
– Skrzyp błotny
gatunki widłaków
JAKIE WYSTĘPUJĄ GATUNKI WIDŁAKÓW?
– Widłak wroniec
– Widłak jałowcowaty
JAKIE ZNACZENIE MAJĄ PAPROTNIKI W PRZYRODZIE?
W lesie paprotniki są składnikami runa leśnego i miejscem życia dla wielu drobnych zwierząt (myszarka zaroślowa, znajduje wśród paproci schronienie, zjada ich łodygi i liście).
JAKIE ZNACZENIE MAJĄ PAPROTNIKI DLA CZŁOWIEKA?
– źródło substancji leczniczych (np. herbatki ze skrzypu na poprawę kondycji włosów i paznokci)
– są wykorzystywane w celach ozdobnych np. w ogrodach lub parkach
– skrzypy mogą być uciążliwymi chwastami, gdy porastają ogrody lub pola uprawne utrudniając tym samym wzrost i rozwój innych roślin.
NAGONASIENNE
Rośliny nasienne (rośliny kwiatowe) to takie, które wykształcają kwiaty i nasiona.
Do czego służy kwiat?
Kwiat służy roślinom do rozmnażania płciowego.
Do czego służy nasienie?
Nasienie zapewnia przetrwanie roślinom i umożliwia rozprzestrzenianie się. Każde z nasion zawiera zalążek nowej rośliny. Nasiono chronione jest przed wpływem różnych warunków atmosferycznych dzięki łupinie nasiennej. Nasiona po opuszczeniu rośliny rodzicielskiej przechodzą w stan spoczynku i w tym czasie przenoszone są w inne miejsce, gdzie mają dobre warunki by kiełkować. Nasiona mogą być przemieszczane przez zwierzęta, wodę lub przez wiatr.
Cechy roślin nagonasiennych
– do roślin nagonasiennych zaliczamy drzewa zazwyczaj iglaste, których liście są w postaci igieł oraz krzewy.
– rośliny iglaste są zwykle zimozielone, dlatego, że nie zrzucają liści na zimę, tylko systematycznie co kilka lat, dzięki temu przeprowadzają fotosyntezę przez cały rok.
– igły są wąskie i pokryte warstwą wosku, natomiast pień pokryty jest korą. Zarówno wosk jak i kora chronią roślinę przed mrozem i suszą.
Ciekawostka!
Do roślin nagonasiennych należy miłorząb dwuklapowy, który nie jest rośliną iglastą, a liście ma w kształcie wachlarza.
BUDOWA ROŚLINY NAGONASIENNEJ NA PRZYKŁADZIE SOSNY ZWYCZAJNEJ
Sosna zwyczajna to drzewo, które składa się z części nadziemnej – pnia, który rozgałęzia się tworząc koronę. Z gałęzi wyrastają liście w postaci sztywnych cienkich igieł. Natomiast część podziemną stanowi palowy system korzeniowy.
Sosna zwyczajna wykształca kwiaty żeńskie i kwiaty męskie. Razem tworzą skupienia zwane kwiatostanami.
Skąd biorą się szyszki?
Kwiatostan żeński z czasem przekształca się w duże, brązowe szyszki, w których znajdują się nasiona, a te zaopatrzone w skrzydełka mogą być rozsiewane przez wiatr.
ROZMNAŻANIE SIĘ ROŚLIN NAGONASIENNYCH NA PRZYKŁADZIE SOSNY
Wiosną sosna wytwarza kwiaty męskie, a w nich powstają ziarna pyłku i kwiaty żeńskie, na których rozwijają się zalążki.
Podczas zapylenia ziarna pyłku przenoszone są przez wiatr z kwiatów męskich jednej sosny na kwiaty żeńskie innej sosny.
Później ziarno pyłku wytwarza łagiewkę pyłkową i dwie nieruchome komórki plemnikowe.
Łagiewka przenosi nieruchome komórki do wnętrza zalążka, gdzie znajdują się komórki jajowe.
Gdy dochodzi do zapłodnienia z zalążka powstaje nasienie.
W skrócie:
- Kwitnienie
- Zapylenie
- Zapłodnienie
- Powstanie nasion
- Rozsiewanie nasion
- Kiełkowanie nasion
Gatunki drzew iglastych – przykłady: Świerk pospolity, Jodła pospolita, Modrzew europejski
Gatunki krzewów iglastych – przykłady: cis pospolity, jałowiec pospolity, kosodrzewina
Znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie:
– przez cały rok lasy iglaste produkują tlen i pochłaniają dwutlenek węgla;
– są schronieniem dla wielu organizmów;
– są źródłem pokarmu dla wielu organizmów.
