JĘZYK POLSKI V GRAMATYKA RZECZOWNIK

RZECZOWNIK

Rzeczownik odpowiada na pytania: kto? co? – np. tata, Maciek, kot, okno

Określa:

rzeczy – np. pisak, łóżko, spodnie.
obiekty – np. dom, zamek.
osoby – np. nauczyciel, fryzjer, Kasia.
rośliny – np. trawa, tulipan, brzoza.
zwierzęta – np. ryba, koza, wróbelek.
zjawiska – np. burza, tęcza, grad.
pojęcia abstrakcyjne – np. miłość, żal, złość.

Rzeczownik jest odmienną częścią mowy. Odmienia się przez przypadki, liczby

ODMIANA RZECZOWNIKA PRZEZ LICZBY

Rzeczownik może występować:

w liczbie pojedynczej, np. pies, dywan,
w liczbie mnogiej, np. psy, dywany.

ODMIANA RZECZOWNIKA PRZEZ PRZYPADKI

Rzeczownik odmienia się przez przypadki. Odmiana polega na tym, że zmienia się końcówka rzeczownika i pytanie, na które od odpowiada. W języku polskim jest siedem przypadków a każdy z nich ma swoje pytania.

PRZYPADEK	PYTANIE	PRZYKŁAD – liczba pojedyncza	PRZYKŁAD – liczba mnoga
Mianownik	Kto? Co?	poduszka, pies,	poduszki, psy
Dopełniacz	Kogo? Czego? (nie ma)	poduszki, psa	poduszek, psów
Celownik	Komu? Czemu? (się przyglądam)	poduszce, psu	poduszkom, psom
Biernik	Kogo? Co? (Widzę)	poduszkę, psa	poduszki, psy
Narzędnik	Z kim? Z czym? (Idę)	poduszką, psem	poduszkami, psami
Miejscownik	O kim? O czym? (mówię)	poduszce, psie	poduszkach, psach
Wołacz	O!	poduszka, pies	poduszki, psy

KAŻDY RZECZOWNIK MA OKREŚLONY RODZAJ

PRZYKŁAD:

rodzaj męski (r.m.) – (ten) brat, dom

rodzaj żeński (r.ż.) – (ta) dziewczynka, burza

rodzaj nijaki (r.n.) – (to) dziecko, szczęście

RZECZOWNIKI WŁASNE I POSPOLITYCH

Rzeczowniki dzielimy na: pospolite (np. przedmioty, miejsca, uczucia,) własne np. imiona, nazwiska, miasta, rzeki, itp.

własne– oznaczają konkretną osobę (imię, nazwisko) np.: Basia, Piotr,

istotę żyjącą – zwierzę (imię psa, kota, papugi) np.: Azor, Mruczek, Zaza

obiekt geograficzny – nazwy mórz np.: Morze Bałtyckie, Morze Jońskie,

rzek (np.: Odra, Wisła); jezior (np.: Śniardwe, Mamry); gór (np.: Tatry, Rysy, Kasprowy Wierch)

przedmiot martwy (np.: hotel – Marriott)

pospolite – oznaczają pewne typy osób, zwierząt, roślin itp., a ich nazwy pisze się małą literą, np. dziewczynka, motyl, tulipan, ocean, rzeka (sam wyraz rzeka bez podania konkretnej nazwy rzeki, jakaś rzeka np. czysta rzeka), jezioro, morze

Rzeczowniki własne piszemy wielką literą, a rzeczowniki pospolite małą literą.

RZECZOWNIK – TEMAT I KOŃCÓWKA

Rzeczownik odmieniany przez przypadki ma dwie części: temat i końcówkę.

Temat to stała dla każdego rzeczownika część wyrazu, która w odmianie się nie zmienia, np. w odmianie rzeczownika Agnieszka tematem jest Agniesz:

PRZYPADEK	PYTANIE	TEMAT	KOŃCÓWKA
Mianownik	Kto? Co?	Agniesz-ka	ka
Dopełniacz	Kogo? Czego? (nie ma)	Agniesz-ki	ki
Celownik	Komu? Czemu? (się przyglądam)	Agniesz-ce	ce
Biernik	Kogo? Co? (Widzę)	Agniesz-kę	kę
Narzędnik	Z kim? Z czym? (Idę)	Agniesz-ką	ką
Miejscownik	O kim? O czym? (mówię)	Agniesz-ce	ce
Wołacz	O!	Agniesz-ka	ka

Końcówka to zmieniająca się podczas odmiany część wyrazu, np. w odmianie rzeczownika Agnieszka końcówki są następujące:

Mianownik	Agniesz-ka
Dopełniacz	Agniesz-ki
Celownik	Agniesz-ce
Biernik	Agniesz-kę
Narzędnik	Agniesz-ką
Miejscownik	Agniesz-ce
Wołacz	Agniesz-ka

ZAZNACZANIE KOŃCÓWKI ZEROWEJ

W odmianie rzeczownika Andrzej, brak końcówki w Mianowniku liczby pojedynczej

Mianownik	Andrzej-ø
Dopełniacz	Andrzej -a
Celownik	Andrzej -owi
Biernik	Andrzej -a
Narzędnik	Andrzej -em
Miejscownik	Andrzej -u
Wołacz	Andrzej -u

ø – brak końcówki zaznacza się przekreślonym kółkiem.

