HISTORIA KLASA V DZIAŁ IV: POCZĄTKI ŚREDNIOWIECZA

POCZĄTKI ŚREDNIOWIECZA

Barbarzyńcy, którzy doprowadzili w V wieku do upadku cesarstwa zachodnio-rzymskiego, zaczęli osiedlać się zakładając germańskie królestwa.

Natomiast część wschodnia Rzymu, która przetrwała burzliwy okres schyłku starożytności przyjęto określać jako Bizancjum (cesarstwo bizantyjskie). Władzę mieli cesarze bizantyjscy. Sprawowali oni wszystkie urzędy, również w Kościele.

W VI wieku cesarz Justynian Wielki rozpoczął walkę o odzyskanie zachodnich prowincji.

Walczył z germańskimi królestwami zdobywając Italię, część Półwyspu Iberyjskiego i Afryki Północnej. Po śmierci Justyniana państwo bizantyjskie stopniowo zaczęło tracić swoje terytoria podczas najazdów Arabów, Słowian i Turków.

Co zostało po cesarstwie bizantyjskim?

W literaturze i sztuce zanikła tematyka związana z mitologią. Rozwijało się natomiast chrześcijańskie piśmiennictwo w języku greckim. Język grecki wyparł całkowicie łacinę. Stało się tak, ponieważ mieszkańcy cesarstwa bizantyjskiego posługiwali się językiem greckim.

Skąd pochodzi nazwa cesarstwo bizantyjskie?

Nazwa pochodzi od greckiej kolonii – Bizancjum. Na ruinach tego miasta wybudowano nową stolicę Imperium Rzymskiego, którą nazwano Konstantynopol (nazwa pochodzi od imienia założyciela miasta).

Konstantynopol był dużym miastem i zarazem stolicą bizantyjską. Dzięki korzystnemu położeniu miasto stanowiło centrum światowego handlu i było ośrodkiem rzemiosła.

Na polecenie cesarza Justyniana w Konstantynopolu wzniesiono największy kościół – świątynię Mądrości Bożej. Charakterystyczną cechą świątyń w stylu bizantyjskim była zwarta bryła oraz kopuły wieńczące budowle. Ściany wewnętrzne zdobiono mozaikami.

Mozaika – obraz ułożony z małych kolorowych kawałków szkła i ceramiki.

W Bizancjum narodził się nowy nurt sztuki chrześcijańskiej – malarstwo ikon.

Ikona – obraz ukazujący Trójcę Świętą, Chrystusa, Matkę Boską oraz świętych

PRAWO RZYMSKIE

Zbiór prawa rzymskiego został spisany w kilku tomach. Nazywa się Kodeks Justyniana.

Do dzisiaj prawo rzymskie jest źródłem inspiracji dla twórców nowych praw.

ROZŁAM W KOŚCIELE

1054 roku doszło do podziału chrześcijaństwa. Powstał Kościół katolicki i Kościół prawosławny.

Na zachodzie posługiwano się językiem łacińskim. Kościół głosił, że tylko on jest powszechny (katolicki). Najwyższym autorytetem był Papież.

Natomiast na wschodzie posługiwano się językiem bizantyjskim. Kościół głosił, że jest prawowierny czyli wierny prawdom wiary. Na czele tego Kościoła stało kilku patriarchów.

Kim był patriarcha?

Najwyższy dostojnik w Kościele wschodnim, sprawujący władzę nad biskupami podległego mu terytorium.

JAK POWSTAŁA CYWILIZACJA ISLAMU?

Półwysep Arabski zamieszkiwali głównie Arabowie. Byli oni w większości Beduinami, czyli koczownikami. Zajmowali się oni głównie handlem, hodowlą wielbłądów, koni, owiec i kóz. Arabowie wyznawali wielobóstwo, ale stykali się z wyznawcami innych religii monoteistycznych np. Żydami i chrześcijanami dzięki kontaktom handlowym.

