GEOGRAFIA KLASA VIII DZIAŁ I. AZJA

AZJA – NAJWIĘKSZY KONTYNENT ŚWIATA

DLACZEGO AZJA BYWA NAZYWANA KONTYNENTEM GEOGRAFICZNYCH REKORDÓW?

– w południowej części Azji znajdują się najwyższe łańcuchy górskie np. Himalaje, Karakorum (szczyt K2) i Hindukusz

– najwyższy szczyt Ziemi – Mount Everest (8848 m n.p.m.)

– najgłębsza depresja – Wybrzeże Morza Martwego (430 m p.p.m)

– między najwyższym a najniższym punktem jest aż 9278 m (to największa na świecie różnica wysokości na jednym kontynencie)

Jest również:

– najgłębsze jezioro – Bajkał (1620 m głębokości), jest również największym zbiornikiem słodkiej wody na ziemi (ma objętość 23 tyś. km3).

– największy archipelag pod względem powierzchni na Ziemi – Archipelag Malajski (tworzy go ok. 20 tys. Wysp)

– najwyżej położona wyżyna na kuli ziemskiej – Wyżyna Tybetańska (4000-5000 m n.p.m.)

 

GÓRY STARE I GÓRY MŁODE W AZJI

Wśród łańcuchów górskich Azji wyróżnia się góry stare i góry młode.

 Najstarsze azjatyckie góry powstały ponad 450 milionów lat temu (Sajany, zachodnia część Tienszanu).

Młode góry, powstałe w czasie alpejskich ruchów górotwórczych tworzą w Azji dwa pasy:

– jeden przebiega równoleżnikowo w południowej części kontynentu (obejmuje łańcuchy górskie m.in.: Kaukaz, Taurus, Zagros, Elburs, Hindukusz, Himalaje)

– drugi przebiega południkowo i rozciąga się na wschodzie (np. Góry Wierchojańskie, Góry Czerskiego, Góry Kołymskie, pasma górskie na Kamczatce, w Japonii i na Filipinach).

 

NA CZYM POLEGA CYRKULACJA MONSUNOWA?

Monsun jest to wiatr okresowo zmienny, który wieje w Azji Południowej i Azji Południowo-Wschodniej. Wiosną i jesienią dochodzi do zmian cyrkulacji monsunowej. Latem tworzy się wyż baryczny nad chłodnymi oceanami, natomiast nad rozgrzanym kontynentem azjatyckim – niż baryczny. Wtedy znad oceanu wieje monsun letni, który przynosi nad ląd obfite opady deszczu.

Zimą układ ciśnienia ulega zmianie. Nad lądem powstaje wyż baryczny, a nad oceanami, które ochładzają się wolniej – niż baryczny. Wtedy znad lądu w kierunku oceanu wieje monsun zimowy, który powoduje suszę nad obszarami lądowymi.

 

JAKI WPŁYW NA KLIMAT AZJI MA CYRKULACJA MONSUNOWA?

– wiosną i jesienią, gdy dochodzi do zmian cyrkulacji monsunowej, w Azji Wschodniej i Azji Południowo-Wschodniej pojawiają się cyklony tropikalne zwane tajfunami.

 

CO WPŁYWA NA KLIMAT AZJI?

  1. Prądy morskie:

          – ciepłe np. Kuro Siwo (zimą łagodzą klimat obszarów, w pobliżu których płyną, a latem zaś go ochładzają, przynoszą również duże opady);

         – zimne np. Oja Siwo (powodują obniżenie temperatury powietrza i znaczne ograniczenie opadów).

  1. Cyrkulacja monsunowa.
  2. Wyżynno-górska rzeźba terenu.
  3. Położenie geograficzne i wielkość kontynentu.

 

AZJA, TO KONTYNENT GEOGRAFICZNYCH KONTRASTÓW

– Azja jest kontynentem o największych na świecie kontrastach klimatycznych.

– Na jej obszarze znajdują się wszystkie strefy klimatyczne ziemi.

– W Azji występują duże różnice wartości temperatury powietrza np. w północnej Rosji, temperatura powietrza zimą spada poniżej -40°C, a na Półwyspie Arabskim latem temperatura przekracza + 40°C

– na terenie Azji np. w indyjskim mieście Ćerapuńdźi występują najwyższe roczne sumy opadów (11 000 mm w ciągu roku), a na terenie np. Kotliny Turfańskiej są one znikome (20 mm rocznie)

– duże zróżnicowanie szaty roślinnej np. na północy kontynentu i w jego pustynnej środkowej i południowo-zachodniej części występuje niewiele gatunków roślin, a na południowym wschodzie Azji, w wilgotnych lasach równikowych szata roślinna jest różnorodna.