WSKAZYWANIE TEMATÓW OBOCZNYCH. OKREŚLANIE OBOCZNOŚCI

Oboczność to wymiana głosek przy odmianie rzeczownika przez przypadki.

Tematy oboczne to postać tematu, w których zachodzi wymiana głosek.

Najczęstsze oboczności w tematach rzeczowników to wymiana:

r : rz np.: mur – murze,

ó : o np.: rój – roje,

ch : sz np.: mucha – muszka,

ą : ę np.: ząb – zęba,

k : c np.: kartka – kartce,

lub wymiana twardej głoski na miękką

g : gi np.: noga – nogi,

t : ci np.: chata – chacie.

ODMIANA RZECZOWNIKA O NIEREGULARNEJ ODMIANIE

Rzeczowniki o odmianie nieregularnej mają inne formy w liczbie pojedynczej, a inne w mnogiej.

PRZYPADEK	PYTANIE	LICZBA POJEDYNCZA	LICZBA MNOGA
Mianownik	Kto? Co?	rok	lata
Dopełniacz	Kogo? Czego?	roku	lat
Celownik	Komu? Czemu?	rokowi	latom
Biernik	Kogo? Co?	rok	lata
Narzędnik	Z kim? Z czym?	rokiem	latami
Miejscownik	O kim? O czym?	roku	latach
Wołacz	O?	roku!	lata!

PRZYPADEK	PYTANIE	LICZBA POJEDYNCZA	LICZBA MNOGA
Mianownik	Kto? Co?	człowiek	ludzie
Dopełniacz	Kogo? Czego?	człowieka	ludzi
Celownik	Komu? Czemu?	człowiekowi	ludziom
Biernik	Kogo? Co?	człowieka	ludzi
Narzędnik	Z kim? Z czym?	człowiekiem	ludźmi
Miejscownik	O kim? O czym?	człowieku	ludziach
Wołacz	O?	człowieku!	ludzie!

ODMIANA RZECZOWNIKÓW Z KOŃCUWKĄ -UM

Do tej grupy wyrazów należą rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na -um, które odmieniają się tylko w liczbie mnogiej.

PRZYPADEK	PYTANIE	LICZBA POJEDYNCZA	LICZBA MNOGA
Mianownik	Kto? Co?	forum	fora
Dopełniacz	Kogo? Czego?	forum	forów
Celownik	Komu? Czemu?	forum	forom
Biernik	Kogo? Co?	forum	fora
Narzędnik	Z kim? Z czym?	forum	forami
Miejscownik	O kim? O czym?	forum	forach
Wołacz	O?	forum	fora

PRZYPADEK	PYTANIE	LICZBA POJEDYNCZA	LICZBA MNOGA
Mianownik	Kto? Co?	akwarium	akwaria
Dopełniacz	Kogo? Czego?	akwarium	akwariów
Celownik	Komu? Czemu?	akwarium	akwariom
Biernik	Kogo? Co?	akwarium	akwaria
Narzędnik	Z kim? Z czym?	akwarium	akwariami
Miejscownik	O kim? O czym?	akwarium	akwariach
Wołacz	O?	akwarium	akwaria

PRZYPADEK	PYTANIE	LICZBA POJEDYNCZA	LICZBA MNOGA
Mianownik	Kto? Co?	liceum	licea
Dopełniacz	Kogo? Czego?	liceum	liceów
Celownik	Komu? Czemu?	liceum	liceom
Biernik	Kogo? Co?	liceum	licea
Narzędnik	Z kim? Z czym?	liceum	liceami
Miejscownik	O kim? O czym?	liceum	liceach
Wołacz	O?	liceum	licea

PRZYPADEK	PYTANIE	LICZBA POJEDYNCZA	LICZBA MNOGA
Mianownik	Kto? Co?	centrum	centra
Dopełniacz	Kogo? Czego?	centrum	centrów
Celownik	Komu? Czemu?	centrum	centrom
Biernik	Kogo? Co?	centrum	centra
Narzędnik	Z kim? Z czym?	centrum	centrami
Miejscownik	O kim? O czym?	centrum	centrach
Wołacz	O?	centrum	centra