Najważniejszym miastem Półwyspu Arabskiego była Mekka. Tam urodził się Mahomet.

Jako dojrzały mężczyzna doświadczył objawień. Nauczanie Mahometa nawiązywało do Biblii – do postaci Mojżesza i Jezusa, uznawanych przez niego za proroków. Jednak Mahomet uważał, że Żydzi i chrześcijanie zafałszowali treść Bożego objawienia. Dlatego Bóg ustanowił Mahometa ostatnim prorokiem, któremu przekazał ostateczne prawdy wiary.

Prorok – przywódca religijny uznawany za osobę posłaną przez Boga w celu głoszenia Bożej woli.

Mahomet głosił, że jest jeden Bóg – Allah. Nową religię nazwano islamem (po arabsku słowo to oznacza poddanie się), a jej wyznawców  – muzułmanami (po arabsku oddanymi wierze). Objawienie Mahometa zostały podyktowane przez niego i spisane przez jego uczniów. W ten sposób powstała księga muzułmanów – Koran.

Co zawierało prawo islamskie?

Prawo islamskie zawierało m.in. główne obowiązki muzułmanina zwane pięcioma filarami islamu, kwestie religijne oraz treści związane ze sferami życia np. spożywania wieprzowiny i picia alkoholu.

Najważniejsze obowiązki muzułmanina

Wyznanie wiary (ten filar świadczy o monoteizmie islamskiej religii, każdy muzułmanin musiał wypowiedzieć formułkę „Nie ma żadnego Boga poza jedynym Bogiem, a Mahomet jest jego Prorokiem”), modlitwapostjałmużnapielgrzymka do Mekki.

Dlaczego Mahomet musiał uciec z Mekki do Medyny?

Ludzie byli przywiązani do religii politeistycznej i nie podobały im się nauki Mahometa. W obawie o swoje życie, Mahomet w 622 roku uciekł z rodzinnego miasta do Medyny. To wydarzenie uznano za początek ery muzułmańskiej i od niego zaczęli liczyć rachubę czasu. W Medynie zgromadził wiernych, z którymi opanował większość Arabii. Zwycięsko powrócił do Mekki. W ten sposób powstało państwo islamskie, w którym Mahomet sprawował władzę religijną i polityczną.

Po jego śmierci rządy objęli kalifowie (po arabsku następcy), czyli najwyżsi religijni i polityczni przywódcy muzułmanów.

Podboje Arabów

Kalifowie kontynuowali podboje. Zajęli cały Półwysep Arabski, pokonali państwo perskie i ruszyli w głąb Azji. Walczyli jednocześnie z cesarstwem bizantyjskim, odbierając Palestynę, Egipt, i całą Afrykę Północną (Bizancjum z trudem obroniło się).

Arabowie podbili również prawie cały Półwysep Iberyjski (dzisiejszy obszar Hiszpanii i Portugalii).

Z czasem imperium arabskie podzieliło się na kilka niezależnych państw muzułmańskich. Wyznawców politeizmu (pogan) zmuszano do przyjęcia islamu, a Żydzi i chrześcijanie mogli pozostać przy swojej religii. Musieli natomiast płacić podatek na rzecz muzułmańskich władz. Z upływem czasu większość mieszkańców podbitych ziem przez Arabów przyjęła islam i język arabski.

Jak wyglądały miasta i handel?

Miasta tętniły życiem. Kupcy przywozili towary z Afryki, Indii i Chin. Muzułmańscy rzemieślnicy słynęli z wysokiej jakości wyrobów. Rozwinęli np. produkcję ozdób, tkanin, pachnideł raz stali. Z muzułmańskich miast towary docierały do średniowiecznej Europy.

Za pośrednictwem arabskim do dzisiejszej polszczyzny trafiły słowa, które używamy np. magazyn, cukier, bazar.