 

JAK POWSTAWAŁY HIMALAJE?

Himalaje powstawały podczas alpejskich ruchów górotwórczych, na skutek kolizji fragmentu prakontynentu (zwanego Gondwaną) z kontynentem azjatyckim. W wyniku tego zderzenia osady znajdujące się na dnie morza uległy sfałdowaniu, a później dalszy napór spowodował ich wypiętrzenie.

WULKANIZM I TRZĘSIENIA ZIEMI W AZJI

Azja leży na dwóch wielkich płytach litosfery:

– płycie euroazjatyckiej

– płycie północnoamerykańskiej

Oraz kilku mniejszych płytach (filipińskiej, indyjskie, irańskiej, arabskiej).

Takie położenie sprawia, że w Azji dochodzi do trzęsień ziemi oraz często występują tam zjawiska wulkaniczne.

 

Gdy jedna z płyt litosfery podsuwa się pod drugą, powstają rowy oceaniczne. Najgłębszym rowem oceanicznym, a zarazem najgłębszym miejscem na ziemi jest Rów Mariański.

Na obszarach położonych na styku płyt litosfery występują wulkany. Pod wpływem ogromnego ciśnienia z wnętrza ziemi wydostaje się magma w postaci lawy. Dochodzi wtedy do wybuchu wulkanu (erupcji).

Większość wulkanów lądowych ma stożek, na którego szczycie znajduje się krater.

Rodzaje wulkanów:

– wulkany czynne (aktywne współcześnie)

– wulkany drzemiące (informacje o tych wulkanach dostępne są tylko w źródłach historycznych)

– wulkany wygasłe (to takie, które wybuchały dawno temu, a o ich aktywności świadczą geologiczne pozostałości).

 

POJĘCIA:

Fale sejsmiczne – to fale sprężyste rozchodzące się w Ziemi, mogą powstać wskutek czynników takich jak np. trzęsienia ziemi

Hipocentrum (ognisko wstrząsów) – miejsce we wnętrzu ziemi, z którego rozchodzą się fale sejsmiczne

Epicentrum – znajduje się na powierzchni, bezpośrednio nad hipocentrum

Skala Richtera – w takiej skali najczęściej jest mierzona siła trzęsień ziemi

Sejsmograf – urządzenie, które używa się do rejestracji i pomiaru siły trzęsień ziemi

 

OGNISTY PIERŚCIEŃ PACYFIKU

Na styku płyty pacyficznej z otaczającymi ją płytami litosfery znajduje się strefa sejsmiczna w kształcie zbliżonym do okręgu zwana Ognistym Pierścieniem Pacyfiku. Jest to miejsce, gdzie dochodzi do częstych trzęsień ziemi i erupcji wulkanicznych. Znajduje się tam również 90% wszystkich czynnych wulkanów lądowych. Wybrzeża leżące w tej strefie są narażone na występowanie tsunami.

 

W JAKI SPOSÓB MOŻNA SIĘ CHRONIĆ PRZED SKUTKAMI TRZĘSIEŃ ZIEMI I TSUNAMI?

Zapobieganie skutkom katastrof naturalnych polega głównie na monitorowaniu aktywności wulkanicznej i sejsmicznej. W krajach wysoko rozwiniętych np. w Japonii i Stanach Zjednoczonych, stosuje się nowoczesne rozwiązania budowlane, które pozwalają na wznoszenie budynków bardzo odpornych na wstrząsy.

 

ROLNICTWO W AZJI

Kraje azjatyckie, głównie Chiny i Indie, znajdują się w światowej czołówce pod względem produkcji roślinnej i zwierzęcej.

Chiny – pierwsze miejsce na świecie pod względem: produkcji ryżu, pszenicy, ziemniaków, batatów, herbaty, bawełny, tytoniu, pogłowia trzody chlewnej, owiec, kóz i drobiu

Chiny – drugie miejsce na świecie pod względem produkcji kukurydzy i rzepaku.

Chiny – trzecie miejsce na świecie pod względem produkcji trzciny cukrowej.