Znaczenie roślin nagonasiennych dla człowieka:
– drewno wykorzystywane jest w budownictwie
– wykorzystywane jest do produkcji mebli i papieru
– kora, nasiona i szyszki wykorzystywane są do produkcji kosmetyków i leków
– wykorzystywane są w ogrodach jako rośliny ozdobne
OKRYTONASIENNE
Cechy roślin okrytonasiennych
– rośliny okrytonasienne wytwarzają kwiaty i owoce
– przystosowane są do życia niemal we wszystkich środowiskach lądowych i w niektórych środowiskach wodnych
Jakie formy mają rośliny okrytonasienne?
Ze względu na budowę łodygi rośliny okrytonasienne dzielimy na: rośliny zielone (o delikatnych łodygach, które obumierają na zimę) i rośliny drzewiaste (żyjące wiele lat).
BUDOWA KWIATU ROŚLINY OKRYTONASIENNEJ
– mają kwiaty obupłciowe (zawierają pręciki – elementy męskie i słupki – elementy żeńskie)
– okwiat, czyli zewnętrzna część kwiatu składa się z zielonego kielicha i barwnej korony która służy również do ich ochrony i do zwabiania np. pszczół czy trzmieli do ich zapylania.
Okwiat wyrasta z dna kwiatowego tak jak pręciki i słupki.
Wszystkie elementy odgrywają ważną rolę w procesie rozmnażania. W pręcikach powstają ziarna pyłku. Górna część słupka służy do wychwytania pyłku, dolna do wykształcania i ochrony zalążków z których później przekształcają się w nasiona.
Jak rozmnażają się rośliny okrytonasienne na przykładzie drzewa czereśni?
- Kwitnienie (roślina wytwarza kwiaty)
- Zapylenie (owady przenoszą ziarna pyłku z pręcików kwiatu jednej czereśni na znamię słupka w kwiecie innej czereśni)
- Zapłodnienie (ziarno pyłku wytwarza łagiewkę, która przenosi komórki plemnikowe do zalążka, jedna komórka plemnikowa łączy się z komórką jajową)
- Powstanie owocu (zalążek przekształca się w nasienie, a ściana zalążni w owocnię, pozostałe części kwiatu obumierają)
- Przenoszenie owoców (po zjedzeniu owocu przez zwierzę, nasienie usuwane jest z niestrawionymi resztkami pokarmu)
- Kiełkowanie nasion (z nasienia wyrasta młoda roślina)
Jak rozprzestrzeniają się rośliny okrytonasienne?
– wiatr np. owoce klonu, owoce mniszka
– zwierzęta np. owoce łopianu, owoce jarzębiny
– wodę np. owoce palmy kokosowej
Nasienie zbudowane jest z zarodka, tkanki odżywczej (bielma) i łupiny nasiennej.
Aby nasiona kiełkowały potrzebne są: woda, odpowiednia temperatura i tlen, a czasami również światło.
Na czym polega rozmnażanie wegetatywne?
Polega na powstaniu nowych osobników z fragmentów rośliny rodzicielskiej, najczęściej przekształconych pędów: bulw, kłączy czy cebul.
Do takiego rozmnażania roślin uprawnych i ozdobnych wykorzystywane są m.in. rozłogi, bulwy lub samodzielnie przygotowane sadzonki.
Znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie:
– są źródłem pokarmu dla wielu zwierząt
– stanowią środowisko życia dla wielu organizmów
– rośliny okrytonasienne pochłaniają duże ilości dwutlenku węgla i produkują tlen
– lasy liściaste oczyszczają powietrze pochłaniając duże ilości pyłów i gazów
– zatrzymują wodę z opadów
Znaczenie roślin okrytonasiennych dla człowieka:
– stanowią źródło pożywienia np. ze zbóż wytwarza się mąkę, z buraka cukrowego cukier, zjadamy również owoce i warzywa, które dostarczają nam witamin i innych substancji odżywczych, zioła czy wanilię stosujemy w kuchni jako przyprawy.
– wykorzystujemy je jako surowiec do produkcji leków i kosmetyków
– do wytwarzania produktów z drewna
– do produkcji paszy dla zwierząt
– jako ozdoby
Przykłady gatunków drzew liściastych:
– wierzba biała
– klon jawor
– wiąz pospolity
– olsza czarna
– jesion wyniosły
– topola osika
Przykłady gatunków krzewów liściastych:
– trzmielina pospolita
– bez czarny
– głóg dwuszyjkowy
Przykłady gatunków krzewinek:
– wrzos zwyczajny
– borówka czarna
– borówka brusznica
ĆWICZENIA - SPRAWDŹ WIEDZĘ PRZED SPRAWDZIANEM
Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.
Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