Muzułmanie interesowali się innymi ludami. Kopiowali i tłumaczyli na język arabski dzieła starożytnych Greków, które poznali na podbitych obszarach Bizancjum. Sami też byli autorami prac z zakresu matematyki i medycyny. Przejęli indyjski zapis cyfr od jeden do dziewięciu i wprowadzili do niego zero. Do dziś używamy i nazywamy je cyframi arabskimi.

Muzułmańscy artyści byli mistrzami w tworzeniu zdobień składających się z motywów roślinnych i geometrycznych. Ściany, książki i tkaniny zdobiono ornamentami, które nazywamy arabeskami.

Najważniejszymi budowlami islamskiej architektury były meczety (świątynie).Elementy architektoniczne twórcy zapożyczali m.in. z budownictwa bizantyjskiego.

Jak wyglądał meczet?

Główna część budynku mieszcząca salę modlitwą była oparta na kształcie kwadratu. W środku był wewnętrzny dziedziniec a na nim znajdowała się studnia, przy której wierni obmywali się przed modlitwą. Studnia była zakończona kopułą symbolizującą niebo.

Przed budynkiem stał minaret (wieża, w której śpiewak wzywał wiernych na modlitwę).

PAŃSTWO KAROLIŃSKIE

Obszary cesarstwa zachodniorzymskiego zajęte przez ludy germańskie wyludniły się. Germańscy zdobywcy nie troszczyli się ani o edukację, ani o naprawę rzymskich dróg i akweduktów, ani o termy, stadiony i teatry. Wszystko niszczało. Ludzie żyli w wiejskich osadach drewnianych. W dawnych zachodnich prowincjach Germanowie zakładali swoje królestwa i przyjmowali chrześcijaństwo. Jednak większość królestw w wyniku ciągłych wojen przestała istnieć.

W II połowie V wieku Germańskie plemię Franków podbiło rzymską Galię i założyło tam swoje królestwo, a jego król Chlodwig (z dynastii Merowingów) w 496 roku przyjął chrzest. Od tego czasu podporą nowego państwa stał się Kościół, który służył władcy wiedzą i doświadczeniem, głównie znajomością pisma. Królestwo Franków było najpotężniejszym państwem spośród królestw powstałych na ziemiach cesarstwa rzymskozachodniego. Ustrój, który tam panował nazywany był monarchią patrymonialną, tzn. państwo było uznawane za dziedziczną własność władcy i panującej dynastii, a monarcha mógł dzielić kraj między swoich synów lub innych krewnych.

Z czasem pozycja Merowingów słabła i władzę w państwie Franków przejęła dynastia Karolingów. Władzę królewską objął Pepin Mały, jednak najwybitniejszym władcą okazał się jego syn – Karol Wielki.

Zasługi Karola Wielkiego

Przez większość swoich rządów prowadził wojny. Wzmocnił frankijską armię. Zbudował potężne imperium sięgające od rzeki Ebro na Półwyspie Iberyjskim po Łabę i Dunaj na wschodzie.

Karol Wielki podzielił państwo na hrabstwa oraz monarchie. Sam mianował i odwoływał hrabiów i margrabiów.

Przeprowadził on reformę szkolnictwa. Nakazał by przy każdej siedzibie biskupa i w każdym klasztorze działała szkoła dla przyszłych duchownych. Uczono tam m.in. czytania i pisania po łacinie, podstaw matematyki.

Nakazał też, by w klasztorach przepisywano księgi np. kopiowano Biblię i dzieła starożytnych autorów. Posługiwano się nową, staranną i czytelną formą pisma łacińskiego nazywaną do dziś minuskułą karolińską.

Budowniczowie karolińscy naśladując architekturę późnorzymską i bizantyjską stworzyli własny styl zwany dziś karolińskim. Najbardziej znanym dziełem był zespół pałacowy w Akwizgranie – stolicy Karola Wielkiego.

800 roku Karol Wielki odnowił cesarstwo na Zachodzie. Nastąpiło odrodzenie kultury i nauki. W tym też roku w bazylice św. Piotra w Rzymie papież koronował Karola Wielkiego na cesarza. Od tego czasu cesarstwo miało bronić Kościoła i szerzyć chrześcijaństwo.