 

Indie – drugie miejsce na świecie pod względem produkcji ryżu, pszenicy, ziemniaków, trzciny cukrowej, herbaty i bawełny oraz pogłowia bydła i kóz

Indie – trzecie miejsce na świecie pod względem produkcji tytoniu i rzepaku

 

RYTM UPRAW RYŻU

Rytm upraw jest wyznaczony przez występujący tam ciepły wilgotny klimat monsunowy. Wraz z nadejściem monsunu letniego rolnicy przystępują do sadzenia ryżu. Wtedy znad oceanów nad ląd następują obfite opady deszczu (od czerwca do października).

W czasie monsunu zimowego nad obszarami lądu jest sucho. Pola leżą odłogiem lub wykorzystywane są pod uprawę roślin o mniejszych wymaganiach.

 

KULTURA RYŻU

Obejmuje różnorodne sposoby uprawy tej rośliny. Ze względu na sposób uprawy wyróżnia się dwie główne odmiany:

– ryż mokry – nizinny (uprawiany na polach pokrytych kilkunastocentymetrową warstwą wody, do tej odmiany ryżu potrzebne są żyzne gleby i wysoka temperatura powietrza przez cały okres wzrostu i rozwoju)

– ryż suchy – górski (ma mniejsze wymagania niż ryż mokry, ale potrzebuje dużej wilgotności powietrza)

 

ZNACZENIE CHIŃSKIEGO PRZYSŁOWIA „ RYŻ MUSI MIEĆ NOGI W WODZIE, A GŁOWĘ W OGNIU”

Pole ryżu powinno być cały czas zalane wodą, a jednocześnie do uprawy konieczne jest słońce i wysoka temperatura.

JAPONIA

BARIERY, KTÓRE UTRUDNIAJĄ ROZWÓJ GOSPODARCZY JAPONII

– wyspiarskie położenie kraju i rzeźba terenu, gdzie dominują obszary górskie i wyżynne co powoduje utrudnienia w komunikacji (obecnie największe wyspy Japonii połączone są mostami a na terenach górskich wybudowano setki kilometrów tuneli)

– górzystą z Japonii i mała powierzchnia stanowią utrudnienie dla rozwoju gospodarki (ograniczenia do zamieszkania lub gospodarczego wykorzystania)

– niedobór surowców mineralnych (wiele z nich Japonia musi importować)

– trzęsienia ziemi (kraj na styku trzech płyt litosfery)

– tsunami

– obecność wulkanów (blisko 160, w tym ok. 40 to wulkany czynne)

 

CZYNNIKI, KTÓRE PRZYCZYNIŁY SIĘ DO DYNAMICZNEGO ROZWOJU JAPOŃSKIEJ GOSPODARKI

– po II wojnie światowej Japonia uzyskała pomoc finansową i rozpoczęły się w niej duże inwestycje, prowadzone przez Stany Zjednoczone

– duży nakład na oświatę i badania naukowe

– wpływ na rozkwit gospodarki Japonii miał też sposób myślenia mieszkańców, wynikające z kultury i tradycji (dyscyplina, wytrwałość, lojalność, honor i pracowitość)

 

NOWOCZESNA GOSPODARKA JAPONII

Przetwórstwo przemysłowe należy do najnowocześniejszych i najwydajniejszych na świecie. Najlepiej rozwiniętymi branżami są:

– produkcja wyrobów metalowych;

– produkcja maszyn i urządzeń;

– produkcja środków transportu i statków.

– produkcja urządzeń elektronicznych, optycznych i wyrobów farmaceutycznych (przemysł zaawansowanych technologii, zwany high-tech)

 

ROLNICTWO W JAPONII

Krajowe rolnictwo pokrywa zaledwie 50% potrzeb mieszkańców.

– Grunty orne zajmują tylko 11 % obszaru kraju, a powierzchnia wielu gospodarstw rolnych nie przekracza 1 ha (hektara). Mimo to, japońskie rolnictwo jest bardzo wydajne i nowoczesne (wysoki poziom mechanizacji i duże zużycie nawozów sztucznych)

– dzięki sztucznemu nawadnianiu uzyskuje się wysokie plony (uprawia się głównie ryż, pszenicę oraz jęczmień i owoce cytrusowe)

–  rybołówstwo (obejmuje ryby, owoce morza np. krewetki, ostrygi, ośmiornice, homary)

CHINY

LUDNOŚĆ CHIN

Chiny to najludniejsze państwo świata. Żyje tam prawie 1,4 mld osób. Taka liczba mieszkańców wynika głównie z wysokiego przyrostu naturalnego (lata 60. I 70. XX wieku).

Szybki wzrost liczby ludności sprawił, że Chiny zaczęły borykać się z problemem wyżywienia obywateli. Pod koniec lat 70. XX wieku został uruchomiony program kontroli urodzeń, zwany polityką jednego dziecka. Rodzina z jednym potomkiem mogła liczyć na przywileje związane np. z otrzymaniem większego mieszkania, darmową edukację dziecka lub dodatkowym urlopem. Natomiast dla rodzin, które zdecydowały się na posiadanie większej liczby dzieci były przewidziane kary finansowe.

 

DLACZEGO WIĘKSZOŚĆ LUDNOŚCI CHIN ZAMIESZKUJE WSCHODNIĄ CZĘŚĆ KRAJU A CZĘŚĆ ZACHODNIA I PÓŁNOCNA SĄ SŁABO ZALUDNIONE?

Aż 95% ludności Chin zamieszkuje wschodnie regiony państwa dlatego, że w tej części kraju panuje łagodny klimat, występują równinna rzeźba terenu i żyzne gleby. Najgęściej zaludnionym obszarem jest Nizina Chińska, gdzie na 1 km2 przypada ok. 500 osób.

Część zachodnia i północna Chin jest słabo zaludniona, ponieważ są to obszary górskie, pustynne, półpustynne, stepowe i wyżynne. Gęstość zaludnienia nie przekracza tam 5 osób na 1 kw2.

 

PROBLEMY DEMOGRAFICZNE I SPOŁECZNE, Z KTÓRYMI BORYKAJĄ SIĘ CHINY

Program kontroli urodzeń sprawił, że w Chinach jest bardzo niski przyrost naturalny. Doprowadził on do poważnych konsekwencji społecznych m.in. do:

– zachwiania równowagi płci (każda rodzina powinna mieć potomka płci męskiej, dlatego obecnie liczba mężczyzn jest o wiele większa od liczby kobiet)

– szybkiego starzenia się społeczeństwa (skutkiem w przyszłości będzie brak rąk do pracy oraz rosnąca liczba emerytów)

 

Od 2015 roku, w Chinach małżeństwa mogą mieć dwoje dzieci.

 

W JAKI SPOSÓB GOSPODARKA CHIN WPŁYWA NA GOSPODARKĘ ŚWIATOWĄ?

– Chiny są największym eksporterem i drugim największym importerem dóbr i usług na świecie.

– Chińskie firmy prowadzą ogromne inwestycje w różnych częściach świata. Dzięki pozyskanym środkom finansowym w wielu państwach rozwijają się np. energetyka i transport.

– na dużą skalę dochodzi do wykupowania przez chińskie przedsiębiorstwa zagranicznych firm działających w różnych sektorach gospodarki.

– Chiny zaczęły wpływać m.in. na cenę produktów codziennego użytku, na inflację, cenę nieruchomości, koszty pracy i na ceny surowców.

 

NAZWY ZNANYCH NA ŚWIECIE MAREK CHIŃSKICH PRODUKTÓW

Chińskie marki – elektronika: Lenovo, Huawei, Xiaomi 

Marki chińskie – sprzęt gospodarstwa domowego: Haier, Midea, Hisense 

 

ROLNICTWO W CHINACH

Z Chin pochodzi ok. 1/4 światowych zbiorów ryżu. Ponadto kraj zajmuje czołowe miejsca na świecie w zbiorach:

– pszenicy;

– kukurydzy;

– soi;

– batatów;

– ziemniaków;

– wielu gatunków owoców.

Wśród roślin przemysłowych i używek największe znaczenie mają uprawy:

– bawełny;

– rzepaku;

– trzciny cukrowej;

– tytoniu;

– herbaty (40 % światowych zbiorów pochodzi z Chin).

Ponadto Chiny posiadają prawie połowę światowego pogłowia trzody chlewnej oraz 1/5 pogłowia drobiu.

INDIE

NAZWY PAŃSTW, Z KTÓRYMI GRANICZĄ INDIE

Państwa graniczące z Indiami: Pakistan, Chiny, Nepal, Bhutan, Mjanmar i Bangladesz (przez Zatokę Mannar i Cieśninę Palk również Sri Lanka).

 

KONTRASTY SPOŁECZNE WYSTĘPUJĄCE W INDIACH – PRZYCZYNY

Indie to kraj dysproporcji pod względem zamożności mieszkańców. Wielu ludzi żyje w pałacach, ale większość Hindusów to osoby ubogie. Wynika to między innymi z systemu kastowego (czyli warstwy społecznej).