Rozpad monarchii karolińskiej

W 843 roku trzej wnukowie Karola Wielkiego podzielili państwo na trzy odrębne królestwa. Karol Łysy objął panowanie w królestwie zachodniofrankijskim, Ludwik Niemiecki władał częścią wschodnią, a środkową rządził Lotar.

DATY

476 rok – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego

496 rok – Chrzest króla franków Chlodwiga

622 rok – ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny

800 rok – koronacja cesarska Karola Wielkiego

843 rok – Rozpad monarchii karolińskiej (podział państwa frankijskiego między wnuków Karola Wielkiego)

962 rok – Otton I wkroczył do Rzymu i został koronowany przez papieża na cesarza

987 rok – zmarł ostatni z zachodniofrankijskich Karolingów

1054 rok – rozłam w chrześcijaństwie

1066 rok – książę normandzki Wilhelm Zdobywca podbił Anglię

KIM BYLI I JAKIE BYŁY ICH DOKONANIA?

Otton I – Król niemiecki

DOKONANIA OTTONA I

– ograniczył samodzielność książętom i hrabiom;

– prowadził zwycięskie wojny, dzięki którym umocnił granice swego państwa;

– odnowił Cesarstwo Rzymskie.

Mahomet – twórca islamu

DOKONANIA MAHOMETA

– twórca islamu;

– uciekł z Mekki do Medyny, co wyznawcy islamu uznali za początek ery muzułmańskiej i od niego rozpoczęli rachubę czasu;

– stworzył islamskie państwo, w którym objął władzę religijną i polityczną.

Chlodwig – frankijski władca z dynastii Merowingów

DOKONANIA CHLODWIGA

– przyjął chrzest w 496 roku;

– od chrztu Chlodwiga podporą państwa stał się Kościół.

Justynian Wielki – cesarz bizantyjski

DOKONANIA JUSTYNIANA WIELKIEGO

– kazał spisać prawa rzymskie (Kodeks Justyniana);

– kazał wybudować największą Świątynię Mądrości Bożej;

– zdobył Italię, część Półwyspu Iberyjskiego (Hiszpania) i Afryki Północnej.

NAJWAŻNIEJSZE OSIĄGNIĘCIA KULTURY BIZANTYJSKIEJ

– na polecenie Justyniana Wielkiego wzniesiono największy kościół Konstantynopola – świątynię Mądrości Bożej;

– ściany kościołów ozdabiano mozaikami (obrazki z małych kolorowych szkiełek i ceramiki);

– narodził się nowy nurt sztuki chrześcijańskiej – malarstwo ikon.

POJĘCIA

Cyrylica – alfabet słowiański opracowany na podstawie pisma greckiego przez ucznia św. Cyryla (cyrylica wyparła głagolicę)

Patriarcha – najwyższy dostojnik kościelny we wschodnim Kościele sprawujący zwierzchnictwo nad biskupami

Minuskuła karolińska – staranna i czytelna forma pisma łacińskiego

Muzułmanie – wyznawcy islamu

Koran – święta księga muzułmanów

Wikingowie – żeglarze, wojownicy i kupcy, którzy wywodzili się z germańskich krajów Skandynawii – Danii, Norwegii i Szwecji

PIĘĆ FILARÓW ISLAMU

WYZNANIE WIARY (aby stać się muzułmaninem należało świadomie wypowiedzieć formułę „nie ma żadnego Boga poza jednym bogiem, a Mahomet jest jego prorokiem”)

MODLITWA (pięć razy dziennie odmawiać modlitwę głową zwrócona w stronę Mekki)

POST (w miesiącu ramadan powstrzymywać się od jedzenia i picia od wschodu do zachodu słońca)

JAŁMUŻNA (część dochodów należało oddać potrzebującym muzułmanom np. wdowom lub sierotom)

PIELGRZYMKA DO MEKKI (przynajmniej raz w życiu odbyć pielgrzymkę do Mekki)

OSIĄGNIĘCIA ŚREDNIOWIECZNEJ KULTURY ISLAMU

– Tłumaczenie i rozpowszechnianie dzieł literackich Greków dzięki czemu możemy podziwiać je do dziś;

– Wprowadzono zero do indyjskiego zapisu cyfr;

– Wiele słów arabskich używanych jest do dzisiaj np. algebra, cyfry arabskie;

– malowanie arabesek;

– Budowa meczetów – świątyń.

DLACZEGO KAROLOWI NADANO PRZYDOMEK WIELKI?

Nadano mu taki przydomek za jego zasługi, ponieważ wzmocnił frankijską armię i odniósł wiele zwycięstw w podbojach innych państw, podzielił państwo na hrabstwa i marchie (okręgi pograniczne), w ważnych sprawach nakazywał wystawiać pisane dokumenty, wprowadził reformę szkolnictwa.

JAKIE BYŁY SKUTKI TRAKTATU W VERDUN Z 843 ROKU?

Do podziału monarchii karolińskiej na trzy odrębne królestwa, doszło po śmierci Karola Wielkiego pomiędzy jego wnukami Częścią zachodniofrankijską zaczął zarządzać Karol Łysy, częścią wschodniofrankijską Ludwik Niemiecki, a częścią środkową władał Lotar.

Skutki podziału monarchii karolińskiej są widoczne na współczesnej  mapie do dzisiaj. Z upływem lat w średniowieczu w części zachodniofrankijskiej narodził się język francuski, a obszar ten zaczęto określać mianem Francji.

Z królestwa wschodniofrankijskiego powstało inne państwo średniowiecznej Europy – Niemcy. Ludność mówiła językiem germańskim, a z czasem ukształtował się język niemiecki.

Część Lotara to dzisiejsze Włochy, a język, który ukształtował się to język włoski.

DLACZEGO CYRYLA I METODEGO NAZYWANO APOSTOŁAMI SŁOWIAN?

Cyryl i Metody nauczyli się języka słowiańskiego, aby mogli szerzyć chrześcijaństwo. W języku Słowian prowadzili modlitwy, nabożeństwa, przetłumaczyli też na język słowiański fragmenty Pisma Świętego i księgi Kościelne.

OPISZ ORGANIZACJĘ PAŃSTW SŁOWIAŃSKICH

Książęta, którzy budowali pierwsze państwa słowiańskie, podbijali najpierw słabsze plemiona. Wymuszali oni posłuszeństwo poddanych i ściągali daniny. Łupami, które zdobyli podczas wojen, nagradzali swoich wojów. Wznosili grody, w których przebywały drużyny i urzędnicy książąt. 

Duże znaczenie miało przyjęcie chrześcijaństwa. Religia wzmocniła pozycję księcia. Na wzór starszych monarchii chrześcijańskich w państwach słowiańskich zaczęto posługiwać się pismem, ustanowiono prawa, organizowano szkoły i stawiano kościoły.

WYMIEŃ PAŃSTWA SŁOWIAŃSKIE, KTÓRE WESZŁY W KRĄG KULTURY KOŚCIOŁA ZACHODNIEGO I PAŃSTWA, KTÓRE ZNALAZŁY SIĘ W KRĘGU KULTURY KOŚCIOŁA WSCHODNIEGO. JAKIE BYŁY TEGO KONSEKWENCJE?

Do kościoła zachodniego (rzymskiego), katolickiego podległego papieżowi włączyły się: PolskaCzechy i Węgry. Posługiwano się pismem łacińskim. Sztukę i architekturę wzorowano z zachodniej Europy.

Natomiast Ruś Kijowska i Bułgaria przyjęły chrześcijaństwo za pośrednictwem kościoła bizantyjskiego, wschodniego, (prawosławnego). Budownictwo nawiązywało do wzorców bizantyjskich. Posługiwano się alfabetem słowiańskim i cyrylicą.