Kasty w Indiach:

– pariasi (niedotykalni): robotnicy rolni, rybacy, zamiatacze, pracze, szewcy, grabarze

– siudrowie: służący, policjanci, krawcy, fryzjerzy, tkacze, kowale, kamieniarze, pasterze

– wajśjowie: chłopi, rzemieślnicy, kupcy

– kszatrijowie: żołnierze, urzędnicy, obszarnicy

– bramini: kapłani, uczeni

W systemie kastowym obowiązuje ścisła hierarchia i ustalone zasady. Ludzie należący do poszczególnych kast mogą wykonywać określone zawody i zawierać małżeństwa wyłącznie z osobami z własnej warstwy społecznej.

Najwyższą kategorią ludzi są bramini, a na samym dole znajdują się pariasi.

 

PRODUKTY ROLNE, W KTÓRYCH PRODUKCJI INDIE SĄ W ŚWIATOWEJ CZOŁÓWCE

Ryż, herbata, trzcina cukrowa, bawełna, tytoń, proso, banany

 

CZYNNIKI, KTÓRE WPŁYNĘŁY NA DYNAMICZNY ROZWÓJ GOSPODARCZY INDII

Duża liczba ludności sprzyja rozwojowi gospodarczemu Indii (ok. 45% mieszkańców ma mniej niż 25 lat, co oznacza dużą liczbę osób mogących pracować)

– tania, wykształcona, anglojęzyczna kadra pracownicza (dzięki takim ludziom może dynamicznie rozwijać się sektor nowoczesnych usług zwłaszcza finansowych, konsultingowych i biurowych)

– reformy gospodarcze (rozpoczęły się w latach 90. XX wieku) m.in. prywatyzacja państwowych przedsiębiorstw, wprowadzenie ułatwień podatkowych dla firm zagranicznych

 

ROSNĄCE ZNACZENIE PRZEMYSŁU

Najważniejszymi działami przetwórstwa przemysłowego w Indiach są:

– produkcja odzieży;

– wyrobów tekstylnych i skórzanych;

– artykułów spożywczych i napojów;

a także produkcja:

– środków transportu;

– metali;

– wyrobów ze stali.

BLISKI WSCHÓD

PAŃSTWA BLISKIEGO WSCHODU NALEŻĄCE DO NAJWIĘKSZYCH ŚWIATOWYCH PRODUCENTÓW ROPY NAFTOWEJ

Bogate złoża tego surowca mają np. Arabia Saudyjska, Iran, Irak, Kuwejt.

 

CECHY KULTURY ISLAMSKIEJ

Cechy kulturowe muzułmańskich społeczeństw ukształtował islam. Islam to religia, która opiera się na systemie nakazów i zakazów zapisanych w Koranie (świętej księdze muzułmanów).

Wyznawcy islamu muszą wypełniać kilka obowiązków:

– modlić się z twarzą zwróconą ku Mekce;

– przestrzegać post w czasie ramadanu (miesiąc, w którym muzułmanów od wschodu do zachodu słońca obowiązuje post – zakaz jedzenia i picia);

– przynajmniej raz w życiu odbyć pielgrzymkę do Mekki;

– muzułmanie mają zakaz spożywania wieprzowiny;

– żona podporządkowana jest swemu mężowi a dzieci rodzicom;

– islam nakazuje kobietom noszenie stroju, który szczelnie zakrywa ciało i włosy.

 

CZY POKÓJ NA BLISKIM WSCHODZIE MA DUŻE ZNACZENIE DLA ŚWIATOWEJ GOSPODARKI?

Tak ma, ponieważ każda wojna w regionie Bliskiego Wschodu skutkuje wzrostem cen ropy naftowej np. po wojnie izraelsko-arabskiej w 1973 roku, cena ropy naftowej wzrosła prawie czterokrotnie.

Ponadto z bliskowschodnim konfliktami związane jest zjawisko migracji ludności. W 2015 roku z krajów Bliskiego Wschodu do Europy wyemigrowało ok. 2 miliona ludzi.

 

DLACZEGO ROPA NAFTOWA BYWA NAZYWANA „CZARNYM ZŁOTEM”?

Ropa naftowa nazywana jest „czarnym złotem” ze względu na swoją wyjątkowość. Również wydobywana jest z ziemi tak jak złoto. Po jej rafinacji można uzyskać nie tylko paliwa, ale i szereg innych półproduktów – m.in. leki.

ĆWICZENIA - SPRAWDŹ WIEDZĘ PRZED SPRAWDZIANEM

Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.

Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